Kemer-Edremit Voyvodası el-Hâc Ali Ağa bin el-Hâc Ahmet Ağa’nın Kemer-Edremit’te Kurduğu Vakıf ve Vakfiyesi

Bu çalışmada Kemer-Edremit Voyvodası el-Hâc Ali Ağa bin Ahmet Ağa’nın Kemer-Edremit Burhaniye Kasabası’nda kurduğu mülhak vakfa ait H. 1 Cemaziye’l-evvel 1172/ M. 31 Aralık 1758 tarihli vakfiye incelenmiştir. Vâkıf, Kemer-Edremit Kasabası’nda ve çevre köylerde kendi mülkü olan çok sayıda zeytin ağacı ile zeytin bahçelerini zeytinlik , kasaba çarşısında bulunan dükkanlarını, fırın, kahvehane, un değirmenleri ve zeytinyağı değirmenlerini Kemer-Edremit Kasabası’nda Mahkeme Mahallesi’nde inşâ ettirdiği cami için vakfetmiştir. Vâkıfın vakfettiği 11 dükkân, 2 fırın, 3 kahvehane, 2 un değirmeni ile 3 zeytinyağı değirmeni ve vakfiyede yerleri ve miktarları belirtilen 66 kıta zeytin bahçesi ve zeytin ağaçlarından oluşan toplam 87 parça mülkü vakfiyede ayrıntılı olarak kaydedilmiştir. Vâkıf, vakfiyede belirtildiği üzere vakfettiği bu mülk ve gelirlerinden bir kısmını camide görevli imam, hatip, vâiz, müezzin, kayyım gibi görevliler ile caminin yanındaki muallimhane sıbyân mektebi ve burada görevli sıbyân muallimine ve ayrıca mübarek geceler ile Ramazan gecelerinde cami minaresinde kandiller yakılması için ayrılmasını şart koşmuştur. Vâkıf, vakfın mütevelliliğinin ölünceye kadar kendi üzerinde olmasını, ölümünden sonra ise kendi soyundan gelen erkek ve kız evlatları ve torunlarının vakfa mütevellilik yapmasını şart koşmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Kemer-Edremit (Burhaniye), el-Hâc Ali Ağa bin el-Hâc Ahmet Ağa, Osmanlı Devleti, Hanay Camii, vakıf, vakfiye, mütevelli, imam, hatip, zeytin ağaçları, zeytin bahçeleri, dükkan.

The Vakıf Established by el-Hâc Ali Ağa bin el-Hâc Ahmet Ağa, the Voyvoda of Kemer-Edremit, and its Vakfiye

This paper studies vakfiye deed , which is dated by 1 Cemaziye’levvel 1172/ 31 December 1758 and belongs to the vakıf endowment , established by the voyvoda governor of Kemer-Edremit Burhaniye , elHâc Ali Ağa bin Ahmet Ağa, in his locality. The creator of the endowment entrusted his properties situated in the kasaba town of Kemer-Edremit—olive trees and olive yards, shops at the marketplace, bakeries, coffehouses, gristmills, and olive oil mills—to a mosque which he ordered to built in Mahkeme district mahalle of Kemer-Edremit. The vakfiye specifies that el-Hâc Ali Ağa bin Ahmet Ağa entrusted to the vakıf 11 shops, 2 bakeries, 3 coffeehouses, 2 gristmills, and 3 olive oil mills as well as 66 olive yards and olive trees, which locations are precisely described. In total, the vakfiye mentions 87 items. The voyvoda stipulated several conditions for the use of the endowment. The properties and the incomes were to be used to provide support to religious leaders imam, hatip, vaiz, muezzin, kayyim, etc , a primary school and its teachers, and the arrangement of Islamic holy nights and lighting candles on the minaret of the mosque during them. The trusteeship over the vakıf was to belong to its creator until his death; afterwards the trusteeship was to be transferred to male and female children of his family.

Keywords:

Kemer-Edremit (Burhaniye), el-Hâc Ali Ağa bin el-Hâc Ahmet Ağa, Ottoman State, Hanay Mosque, vakıf (endowment), vakfiye (deed), trustee, imam, hatip, olive trees, olive yards, shop.,

