MÜTAREKE DÖNEMİ İSTANBUL’UNDA BİR HAYIR KURUMU: AKSARAY/İSTANBUL FUKARAPERVER CEMİYETİ

Özet Ekim 1919‘da kurulan Aksaray Fukaraperver Cemiyeti, Mütareke dönemi İstanbul’unda faaliyet gösteren bir hayır kurumudur. Kuruluşunun temel amacı ihtiyaç sahiplerine yardım etmek olarak açıklanabilir. Başlangıçta daha çok Aksaray ve çevresinde etkinlik gösteren cemiyet, ileriki dönemde faaliyet alanını genişleterek şehrin muhtelif yerlerindeki ihtiyaç sahiplerine yardım etmeye başlamıştır. Bu bakımdan Kasım 1920’de isim değişikliğine giderek İstanbul Fukaraperver Cemiyet-i Hayriyesi unvanını almıştır. Cemiyet ele alınan dönemde yoksulluk, muhaceret ve yangın gibi sebeplerle yardıma muhtaç durumda olan kişilere giyecek ve yiyecek yardımı yapma, iş imkânı sağlama, eğitim-öğretim faaliyetlerine destek olma, sağlık muayenesi ve ilaç temininde bulunma gibi çalışmalar yürütmüştür. Basın organlarına ilanlar vererek faaliyetleri hakkında bilgilendirmede bulunmuştur. Faaliyet süreci içerisinde çeşitli kurum ve kuruluşlarla ilişkiler tesis eden cemiyetin doğrudan yardımda bulunmanın yanı sıra üretici olma yönünde bazı çalışmalar yaptığını da belirtmek gerekir. Adı geçen cemiyeti ilk defa müstakil ve ayrıntılı olarak ele almayı amaçlayan bu çalışmada arşiv belgeleri, süreli yayınlar, hatırat ve telif eserlerden faydalanılmıştır. Abstract Aksaray Fukaraperver Society, founded in October 1919, is a charitable organization operating in Istanbul during the Armistice period. The main purpose of its foundation can be explained as helping the needy. The society, which was initially active mostly in and around Aksaray, later expanded its field of activity and started to help the needy in various parts of the city. In this regard, it changed its name in November 1920 and received the title of Istanbul Fukaraperver Society. In the period under consideration, the society carried out activities such as providing clothing and food aid to people in need of help due to reasons such as poverty, immigration and fire, providing job opportunities, supporting education, providing health examinations and medicine supply. It informed the press about its activities by advertisement. It should be noted that the society, which has established relations with various institutions and organizations during its activity process, has done some work towards becoming a manufacturer in addition to providing direct assistance. Archival documents, periodicals, memoirs and monographs were used in this study, which aims to discuss with aforementioned society independently and in detail for the first time.

Anahtar Kelimeler:

