ÇAĞDAŞ AFGAN FAKÎHİ MUHAMMED MUSA TEVÂNÂ’NIN İCTİHADA BAKIŞI

İctihâdın, İslam hukukunun dinamikliğini sağlayan, Kur’an ve sünnetin temel ilkelerine uygun olarak bütün zaman, mekân ve şartlara göre çözüm üreten bir sistem olduğu ortadadır. Buna binaen âlimlerin cumhuru ictihâd kapısının kıyamete kadar açık olduğunu savunmuş, bir kısım âlimler ise müctehid olabilme şartlarını daha esnek hâline getirmeye çalışmış hatta geçmişe göre günümüzde ictihâdın daha kolay olduğunu ileri sürenler bile olmuştur. Bunlara karşın bazı âlimler müctehid olabilmenin şartlarını zorlaştırmış, bazıları imkânsız hale getirmiş hatta bazıları da ictihâd kapısının kapandığını iddia etmiştir. Çağdaş Afgan fakîhi Muhammed Musa Tevânâ (ö. 2006) da bu tartışmayı ele alıp orta bir yol bulmaya çalışmıştır. Bir yandan ictihâdın kıyamete kadar devam edeceğini, devam etmesinin de gerekli olduğunu savunurken diğer yandan bunun herkesin yapabileceği bir şey de olmadığını açıklamaktadır. Bu makalede Tevânâ’nın, ictihâdın şartları, ictihâd kapısının kapandığı, musavvibe-muhattıe, ictihâdın bölünebilirliği ve ictihâdın nakzı meselelerine ilişkin görüşlerini ele alacağız. Yer yer klasik Hanefî usûlcülerin görüşleriyle mukayese etmeye çalışacağız.

An Opinion About Ijtihad of Modern Afghan Faqih Muhammad Musa Tawana

It is obvious that ijtihad (independent reasoning) is a system that provides the dynamism of Islamic law and produces a suitable solution in accordance with the basic principles of the Qur'an and sunnah in accordance with all time, place and conditions. Consequently, most of the scholars advocated that the ijtihad’s door is open until the end of the world, even some scholars tried to make the conditions of becoming a mujtahid more flexible. However, some scholars made conditions for becoming a mujtahid difficult some made it impossible, some even claimed that the door of ijtihad was closed. Modern Afghan scholar Muhammad Musa Tawana (d. 2006) tried to follow a middle ground. He underlines that the ijtihad door will remain open until the end of the world and should be so. He explains that too, it is not something everyone can do. In this article, we will consider his views on the conditions of ijtihad, the musawwibamuhattıe, where the ijtihad door is closed, the divisibility of ijtihad and the disaffirmance of ijtihad. We will compare some of his views to the views of classical Hanafis.