PDF

___

VGMA., Defter No (d.): 600, Sayfa: 230-232/Sıra: 298: [(VGMA., d. 600, 230- 232/298) (H. 1 Cemâziye’l-evvel 1172/M. 31 Aralık 1758)].
VGMA., d. 1679, 1/1 (H. 1 Cemâziye’l-evvel 1172/M. 31 Aralık 1758).
VGMA., d.415, 288/687.
VGMA., d. 192, 56/235 (H.20 Rebîü’l-âhir 1325/M. 2 Hazira 1907).
VGMA., d. 1965, 171/212 (02 Aralık 1946).
VGMA., d. 1965, 217/274 (05 Nisan 1949).
VGMA., Kutu ve No: Zabıt Kutusu (153/0), Dosya No: 1531/- : [(VGMA., Zabıt Kutusu 153/1531) (09 Temmuz 1985)].
BOA., İ.EV., 19/1, belge: 1- 2 (H. 3 Muharrem 1316/M. 24 Mayıs 1898).
BOA. EV.d., 15182, s. 4, 8, 9 (H. 29 Zi’l-hicce 1270/M. 22 Eylül 1854).
BOA. EV.d., 18216, s. 3, 6 (H. 4 Ramazan 1280/M. 12 Şubat 1864)
BOA. EV.d., 19233, s. 4, 7 (H. 16 Ramazan 1281/M. 12 Şubat 1865) .
BOA. EV.d., 11956, s. 2 (H. 1258/M. 1842).
BOA. EV.d., 16591, s. 134 (H. 18 Zi’l-ka’de 1284/M. 13 Mart 1868).
AKGÜNDÜZ, Ahmet, İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, T.T.K. Yayınları, Ankara, 1988.
AKGÜNDÜZ, Ahmet, “İcâre-i Vâhide”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA.), 21, İstanbul, 2000, s. 388- 389.
AKGÜNDÜZ, Ahmet, “İcâreteyn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA.), 21, İstanbul, 2000, s. 389- 391.
ARMAĞAN, Abdüllatif, “Baf Sancakbeyi Mehmet Bey’in Kıbrıs’ta Kurduğu Vakıf ve Vakfiyesi”, Osmanlı Döneminde Kıbrıs Uluslararası Sempozyum/ The Ottoman Period in Cyprus International Symposium, Bildiriler, editörler/editors Mehmet Mahfuz Söylemez, İbrahim Çapak, Halil Ortakçı, Bağcılar Belediyesi Başkanlığı Kültür Yayınları Dizisi No: 288, Seçil Ofset, İstanbul, 2016, s. 156- 189.
ATALAY, Talip, Geçmişten Günümüze Kıbrıs, İdari Yapılanma ve Din Eğitimi, Mehir Yayınları No: 7, 1. baskı, Konya, 2003.
BARIŞ, Ayer, “Kıbrıs Vakıflarının Bugünkü Durumu ve Vakıflar İdaresinin Fonksiyonları”, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Türk Kültürü, sayı. 335, yıl. XXIX (Mart 1991), s. 172- 182.
BAYRAM, Sadi, “Türk Kültür Tarihi ve Bize Bıraktığı Stratejik Bir Kurum: Vakıflar”, 21. Yüzyılda Türk Dünyası Jeopolitiği, Muzaffer Özdağ’a Armağan, 2, derleyenler, Ümit Özdağ, Yaşar Kalafat, M. S. Erol, Avrasya Stratejik Araştırmalar Yayınları, Ankara, 2003, s. 307- 322.
BİNARK, İsmet, Vakıf Medeniyeti İslamiyette ve Türkler’de Vakıf ve Yabancı Gözü ile Osmanlı Vakıfları, Zahir Yayınları. İstanbul, 2015.
ÇINAR, Hüseyin, Miyase Koyuncu Kaya, Vakıflar Kaynakçası, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 2015.
DEMİRYÜREK, Mehmet, “Kıbrıs Şer’iye Sicillerine Göre XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Kıbrıs’ta Kurulan Para Vakıfları (Vakf-ı Nükûd)”, Turkish Studies, 6/1, Winter 2011, s. 965- 984.
ERGİN, Osman Nuri, Türkiye’de Şehirciliğin Tarihi İnkişafı, İstanbul, 1936.
ERGİN, Osman Nuri, Türk Şehirciliğinde İmaret Sistemi, İstanbul, 1939.
GÖKÇE, Evren, XIX. Yüzyıl Başlarında Bir Osmanlı Kıyı Kasabası: KemerEdremit, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Aydın, 2007.
GÜNAY, Hacı Mehmet, “Vakıf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA.), 42, İstanbul, 2012, s. 475- 479.
KARA, Adem Kara, Cemil Çelik, “Kıbrıs’ta Vakıf Yönetimi ve Denetimi Sorunu”, History Studies, 3/3, 2011, s. 161- 175.
KAZICI, Ziya, Osmanlı Vakıf Medeniyeti, Bilge Yayıncılık, İstanbul, 2003.
Kıbrıs Vakıflar İdaresi, Kurumsal Arkaplan Raporu I, Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (Tepav), 11.08.2014.
KÖPRÜLÜ, Fuad, “Vakıf Müessesesinin Hukukî Mâhiyeti Tarihî Tekâmülü”, Vakıflar Dergisi, 2, Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı, Ankara, 1942, s. 1- 35.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad, İslam ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi, (haz. Orhan F. Köprülü), Ötüken Neşriyat, İstanbul, 1983.
