ARİF MUSTAFA EL-KÜTÂHÎ’NİN “RİSÂLE FÎ AKSÂMİ’L-İSTİ‘ÂRE” ADLI ESERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE TAHKÎKİ

Osmanlı döneminde Arap dili ve belagatı alanında çok kıymetli eserler verilmiştir. Bu çalışmada tahkiki yapılacak olan Risâle fî aksâmi’l-isti‘âre adlı eser de Osmanlı müderrislerinden Arif Mustafa el-Kütâhî’nin isti‘âre ve kısımlarını ele aldığı bir eserdir. Bu bağlamda eserin değerlendirilmesi ve tahkiki, bir müderrisin belagat konusunu nasıl öğrettiğine dair veriler sunması bakımından önemlidir. Tahkiki yapılacak olan eser, İstanbul, Süleymaniye Kütüphanesi, Aşir Efendi, 00351-003 numarasıyla kayıtlı olan bir mecmuada yer alan üç eserden birisidir. Beş varaktan oluşan eser müellif nüshası olup bu nüshadan başka bir nüshaya ulaşılamamıştır. Müellifin hayatı ile ilgili malumat, risalesinde kendi verdiği bilgilerle sınırlıdır. Bu sınırlı bilgilerden müellifin kim olduğu tam olarak tespit edilememektedir. Ancak hattat Mustafa el-Kütâhî olduğuna dair bir takım işaretler vardır. Mukaddimesindeki ifadelerinden müellifin Arap diline vukufiyeti ve dili kullanmadaki ustalığı da görülmektedir. Bir belagat konusunu ele aldığı risalesinde müellifin kendi üslubu da oldukça beliğ olup şiirdeki ustalığının yanında nesri de secilerle süslüdür.

An Evaluation and Critical Edition of “Risalah fi aqsam al-istiarah” by Arif Mustafa al-Kutahi

Invaluable works were produced in the field of Arabic Language and Rhetoric during the Ottoman period. The book called “Risālah fī aqsām al-istiārah” by Arif Mustafa alKutāhī, an Ottoman mudarris, is a work that deals with istiārah and its parts. In this context, evaluation and critical edition of the book is of importance as it provides data about how a mudarris used to teach rhetoric. The work to be critically edited is one of the three works in a periodical registered with the number 00351-003 Aşir Efendi, in Suleymaniye Library. The work, which consists of five leaves, is the writer’s original copy and no other copy has been reached, yet. Information about the author’s life is limited to what he presents in the risālah. Moving from this information, it cannot be exactly determined who the author really is. However, there are several signs showing that the author is Hattat (Calligrapher) Mustafa al-Kutāhī. Looking at the statements in his introduction, his mastership in using the language and competence in Arabic language can be observed. In his risālah, in which he discusses a subject of rhetoric, the author’s own style is also quite eloquent, and his prose is enriched with rhymes as well as his perfection in poetry.

