İBN SÎNÂ DÜŞÜNCESİNDE ORTAK DUYU(HİSS-İ MÜŞTEREK) KAVRAMI

ÖZET İbn Sînâ’nın felsefesinde bilgi ve elde edilmesinde nefse ait dış duyu ve iç duyu güçlerinin yaygın bir yeri mevcuttur. Bu güçlerin bilginin elde edilmesindeki yerini kavramsal olarak ele almak onların epistemolojik fonksiyonlarını ortaya koyacaktır. Nefs, nefsin çeşitleri ve nefsin güçleri İlk çağ filozoflarından itibaren felsefenin ana problemleri arasında yer almıştır. Bu problem İslâm düşünce tarihinde geniş bir şekilde yer bulmuş ve değerlendirilmeye tabi tutulmuştur. Bu çalışma, İbn Sînâ’nın nefs ve nefsin güçleri konularındaki görüşlerini ortaya koyacaktır. Bunun yanında iç idrak güçlerinden olan ortak duyu kavramı üzerindeki değerlendirmelerini bilginin elde edilmesi bağlamında paylaşılacaktır. Hayvani nefsin iç idrak güçlerinin ilki olan ortak duyu/hiss-i müşterek beş duyu tarafından elde edilen duyumların biriktirilme merkezi olarak görev yapar. Ortak duyu merkezi idraklerin birleştirilerek tecrübelerin oluşturulduğu bir merkezdir. Ortak duyudaki duyumlar rüya ve sezginin temelini oluşturmaktadır. İbn Sînâ’ya göre ortak duyu diğer iç idrak güçlerinden farklı olarak sadece dış duyuların ilkesi olarak değerlendirilebilir. Bu haliyle dış duyuların merkezi olarak değerlendirilen bu güç dış duyuların kendisinden kısımlara ayrılıp tekrar kendisine döndüğü bir güçtür. İbn Sînâ felsefesinde ortak duyunun üç ayrı fonksiyonundan bahsedilmektedir. Bunlar duyulurların ortak duyu tarafından ayırdedilmesi, ortak duyu tarafından ayırdedilen duyulurların bir araya getirilerek toplanması ve bu duyulurların hafızadan ihtiyaç duyulduğunda tekrar algılanmasıdır. Anahtar Kelimeler: İbn Sînâ, Nefs, Nefsin güçleri, İç İdrak, Dış İdrak, Ortak duyu. CONCEPT OF COMMON SENSE IN AVİCENNA'S THOUGHTABSTRACTIn the philosophy of Ibn Sînâ's philosophy, the external senses and the inner senses have a common place in the knowledge and its acqusition. Conceptually addressing their place in the acquisition of knowledge will reveal their epistemological functions. The self, types of self, and the powers of self are among the main problems of philosophy from the first age philosophers. This problem has been extensively covered and evaluated in the history of Islamic thought.This study will reveal Ibn Sînâ's views on the self and its forces. Besides, his evaluations on the concept of common sense, which are internal cognitive powers, will be shared in the context of obtaining knowledge. The common sense, the first of the internal cognitive forces of animal self serves as the center of accumulation of the sensations obtained by five senses. The common sense center is a center where experiences are combined and experiences are formed. The sensations in common sense are the basis of dream and intuition. According to Ibn Sînâ, the common sense can be considered as the principle of external senses, unlike other internal cognitive forces. This power, which is considered as the center of external senses in this state, is a force in which external senses are separated from themselves and returned to itself. In Ibn Sînâ philosophy, three different functions of common sense are mentioned. These are the discernment of the senses by the common sense, the gathering of the senses that are recognized by the common sense, and the perception of these sensations when it is needed from the memory. Keywords: Avicenna, Self, Powers of Self, Internal Senses, External Senses, Sense Common.

Anahtar Kelimeler:

İbn Sînâ, Nefs, Nefsin güçleri, İç İdrak, Dış İdrak

PDF

___

Adamson, Peter-Taylor, Richard C. , İslâm Felsefesine Giriş, 4. Baskı, İstanbul: Küre Yayınları, 2015.
Altıntaş, Hayrani, İbn Sînâ Metafiziği, İkinci Baskı, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1992.
Aristotle, De Anima, Translated, with Introduction and Notes Mark Shiffman, Focus Publishing R. Pullins Co. Newburyport, MA, 2011.
Aristo, Ruh Üzerine, Dördüncü Basım, (çev. Zeki Özcan), Ankara: sentez Yayıncılık, 2014.
Aristotle, Metaphysics, In 1924 Translated By W. D. Ross, Global Grey, 2017.
Aristoteles, Metafizik, (çev. Prof. Dr. Ahmet Arslan), İstanbul: Sosyal Yayınları, İkinci basım, 1996.
Bolay, Süleyman Hayri, Aristo ve Gazzali Metafizikleri, Gözden geçirilmiş 6. Basım, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2013.
Cevizci, Ahmet, Paradigma Felsefe Sözlüğü, 7. Baskı, İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2010.
Dağ, Mehmet, “İbn Sînâ’nın Psikolojisi”, İbn Sînâ Doğumunun Bininci Yılı Armağanı, Derleyen: Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1984, s. 319- 404.
Dimitri Gutas, “İbn Sînâ Felsefesinde Hayal-Oluşturucu Güç (el- Mütehayyile) ve Aşkın Bilgi, çev. M. Cüneyt Kaya, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (2008/2), s.159-174.
Durusoy, Ali, İbn Sînâ Felsefesinde İnsan ve Alemdeki Yeri, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2012.
Eflatun, Phaidon, (çev. Ord. Prof. Suut K. Yetkin-Prof. Dr. Hamdi R. Atademir), İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1997.
Fârâbî, İhsâu’l-Ulum, Üçüncü Baskı, (çev. Prof. Dr. Ahmet Arslan), Ankara: Divan Kitap,2011.
Gutas, Dimitri, İbn SÎnâ’nın Mirası, Üçüncü Baskı, (derleme ve tercüme: M Cüneyt Kaya), İstanbul: Klasik Yayınları, 2010.
Fahri, Macit, İslâm Felsefesi Tarihi, Beşinci Basım, (çev. Kasım Turhan), İstanbul: Birleşik Yayıncılık, 2000.
Fazlurrahman, Avicenna’s Psychology An English Tradition of Kitab al-Necât, Book Two, Chapter IV, London: Oxford University Press, 1952.
İbn Manzur, Lisanü’l-Arab, Beyrut 1414/1994.
İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillâh b. Alî b. Sînâ, Aşkın Mahiyeti Hakkında Risale, (çev. Ahmet Ateş), İstanbul: İst. Ünv. Ed. Fak. Yay. No: 55, İbrahim Horoz Basımevi, 1953.
İbn Sînâ, Avicenna’s De Anima, Being the Psychological Part of Kitab al-Shifa, neşr: Fazlurrahman, London: Oxford University Press, 1959.
İbn Sînâ, en- Necât Fi’l- Hikmeti’l-Mantıkıyye ve’l-İlâhiyye, Beyrut:Dâru’l-Âfâki’l-Cedde, 1985.
İbn Sînâ, Kitabu’ş-Şifa:II. Analitikler, (çev. Ömer Türker), İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006.
İbn Sînâ, Kitabu’ş-Şifa: Kategoriler, (çev. Muhittin Macit), İstanbul: Litera Yayıncılık, 2010.
İbn Sînâ, İşaretler ve Tenbihler, (çev. Muhittin Macit-Ali Durusoy-Ekrem Demirli), İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
İbn Sînâ, Kitabu’ş-Şifa: Mantığa Giriş, (çev. Ömer Türker), İstanbul. Litera Yayıncılık, 2013.
İbn Sînâ, en-Necât, (çev. Kübra Şenel), İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2013.
İbn Sînâ, Kitabu’ş-Şifa: Metafizik I-II, (çev. Ekrem Demirli-Ömer Türker), İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
Kindî, Felsefî Risaleler, (çev. Mahmut Kaya), İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
Kuşpınar, Bilal, İbn-i Sînâ’da Bilgi Teorisi, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1995.
Muhittin Macit, İbn Sînâ’da Metafizik ve Meşşâî Gelenek, İstanbul: Letera Yayıncılık, 2012.
Mutluel, Osman, Kindi ve Felsefesi, Ankara: Fecr Yayınları, 2018.
Özaykal, Kayhan, “Deconstruction of Ibn Sīnā’s Essence-Existence Distinction and the Essence of the Necessary Existent,” Darulfunun ilahiyat 29/1 (Haziran 2018), 25–48.
Peker, Hidayet, İbn Sina’nın Epistemolojisi, İkinci Baskı, Bursa: Emin Yayınları, 2011.
Ragıb el-Isfehânî, Müfredât, (tah: Safvân Adnân Dâvûdî), Beyrut: Dâru’ş-Şâmiyye, 2014.
Saruhan, Müfit Selim, “İbn Kemmûne Ve Nefs Hakkındaki Görüşleri”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 15 ( 2005), 289-300.
Türker, Ömer, İbn SÎnâ Felsefesinde Metafizik Bilginin İmkânı Sorunu, İstanbul: İsam Yayınları, 2010.
Wısnovsky, Robert, İbn Sina Metafiziği, Birinci Basım, (çev. İbrahim Halil, Üçer), İstanbul: Klasik Yayınları, 2010.
Wısnovsky, Robert,,“İbn Sînâ ve İbn Sînâcı Gelenek”, İslâm Felsefesine Giriş (edt. Peter Adamson- Richard C. Taylor), İstanbul: Küre Yayınları, 2015, s. 103-149.