17. Yüzyıl Halep Avarız ve Cizye Defterleri Üzerinden İslam Şehri Kavramını Tartışmak

Bu çalışma, Avarız ve Cizye defterlerini kullanarak “İslam şehri” kavramını 17. yüzyıl Halep şehri örneği üzerinden tartışmaktadır. İmparatorluğun içinde bulunduğu politik ve ekonomik değişimler nedeniyle Avarız ve Cizye defterleri 17. yüzyılda sosyal hayat hakkında önemli kaynaklardı. Bu kayıtlar sadece toplanan vergi miktarı hakkında bilgi vermekle kalmayıp haneler içerisinde her neferle ilgili yanına alınan notlar sayesinde şehirlerdeki sosyal hayat hakkında da bilgi veriyordu. Bu şekilde şehirlerin sosyal ve ekonomik yapısı mahalle bazında incelenebiliyordu. Max Weber’in, İslami şehir toplumunun farklı kabileler ve mezheplerden oluşan kaotik bir yapı olduğu çıkarımıyla “İslam şehri” tartışmalarındaki önemli yerinin farkında olan bu çalışmada Doğu şehirlerinde yer alan ve mahalle, lonca, cemiyet ve dini toplulukları da içeren önemli örgütlenmelerden bahsedilecektir. Bu çalışmayı, İslam şehri ile ilgili diğer çalışmalardan ayıran önemli bir özelliği belirli bir zaman aralığına odaklanmak üzere İmparatorluğun sosyal ve politik yapısını yansıtan belirli kaynakları kullanmasıdır. Ayrıca, Halep gibi çok-etnili ve çok-dinli bir şehirle ilgili olarak bu çalışmanın yapılması farklı dini ve etnik gruplar arası ilişkileri anlamak açısından da önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Halep, İslam şehri, Avarız, Cizye, Mahalle

Discussing the Concept of “Islamic City” Through the Avariz and Cizye Registers of Aleppo in the Seventeenth Century

This paper discusses the concept of “Islamic city” through the example of the city of Aleppo in the seventeenth century by focusing on Avarız and Cizye registers. Avarız and Cizye registers were an important source concerning social life in the seventeenth century due to changing political and economic situation of the Empire. These registers provided valuable information not only on the amount of tax collected, but also on the social structure of the cities via the information noted near the names of the nefers of each hane enabling the researchers to come up with conclusions about the social and economic structure of the cities at the mahalle level. Being aware of Max Weber’s important place in the discussions on the “Islamic city” due to his conclusion about the Islamic urban society being a chaotic association consisting of a mess of various sects and tribes, this paper will talk about various important organizations at the city centres of the East including mahalles, guilds, fraternities and religious groups. What differentiates this study from other studies on the Islamic city is that it focuses on a specific time period by using specific registers that were reflecting the social and political structure of the Empire. Focusing on a multi-ethnic multireligious city like Aleppo also provides information about the relation between various ethnic and religious groups

Keywords:

Aleppo, Islamic city, Avarız, Cizye, Mahalle,

PDF

___

Archival Sources BOA, MAD, nr 3400 BOA, TD, nr454 BOA, TD, nr 493
BOA, KK, Mevkufat, nr. 2684 BOA, MAD, nr 7281 BOA,MAD, nr 3498 Printed Sources
Hurani, Albert H. “Introduction”, The Islamic City, edited by A.H. Hourani and S. M. Stern, Robert MacLehose and Co. Ltd., Glasgow 1970.
Rafeq, Abdul-Karim, The Province of Damascus 1723-1783, Beirut 1966.
Bayramoğlu Alada, Adalet, Osmanlı Şehrinde Mahalle, Sümer Kitabevi, İstanbul 2008.
Aydoğan, Ahmet, “Önsöz,” Şehir ve Cemiyet, İz Yayıncılık, İstanbul 2000.
Raymond, Andre, Osmanlı Döneminde Arap Kentleri, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1995.
Masters, Bruce, “Halep: Osmanlı İmparatorluğu’nun Liman Kenti”, Doğu ile Batı Arasında Osmanlı Kenti Halep, İzmir, İstanbul, Translated by Sermet Yalçın, edited by Edhem Eldem, Daniel Goffman, Bruce Masters, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003.
Kuban, Doğan, “Anadolu-Türk Şehri: Tarihi Gelişmesi, Sosyal ve Fiziki Özellikleri Üzerinde Bazı Gelişmeler”, Vakıflar Dergisi, VII (1968), p. 53-73.
Çakar, Enver, XVI. Yüzyılda Haleb Sancağı (1516-1566), Fırat Üniversitesi Basımevi, Elazığ 2003.
Çakar, Enver, XVII. Yüzyılda Haleb Eyaleti ve Türkmenleri, Fırat Üniversitesi Basımevi, Elazığ 2006.
Radushev, Evgeni, ““Peasant” Janissaries?” Journal of Social History, Winter (2008): 447- 467.
Yılmaz, Fikret, “XVI. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Mahremiyetin Sınırlarına Dair”, Toplum ve Bilim, 83 Winter (2000): 92-110.
Marçais, G. “Dâr”,EI, second edition.
Grunebaum, G.E. Von, “The Structure of the Muslim Town” in Islam in the Nature and Growth of a Cultural Tradition, London 1955.
Hourani, Albert H. “The Changing Face of the Fertile Crescent”, Studia Islamica, 8 (1957): 121-150.
Sahillioğlu, Halil, Şam Şehrinin XVII. Asırda Sosyal ve Ekonomik Yapısı 1977 numaralı Avarız Defterine Göre, IRCICA, İstanbul 2005.
İnalcık, Halil, “Centralization and Decentralization in Ottoman Administration,” Studies in Eightennth Century Islamic History, Edited by T.Naff and R. Owen, Southern Illinois University Press, Carbondale 1977.
Pirenne, Hanri, Economic and Social History of the Medieval Europe, London 1958.
Lapidus, Ira M. “The Urban Society in Mamluk Syria”, The Islamic City, Edited by A.H. Hourani and S.M. Stern, Robert MacLehose and Co. Ltd., Glasgow 1970.
Sauvaget, J. “Esquisse d’une histoire de la ville d’Alep” in Revue des Etudes Islamiques, vii(1934).
Barbir, Karl, Ottoman Rule in Damascus, Princeton 1980.
Massignon, Louis, “Sınf,” The Encyclopedia of Islam, 2nd Edition, 1935.
Darling, Linda, Revenue Raising and Lagitimacy. Tax Collection and Financial Administration in the Ottoman Empire, 1560-1660, Brill, Leiden 1996.
Weber, Max, “Batı Şehri”, Şehir ve Cemiyet, Translated by Fırat Oruç, edited by Ahmet Aydoğan, İz Yayıncılık, İstanbul 2000.
Weber, Max, “Şehrin Doğası”, Şehir ve Cemiyet, Translated by Fırat Oruç, edited by Ahmet Aydoğan, İz Yayıncılık, İstanbul 2000.
Öztürk, Mustafa, “1616 tarihli Halep Avarız-Hane Defteri,” OTAM 6, (1997): 249-293.
Lewis, Norman N. Nomads and Settlers in Syria and Jordan 1800-1980, Cambridge 1987.
Ergenç, Özer, “Osmanlı Şehrindeki Mahalle’nin İşlev ve Nitelikleri Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları, Volume IV (1983): 251-261.
Özel, Oktay, “Avarız ve Cizye Defterleri,” Osmanlı Devleti'nde Bilgi ve İstatistik, edited by H. İnalcık, & Ş. Pamuk, DİE Yayınları, Ankara 2001.
Grabar, Oleg, “Reflections on the Study of Islamic Art”, Muqarnas, I (1938): 1-14
Aktüre, Sevgi, “Tarih İçinde Anadolu Kentinin Yapı Çözümlemeleri”, Kent Tarihçiliği Sempozyum/Atölye, edited by F.B. Yıldırım, Tarih Vakfı ve TOKİ, İstanbul 1994.
Stern, S.M. “The Constitution of the Islamic City”, The Islamic City, edited by A.H. Hourani and S.M. Stern, Robert MacLehose and Co. Ltd., Glasgow 1970.