PDF

___

Âmidî, Seyfüddîn Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. 4 Cilt. Beyrut: Mektebü’l-İslâmî, 1406.
Âmidî, Seyfüddîn Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî Usûli’l Ahkâm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’lİlmiyye, 1983.
Apaydın, H. Yunus. “İbn Berhân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/ 370- 370. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Apaydın, H. Yunus. “İctihad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21/ 432-445. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Bağdatlı, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ʻârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1955.
Bihârî, Muhibbullâh b. Abdişşekûr. Müsellemü’s-sübût. 2 Cilt. Kefrü’tamâîn: Matbaatü’l-Hüseyniyye el-Mısriyye, t.y.
Buhâri, Abdülaziz. Keşfü’l-esrâr ’an usûli’l-Pezdevî (versiyon 2). Thk. Abdullah Muhammed Ömer. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmi’u’s-sahîh. 4 Cilt. Mısır: Dâr-ü İhyâi’l-Kütüb-i’l-Arabiyye, t.y.
Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl(versiyon 2). Thk. Uceyl Casim en-Neşmî. 2. Bs. Kuveyt: Vezaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuunü’l-İslamiyye, 1994.
Debûsî, Kadı Ebu Zeyd Ubeydullah b. Ömer. Takvimu’l-edille. Thk. Halil Muhyiddin. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
Emîr Pâdişâh, Muhammed Emîn b. Mahmûd. Teysîrü’t-Tahrîr. 4 Cilt. Mekke: Dârü’lBâz, t.y.
Fığlalı, Ethem Ruhi. “Abdülkâhir el-Bağdâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/ 245-247. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ min ʻilmi’l-usûl. Mısır: elMatbaatü’l-Emiriyye, t.y.
Hamidi, Subhanallah. “Afganistanlı Fakih Seyit Muhammed Musa Tevânâ’nın Hayatı, Eserleri ve Fıkhî Görüşleri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi. 14 (2009): 311-328.
Hillî, Cemâlüddîn el-Hasen b. Yususf. Tehzibü’l-usûl ilâ ilmi’l-usûl. London: Müessesetü’l-İmam Ali, 2001.
İbn Âbidîn, Muhammed Emin. Haşiyetü Nesemati’l-eshâr. Mısır: Mektebetü Mustafa elBenâî, 1979.
İbn Hanbel, Ahmed Muhammed. Müsnedü’l-İmâm Ahmed bin Hanbel. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995.
İbn Hazm, Ali. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Ed. Ahmed Muhammed Şâkir. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-âfâkı’l-cedîdeh, t.y.
İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekir. İ’lâmü’lmuvakıîn an Rabbi’l-âlemîn. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1991.
İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim. el-Eşbâh ve’n-nezâir alâ mezhebi Ebi Hanîfe enNu‘mân. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
İbn Teymiye, Abdüsselam, Abdulhalim, Ahmed. el-Müsevvede fî usûli’l-fıkh. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, t.y.
Karâfî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. İdrîs. Şerhu Tenkîhi’l-fusûl fî ihtiyâri’l-mahsûl fi’l-usûl. Mısır: Şirketü’t-Tıbâʻati’l-Fenniyyeti’l-Müttehideh, 1973.
Kehhâle, Ömer Rızâ el-. Muʻcemü’l-müellifîn terâcimü musannifi’l-kütübi’l-ʻArabiyye. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ-Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArab, t.y.
Müslim, Ebü’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. 4 Cilt. Kahire: Dârü İhyâi’lKütübi’l-Arabiyye, 1991.
Nesefî, Ebü’l-Berekât. Keşfü’l-esrâr (Şerhü Nurü’l-envâr âle’l-Menâr ile birlikte). 2 Cilt. Mısır: Matbaatü’l-Kübrâ el-Emiriyye, 1316.
Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer er-. el-Mahsûl fî ʻilmi usûli’l-fıkh. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
Semerkandî, Âlâüddin Ebî Bekir b. Ahmed. Mizânü’l-usûl fî netâici’l-‘ukûl,. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Türâs, t.y.
Süyûtî, Celâluddin Abdirrahman b. Ebî Bekr. er-Reddü alâ men ahlede’l-erda ve cehile enne’l-ictihade fî külli asrin ferzun. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-diniyye, t.y.
Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Eşbâh ve’n-nezâir fî kavâʻid ve fürûʻi fıkhi’ş-Şâfiʻiyye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
Şâdâb, İnayetüllh. “Üstâd Tevânâ Der Sâye-yi Rahmet-i Hudâ”. Haftanâme-yi Mücâhid. 15 (2006): 3-9
Şâşî, Nizâmüddin - Bereketüllah el-Leknevî. Usûlü’ş-Şâşî. Keraçi: Mektebetü’l-Büşrâ, 2007.
Tevânâ, Muhammed Musa. el-İctihâd ve Medâ Hâcetinâ İleyhi fi Hâzel-Asr. Mısır: Dârü’l-kütübi’l-hadîse, 1972.
Tevânâ, Muhammed Musa. “İslam Der Yek Nigâh”. Haftanâme-yi Mücahid. 23 (2006): 5-10.
Yaran, Rahmi. “Bihârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 139. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
Yıldırım, Suat. “Muhammed Abdullah Dirâz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 447-448. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. Thk. Şu‘ayb elArnaût v.dğr. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
Ziriklî, Hayreddîn b. Mahmûd. el-Aʻlâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâîn, 2002.