Kur’ân-ı Kerîm, Âl-i İmrân, 3/92.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), İlaveli 3. baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2013.
Osmanlı İdaresinde Kıbrıs (Nüfusu-Arazi Dağılımı ve Türk Vakıfları), (yay. haz. Hacı Osman Yıldırım, Vahdettin Atik, Murat Cebecioğlu, Hasan Çağlar, M. Yahya Okutan, Mustafa Serin, Osman Uslu, Fuat Yavuz, Numan Yekeler, İsmail Yücedağ), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2000.
Ömer Hilmi Efendi, Ahkâmü’l-Evkâf, Kıbrıs Vakıflar İdaresi Yayını, Lefkoşa 2003.
ÖZBİLGEN, Erol, Bütün Yönleriyle Osmanlı, Âdâb-ı Osmâniyye, İz Yayıncılık, 6. baskı, İstanbul 2014.
ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi, “Vakfiye”, DİA., 42, İstanbul 2012, s. 465- 467.
ÖZKUL, Ali Efdal, Kıbrıs’ın Sosyo-Ekonomik Tarihi, 1726-1750, İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
ÖZTÜRK, Öztürk, Menşe’i ve Tarihî Gelişimi Açısından Vakıflar, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara, 1983.
ÖZTÜRK, Nazif, Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1995.
SERTOĞLU, Midhat, Osmanlı Tarih Lûgatı, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1986.
SEVİM, Sezai, “XVI. Yüzyılda Karasi Sancağı (Tahrir Defterlerine Göre)”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara, 1993.
Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, 3. baskı, Çağrı Yayınları, İstanbul 1989.
TURAN, Ahmet Nezihi, XVI. Yüzyılda Ruha (Urfa) Sancağı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2012.
ÜLKEN, Hilmi Ziya, “Vakıf Sistemi ve Türk Şehirciliği”, Vakıflar Dergisi, 9, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara, 1971, s. 13- 37.
ÜNSAL, Rauf, “Kıbrıs Vakıflarının Kuruluşundan Bu Yana Gelişimi”, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Türk Kültürü, sayı. 330, yıl. XXVIII (Ekim 1990), s. 577- 590.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin, “Vakıf”, İslâm Ansiklopedisi, 13, M.E.B. Yayınları, İstanbul 1986; s.153- 172.
YEDİYILDIZ; Bahaeddin, Institution du vaqf au XVIIIe siècle en Turquie -étude socio- historique-, Editions Ministere de la Culture 1188, Sèrie d’ouvrages culturels 162, TTK. Basımevi (Imprimerie La Société Turque d’Histoire), Ankara, 1990.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin, XVIII. Yüzyıl Türkiye’de Vakıf Müessesesi: Bir Sosyal Tarih İncelemesi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2003.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin, “Vakıf -Tarih-”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA.), 42, İstanbul, 2012, s. 479- 486.
YILDIZ, Murat, “Havza’daki Şehit Mehmed Paşazade Kasım Paşa Vakfı”, Vakıflar Dergisi, 41, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara, 2014, s. 97- 114.
YÜKSEL, Hasan, Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Hayatında Vakıfların Rolü (1585-1683), Sivas, 1998.
YÜKSEL, Hasan, “Vakfiye -Türk ve Osmanlı Tarihi-”, DİA, 42, İstanbul 2012, s. 467- 469.
BALTAŞ, Emin, “Kemer Edremid’inden Burhaniye’ye”, http://www.zeytinefe.com/kemer-edremidinden-burhaniyeye.html (Erişim Tarihi: 20. 06. 2017).
http://burhaniye.bel.tr/burhaniye/burhaniye-hakkinda.html (Erişim Tarihi: 23. 07. 2017).
http://www.burhaniye.gov.tr/ilcemizin-tarihcesi (Erişim Tarihi: 23. 07. 2017).
http://www.milliyet.com.tr/burhaniye-de-tarihi-cami-restore-edildi- balikesir-yerelhaber-1225190/ (Erişim Tarihi: 26. 07. 2017).
http://www.burhaniye.bel.tr/haberler/haber-arsivi/2050-hanay-camii- guzelligine-kavusuyor.html (Erişim Tarihi: 26. 07. 2017).
http://www.milliyet.com.tr/hanay-cami-eski-guzelligine-kavusuyor- balikesir-yerelhaber-1985013 / (Erişim Tarihi: 26. 07. 2017).
http://burhaniye.bel.tr/kurumsal/belediye-tarihce.html (Erişim Tarihi: 23.07.2017).