İstanbul, Aksaray, Fukaraperver Cemiyeti, Sakıb Bey

PDF

___

Kızılay Arşivi (KA)----------------------------------------------------------------
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA):
Dahiliye Nezareti Hukuk Müşavirliği (DH.HMŞ.)
Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Beşinci Şube (DH.EUM.5.Şb.)
Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Asayiş Kalemi (DH.EUM.AYŞ.)
Dahiliye Nezareti Umur-ı Mahalliye ve Vilayat Müdürlüğü (DH.UMVM.)
İstanbul Teknik Üniversitesi Mühendislik Mektebi Müdüriyeti (İTÜ-MÜM)
Süreli Yayınlar: Alemdar, Dersaadet, İkdam, İleri, Peyam/Peyam-ı Sabah, Tanin, Tarik, Tasvir-i Efkar/Tevhid-i Efkar, Tercüman-ı Hakikat, Vakit, Yeni Şark.
AKI, Niyazi, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, İnsan-Eser-Fikir-Üslûp, İstanbul Matbaası, İstanbul 1960.
ALKAN, Mehmet Ö., “1856-1945 İstanbul’da Sivil Toplum Kurumları-Toplumsal Örgütlenmesinin Gelişimi (Devlet-Toplum İlişkisi Açısından Bir Tarihçe Denemesi)”, Tanzimattan Günümüze İstanbul’da Sivil Toplum Kuruluşları, Yay. Haz. Osman Köker, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 1998, s. 79-145.
ANIL, Mustafa Nuri, “Bir Mülkiyelinin Anıları: V- Mülkiyenin İkinci Açılışı”, Mülkiyeliler Birliği Dergisi, VI (Nisan-Haziran 1976), s. 29-31.
ARSLAN, Mesude Yüsra, İşgal Yıllarında Bir İstanbul Gazetesi: Dersaadet (Fihrist-Transkripsiyon-Değerlendirme), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dan. Ercüment Balcı, İstanbul 2010. CRISS, Bilge, İşgal Altında İstanbul 1918-1923, İletişim Yayınları, İstanbul 2007.
ERGÜNÖZ, Yusuf, Refik Ahmet Sevengil’in Hayatı, Sanatı ve Eserleri, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dan. Yakup Öztürk, Bilecik 2017.
KIRANLAR, Safiye, Savaş Yıllarında Türkiye’de Sosyal Yardım Faaliyetleri (1914-1923), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
KIRANLAR, Safiye, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Sosyal Yardım ve Kurumları”, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, Cilt IV, Ed. Coşkun Yılmaz, İBB. Kültür AŞ., İstanbul 2015, s. 444-467.
MUTLU, Cengiz, “Yeni Belgeler Işığında Topkapı Fukaraperver Cemiyeti”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, CXVI/228 (2017), s. 39-50.
ÖZBAYRAK, İzi Karakaş, II. Abdülhamid Döneminde Uygulanan Sosyal Yardım Politikaları (1876-1909)-Fiziksel Engelliler, Kazazede ve Depremzedeler, Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, İstanbul 2011.
ÖZBEK, Nadir, Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Devlet-Siyaset, İktidar ve Meşruiyet (1876-1914), İletişim Yayınları, İstanbul 2020.
ÖZKAN, Kenan, Mondros Mütarekesi’nden Lozan Barış Konferansı’na Milli Mücadele Dönemi Türkiye-ABD İlişkileri (1918-1923), Ötüken Neşriyat A.Ş., İstanbul 2016.
SARIHAN, Zeki, Millî Mücadelede Maarif Ordusu, Tarihçi Kitabevi, İstanbul 2013.
SEYDA, Mehmet, Edebiyat Dostları, Kitaş Yayınları, İstanbul 1970.
TEMEL, Mehmet, İşgal Yıllarında İstanbul’un Sosyal Durumu, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1998.
TERZİ, Arzu T., “İstanbul Piyasasında Pahalılığa Karşı Alınan Önlemlerden Biri: Numûne Bakkallar Modeli”, Tarih Dergisi, Prof. Dr. Işın Demirkent Hatıra Sayısı-2005, 42 (2007), s. 195-205.
TERZİ, Arzu T., “Mütareke Dönemi İstanbul’unda Rekabet Piyasası (Amerikan-Fransız Satış Barakalarının Açılması)”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, III/6 (2004), s.87-108.
Topkapı Fukara Perver Cemiyeti-Topkapı Fakirlere Yardım Yurdu Çocuk Bakımevi 1908-1968 Tarihçesi-Hizmetleri-Tasarıları, Haz. Said Kesler, İskender Matbaası, İstanbul 1968.
USTA, Yeliz, Meşrutiyet Döneminde Sosyal Yardım Cemiyetleri ve Faaliyetleri (1908-1918), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dan. Mahir Aydın, İstanbul 2016.
YILDIRIM, Hatice, Mütareke Döneminde Göç ve İskân (1918-1923), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2020.
YILDIZTAŞ, Mümin, “İşgal İstanbul’u Yardım Kuruluşları”, Toplumsal Tarih, 159 (2007), s.54-60.