PDF

___

Aktepe, M. Münir. “Hekimoğlu Ali Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/166-168. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
Alparslan, Ali. Osmanlı Hat Sanatı Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
Bâmyânî, Muhammedî. Durûs fi’l-belâga. 4 Cilt. Lübnan: Muessetu’l-belâga, 1429/2008.
Berk, Süleyman. Devlet-i Aliyye’den Günümüze Hat Sanatı. İstanbul: İnkılâb Yayınları, 2013, 143.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. Thk. Muhammed Züheyr b. Nasr. 9 Cilt. B.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh tâcu’l-luga ve sıhâhu’l-‘Arabiyye. Thk. Ahmet Abdulgâfur ‘Attar. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1399/1989.
Çobanoğlu, Ahmet Vefa. “Hekimoğlu Ali Paşa Külliyesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 17/169-173. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
Dârimî, Ebû Abdillah b. Abdirrahman. Sunenu’d-Dârimî. Thk. Huseyn Selim Esed edDârânî. 4 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru’l-Muğnî, 1312/2000.
Derman, M. Uğur. Türk Hat Sanatından Seçmeler. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 2017.
Desûkî, Muhammed b. Arafe. Hâşiyetu’d-Desûkî ‘alâ muhtasaru’l-me‘ânî li s‘adi’d-dîn et-Teftazânî. Thk. Abdulhamid Hindâvî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, 1428/2007.
Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sunenu Ebî Dâvûd. Thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-‘Asriyye, ts.
Enîs, İbrahim – Muntasar, Abdulhalim – Sevâlihî, Atiyye – Ahmed, Muhammed Halefullah. Mu‘cemu’l-vasît. Kahire: Mektebetu’ş-Şurûki’d-devliyye, 1392/1972.
Güler, Semra. “Hattat Mustafa Kütâhî ve Sanatı”, İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 2/1 (2016): 51-72.
Hâşimî, Ahmed. Cevâhiru’l-belâga fi’l-me‘ânî ve’l-beyân ve’l-bedi‘. Beyrut: elMektebetu’l-‘Asriyye, 1999.
Hızlı, Mefail. “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 17/1 (2008): 25-46.
Huzelî, Ebû Zueyb. Dîvânu Ebî Zueyb el-Huzelî. Thk. Ahmed Halîl eş-Şâl. Bursaid: Merkezu’d-dırâsât ve’l-buhûsi’l-İslâmiyye, 2014.
İbn Abdirabbih, Ahmed b. Muhammed el-Endelûsî. İkdü’l-ferîd. Thk. Abdulmecid etTerhînî, 1404/1983.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrahim. Musannefu İbn Ebî Şeybe. Kemal Yûsuf el-Hût, Riyad: Metebetu’r-Ruşd, 1409.
İbn Fâris, Ebû’l-Huseyn Ahmed b. Zekeriyyâ, Mu‘cemu mekâyîsi’l-luğa. Thk. Abdusselâm Muhammed Harun. 6 Cilt. Dimeşk: Dâru’l-fikr, 1399/1979.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sunenu İbn Mâce. Thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Kahire: Dâru ihyâi kutubi’l-‘Arabî, ts.
İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemaluddin Muhammed b. Mukerrem. Lisânu’l-‘Arab. 20 Cilt. Beyrut, Dâru Sâdır, 1300.
İsferâyînî, ‘İsâmuddîn İbrahim b. Muhammed b. Arabşâh, Hâşiyetu ‘İsâm ‘alâ Tefsîri’lBeyzâvî, Riyad: Mektebetu’l-Melik ‘Abdulaziz, Kısmu’l-mahtûtât, 1335, vr. 1a444a
İbn Tabâtabâ el-‘Alevî, Ebu’l-Hasen Muhammed b. Ahmed el-İsbehânî. Şi‘ru İbn Tabâtabâ el-‘Alevî el-İsbehânî. Thk. Şerif ‘Alavne. Ürdün: Dâru’l-Menâhic, 2002.
Kazvînî, Celaleddin Muhammed b. Abdirrahman. et-Telhîs fî ‘ulûmi’l-belâga. Thk. Abdurrahman el-Berkûkî. Lübnan: Dâru’l-fikri’l-‘Arabî. 1904.
Kazvînî, Celaleddin Muhammed b. Abdirrahman. el-Îdâh fî ‘ulûmi’l-belâga el-me‘ânî ve’l-beyân ve’l-bedi‘. Thk. İbrahim Şemsuddîn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1424/2003.
Kuseyyiru Azze. Dîvânu Küseyyiri Azze. Beyrut: Dâru’s-Sekâfe. 1391/1971.
Kütâhî, Arif Mustafa. Risâle fî aksâmi’l-isti‘âre. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Aşir Efendi, 00351-003, vr. 9a-14b.
Hısnî, Muhammed b. Yezîd el-Meslemî, Dîvânu’l-Hısnî. Thk. İbrahim Salih. Abudabi: Dâru’l-mektebet’il-Vataniyye, 1431/2010.
Merâğî. Ahmed Mustafa. ‘Ulûmu’l-belâga el-beyân ve’l-me‘ânî ve’l-bedi‘. Lübnan: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1993.
Muslim, Ebu’l-Huseyn b. el-Haccâc el-Keraşî en-Neysabûrî. el-Câmiʿu’s-sahîh. Thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, ts.
Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin, Tuhfe-i Hattâtîn. İstanbul: Devlet Matbaası, 1928.
Mutenebbî, Ebû’t-Tayyib Ahmed b. Huseyn el-Cagfî. Dîvânu’l-Mutenebbî. Beyrut: Mektebetu Beyrut. 1403/1983.
Rado, Şevket. Türk Hattatları. İstanbul, Y.y., 1984.
Sekkâkî, Ebû Yakub Yusuf b. Ebî Bekr Muhammed b. Ali. Miftâhu’l-‘ulûm. Thk. Naim Zerzûr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1407/1987.
Sekkâkî, Sirâcuddin Ebû Yakub Yusuf b. Ebî Bekr Muhammed b. Ali. Miftâhu’l-‘ulûm. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1407/1987.
Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. Şerhu ‘Ukûdi’l-cumân fî ‘ilmi’l-me‘ânî ve’lbeyân. Thk. İbrahim Muhammed el-Hemedânî – Emin Lokman el-Habbâr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2011.
Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman Ebû Bekr. Şerhu ‘Ukûdi’l-cumân fî ‘ilmi’l-me‘ânî ve’lbeyân. Thk. İbrâhim Muhammed el-Hamdânî – Emîn Lokman Habbâr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2011.
Tebrîzî, Şemseddin Muhammed el-Hanefî. Şerhu Mollâ el-Hanefî. Thk. es-Seyyîd Yusuf Ahmed. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1971.
Teftâzânî, Sa‘dduddîn Mesud b. Omer. el-Mutavvel Şerhu TeIhîsi'l-Miftâhi’l-‘ulûm, Thk. Abdulhamid Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1971.
Teftâzânî, Sa‘dduddîn Mesud b. Omer. Muhtasaru’l-me‘ânî. İstanbul: Dersaadet, 1308/1892.
Tehânevî, Muhammed Ali, Keşşâfu istılâhâti’l-funûn ve’l-‘ulûm. Thk Ali Dehrûc vd. 2 Cilt. Lübnan: Mektebetu Lübnan, 1996.
Teymî, Ebu’l-Kâsım Kıvâmu’s-sunne İsmâîl b. Muhammed b. el-Fadl el-İsfahânî. Siyeru’s-selefi’s-sâlihîn. 2 Cilt. Kerem b. Hilmî b. Ferhât b. Ahmed. Riyad: Dâru’rRâye. 1420/1999.
Ulugöl, Fatih. “Belâgat İlminde Fasıl ve Vasıl”, Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 19/48 (Haziran 2019): 155-180.
Zebîdî, Muhammed Murtaza el-Huseynî. Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs. Thk. Abdussettâr Ahmed Ferâc vdğr. 40 Cilt. Kuveyt, Matbabatu Hukûmeti Kuveyt, 1385/1965.
Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru A‘lâmi’n-nubelâ. Thk. Şuayb el-‘Arnâvûd. 29 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-risâle. 1405/1984.
Ziriklî, Hayreddin. el-A‘lâm. 8 Cilt. 15. Baskı. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 2002.
Zuheyr b. Ebî Sulmâ. Dîvânu Zuheyr b. Ebî Sulmâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ilmiyye, 1408/1988.