EBÛ HANÎFE'NİN İCTİHAD METODUNDA İSTİHSAN

Naslar sınırlı, buna karşın hayatın olayları sınırsızdır. Sınırlı sayıdaki naslarla değişen ve gelişen sınırsız olayların dini emir ve yasakların öngördüğü biçimde tanzim edilmesi, reyle ictihadı gerekli kılmaktadır. Bu akli faaliyet; bazen nasların lafızlarının anlaşılmasında ve lafızlardan yola çıkarak çeşitli delalet yollarıyla nasların uygulama alanlarının belirlenmesinde, bazen de naslar ve mefhumlarından hareketle kanun koyucunun gayeleri doğrultusunda hüküm ve fetva verilmesinde gerçekleşir. Reyle ictihad, kıyas, istihsan, ıstıslah vb. çeşitli metotları içerir. Bu metotlardan istihsan, özellikle Hanefî düşüncesinde önemli bir yer tutar. Ebû Hanîfe, devraldığı fıkıh mirasını geliştirip kavramlaştırırken kıyası sıkça kullanmış, kıyas kullanımından kaynaklanan kusurları gidermek için de istihsan metodunu devreye sokmuştur. O, bu metodu ustaca kullanma ve muhtevasını belirleme bakımından istihsanın mimarı kabul edilir. Bu makalede Ebû Hanîfe’nin fıkıhtaki metodu ve bu metot içerisinde istihsanın bulunduğu konum ve işlevi hakkında bu kavramın fikri temelleri çerçevesinde ilgili örneklerden faydalanarak bir değerlendirme yapmak istenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Ebû Hanîfe, reyle ictihad, kıyas, istihsan

