İskender Bey Münşî'ye Göre Safevî Hükümdarı Şah I. Abbas'ın Revan (Erivan) Seferi (1603/1604)

16. yüzyılın başında Tebriz merkez olmak üzere Ak Koyunlu mirası üzerine kurulan Safevî Devleti, doğuda Özbekler ve batıda Osmanlılar ile mücadele içinde olmuştur. Osmanlılarla olan mücadeleler Basra Körfezi'nden Gürcistan'a kadar uzanan büyük arazi şeridini ele geçirmek için yapılan siyasî ve stratejik hamleler idi. İki devlet için de büyük oranda ekonomi temelli yapılan çarpışmalar Doğu Anadolu, Azerbaycan, Irak-ı Arab ve Irak-ı Acem bölgelerini üzerine odaklanmıştır. Şah I. Abbas'ın tahta oturduğu 1587 yılına gelindiğinde Osmanlılar üstün gelerek Azerbaycan, el Cezire ve Irak bölgelerini ellerine geçirmişlerdi. 1590 Barışı'ndan sonra ülkesinde iç tehditleri ortadan kaldırarak merkezî otoriteyi tesis eden Şah Abbas, ordusunu güçlendirmiş ve ardından Horasan merkezli olmak üzere Özbeklerle mücadeleye tutuşmuş ve galip gelmiştir. Böylece güç ve istikrarı yakalayan Şah, gözlerini batıdaki kaybedilmiş arazileri geri almaya dikmiştir. Şah Abbas devrinde Osmanlı-Safevî mücadeleleri daha çok Güney Azerbaycan, Doğu Anadolu ve Batı İran üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu rekabete zaman zaman Gürcistan, Ermenistan, Kafkasya ve Irak-ı Arab da dâhil olmuştur. Biz bu yazımızda daha çok iktisadî nedenlerle (ipek ticareti güzergâhını kontrol etme vs.) ortaya çıkan Osmanlı-Safevî mücadelesinin ikinci safhasını teşkil eden olaylardan Şah Abbas'ın Tebriz'i geri alması akabinde gelişen Erivan kuşatmasını Safevî kroniği İskender Bey'e göre izah etmeye çalışacağız.

The Yerevan Campaign (1603/1604) of Safavid Ruler Shah Abbas I According to Eskandar Bag Monsh

The Safavid Empire was founded on the heritage of White-SheepTurkomans in the early 16th century with Tabriz as its capital. In theWest, they struggled against the Ottoman Empire, and in the east againstthe Uzbeks. The struggle that was carried out against the OttomanEmpire was a political and strategic one and had the sole purpose to takecontrol the vast border from Georgia to Persian Gulf. For both states,the economy-based conflict had focused on East Anatolian, Azerbaijan,Iraq-Arabia and Iraq-Iranian territory. During the first years of the ShahAbbas I's reign, the Ottoman Empire had occupied Azerbaijan, ElCezireand Iraq territory. After the truce of 1590, Shah Abbas hadcleaned up his country from infight and reinstated the central authority.He had strengthen his army and had started clashes with the Uzbeks.During the reign of Shah Abbas (1587-1629), the fighting betweenOttomans and Safavids mostly focused on Southern Azerbaijan, EasternAnatolia and Western Iran and from time to time Georgia, Armenia,Caucasian, Iraq-Arabia was also included to this conflict. We, on thispaperwork, will try to explain the second phase (1603-1612) of TheOttoman Empire vs. the Safavid struggle that mostly based oneconomic-reasons and afterwards the siege of Yerevan in line with theSafavid historian Eskandar Bag Monshi.

PDF

___

Baysun, M. Cavid, "Ahmed I", İA, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1978, C. 1, s. 161- 164.
Felsefî, Nasrullah, Zendegânî-i Şah Abbas-ı Evvel, İntişârât-ı İlmî, Tahran, 1375, C.4-5.
Gökbilgin, M. Tayyib, "Mehmed III", İA, İstanbul, 1992, C.7, s. 535-547.
Hammer, Joseph Von, Büyük Osmanlı Tarihi, Yayına Hazırlayan: Dr. Mümin Çevîk, Milliyet, İstanbul, 2010, C. 4.
İskender Bey Türkmen, Târih-i Âlem-ârâ-yı Abbasî, Yayına Hazırlayan: İ. Afşar, Müessese-i İntişârât-ı Emir Kebîr, Tahran, 1387.
Kılıç, Remzi, XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlı-İran Siyasi Antlaşmaları, Tez Yayınları, İstanbul, 1. Baskı, 2001.
Küpeli, Özer, Osmanlı-Safevi Münasebetleri, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2014. Kütükoğlu, Bekir, Osmanlı-İran Siyasi Münasebetleri (1578-1612), İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul, 1993.
Mirza Bek Conâbedî, Ravzatü's Safevîyye, Yayına Hazırlayan: Gulâm Mirza Tabatabâyî, Müessese-i İntişârât ve Çâp-ı Daneşgâh-ı Tahran, Tahran, 1387.
Naîmâ Mustafa Efendi, Târih-i Na'îmâ, Haz. Mehmet İpşirli, TTK, Ankara, 2007, C. 1. Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul, 1993, C. 1.
Peçevî İbrahim Efendi, Peçevi Tarihi, Hazırlayan: B. Sıtkı Baykal, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1982, C. 2.
Sümer, Faruk, Safevî Devleti'nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, TTK, Ankara, 1999.
Tahazâde Ömer Faruk, Târih-i Ebu'l-Fâruk, Dersaâdet, 1328, C.3.
Uyar, Mustafa, İlhanlı Devleti'nin Askerî Teşkilâtı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara, 2007.
Uzunçarşılı, İsmail H., Osmanlı Tarihi, TTK, Ankara, 1983, C. 3, Kısım 1.