PDF

___

Ahmed Hassan, İlk Dönem İslam Hukuk Biliminin Gelişimi, çeviren: Haluk Songur, İstanbul 1999.
Ali Haydar, Dürerü’l-hükkâm Şerhu Mecelleti’l-ahkâm, İstanbul 1303.
Apaydın, H. Yunus, İslam Hukuk Usulü, Kayseri 2016.
Apaydın, H. Yunus, “İstihsan’ın Mahiyeti ve İşlevi”, İslami İlimlerde Metodoloji (Usûl) Meselesi, 3, 2009, (126-131).
Aydın, İbrahim Hakkı, “İstihsan Temelinde Akıl ve Ebû Hanife”, İslami Araştırmalar Dergisi, cilt: XV, sayı: 1-2, 2002, (165-174).
Bakkal, Ali, “İstihsanın Mahiyeti ve Çağdaş Problemlere Çözüm Getirmedeki Önemi”, (15-70) İstanbul, 2009.
Bâcî, Ebû’l-velîd Süleyman b. Halef, el-Müntekâ şerhu’l-Muvatta’, I-VII, Kahire, ts.
Bardakoğlu, Ali, “İstihsan”, DİA, 2001, XXIII, (339-347).
Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed, Keşfu’l-esrâr‘an Usûli Fahri’l-İslam el-Pezdevî, Dâru’l-kütübi’l-İslâmî, ts.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî, el-Fusûl fi’l-usûl, Vizâratü’l-evkâfi’l-Kuveytiyye, 1414/1994.
Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh, el-Burhân fî usûli’l-fıkh, Beyrut-Lübnan 1418/1997.
Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah b. Muhammed, Takvîmu’l-edille fi’l-usûl, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1421/2001.
Ebû’l-Hüseyn Muhammed b. Ali el-Basrî, el-Mu’temed fî usûli’l-fıkh, Beyrut 1403.
Ebû Yûsuf, Yakup b. İbrahim, Kitâbü’l-Harâc, el-Mektebetü’l-ezheriyye li’t-türâs, ts.
Ebû Zehre, Muhammed, Ebû Hanife, çeviren: Osman Keskioğlu, Konya 1981.
Erkal, Mehmet, “Eseru’l-fütuhâti’l-İslâmiyye fî neş’eti’l-mustalahâti’l-usûliyye”, İHAD, 2013, sy. 21 (11-28).
İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh, el-İntika’ fî fezâili’s-selâseti’l-eimmeti’l-fukahâ Mâlik, Ebî Hanîfe ve’ş-Şâfi’î, Beyrut, ts.
İbn Âbidîn, Muhammed Alâüddîn, Reddü’l-muhtâr ‘ale’d-Dürri'l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr, Beyrut 1412/1992.
İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali, Mulahhasu ibtâli’l-kıyâs ve’r-re’y ve’l-istihsan ve’t-taklid ve’t-ta’lil, Matbaatü câmiati’d-Dımeşk 1379/1960.
İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali, el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, Beyrut, ts.
İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr, İ’lâmu’l-muvakkı‘în ‘an Rabbi’l-‘alemîn, Beyrut 1411/1991.
İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-nihâye, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 4108/1988.
İbnü’l-Mukaffa’, “Risâletü’n-fi’s-sahâbe”, Âsâru İbnü’l-Mukaffa’, Beyrut 1409/1989.
Kâsânî, Ebû Bekir Alâuddin b. Mes’ud, Bedâi’u’s-senâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘, Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1406/1986.
Kureşî, Abdü’l-kâdir b. Muhammed, el-Cevâhiru’l-mudiyye fî tabakâti’l-Hanefîyye, I-II, Karaçi, ts.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali, Târîhu Bağdâd, I-XVI, Beyrut 1422/2002.
Karaman, Hayreddin, İslâm Hukukunda İctihad, İstanbul 1996.
Karaman, Hayreddin, “Fıkıh”, DİA, 1996, XIII, (1-14).
Koşum, Adnan, İslâm Hukuk Tarihinde Kıyasın Oluşum ve Gelişim Süreci, İzmir 2010.
Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed, Te’vilâtü’l-Kur’ân, Beyrut 1426/2005.
Merğinânî, Ebu'l-hasen Burhâneddin Ali b. Ebî Bekr, el-Hidâye fî şerhi Bidâyeti'l-mübtedî, Beyrut, ts.
Önder, Muharrem, Hanefî Mezhebinde İstihsan Anlayışı ve Uygulaması, (Basılmamış Doktora Tezi) Konya 2000.
Pezdevî, Ebü’l-Usr Fahrü’l-İslâm Alî b. Muhammed, Usûlu’l-Pezdevî, (Abdülazîz Buhârî’nin Keşfu’l-esrar ‘an Usûli Fahri’l-İslam Pezdevî, Dâru’l-kütübi’l-İslâmî, ts., kenarında).
Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. ebî Sehl, Usûlü’s-Serahsî, Beyrut, ts.
Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. ebî Sehl, el-Mebsût, Beyrut, 1414/1993.
Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim b. Musa, el-Muvâfakât fî usûli'şşeri'a, Dâru İbn Affân, 1417/1997.
Tûfî, Süleyman b. Abdü’l-kavî, Şerhu Muhtasari’r-Ravza, I-III, Müessesetü’r-risâle, 1407/1987.
Saymerî, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Ali, Ahbâru Ebî Hanîfe ve Ashâbih, Beyrut 1405/1985.
Schacht, Joseph, The Origins of Islamic Jurisprudence, Oxford 1950.
Şelebî, Muhammed Mustafa, Ta‘lîlü’l-ahkâm, Kahire 1947.
Şâfi‘î, Muhammed b. İdrîs, er-Risâle, Mısır 1358/1940.
http://www.feqhweb.com/vb/t2842.html (erişim: 05/02/17).
Şa’bân, Zekiyyüddîn, İslam Hukuk İlminin Esasları, çeviren: İbrahim Kâfi Dönmez, Ankara 1996.
Şener, Abdülkadir, Kıyas İstihsan İstıslah, Ankara 1974.
Şener, Abdülkadir, İslâm Hukukunda Hibe, Ankara, 1984.
Şevkânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali, İrşâdü’l-fühûl ilâ tahkîki’l-hak min ‘ilmi’l-usûl, Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1419/1999.
Şevkânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali, Neylü’l-evtâr şerhu Müntekâ’l-ahbâr, I-VIII, Mısır 1413/1993.
Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır, el-Buhru’l-muhît fi usûli’l-fıkh, Dâru’l-kütübî, 1414/1994.