İkinci Meşrutiyet’in İlanının Adana’ya Yansımaları ve Şehirdeki Asayiş Sorunları (1908-1909)
Abdülhamit’in meşruti yönetime son vermesinden sonra ona karşı oluşan muhalefet 1908’de meşrutiyetin tekrar ilanını sağladı. Bunun Osmanlı şehirlerine yansımaları oldu. Şehirlerde yaşanan sevinç gösterilerinde ölçünün kaçması ve sonrasında yaşanan aşırılıklar zaten kötüye giden asayiş problemlerini daha da ağırlaştırdı. Abdülhamit dönemi yöneticilerinin aşağılanarak işten el çektirilmesi ve bunların yerine tecrübesiz yöneticilerin getirilmesi devlet otoritesinin zaafa uğramasına neden oldu. Yine devlet yöneticilerinin işlerine müdahale edenlerin çoğalması, vergi vermek istemeyen bir kesimin ortaya çıkması, durumu daha içinden çıkılmaz hale getirdi. Adana’yı diğer Osmanlı şehirlerinde yaşanan gelişmelerden bağımsız değerlendirmek mümkün değildir. Bu çalışmada İkinci Meşrutiyet’in ilanının Adana’ya yansımaları ve bahsi geçen dönemde şehrin ağırlaşan asayiş problemleri üzerinde durulacak, yaşanan gelişmelerin devlet otoritesine etkileri değerlendirilecektir. 1908-1909 yıllarındaki Türk Ermeni ilişkileri çalışmanın kapsamı dışındadır.
Anahtar Kelimeler:
Adana, asayiş, Meşrutiyet, umumhaneler
Reflections of the Second Constitutional Monarchy in Adana and Public Security Problems in the City (1908-1909)
After Abdülhamit ended the constitutional government, the opposition against him proclaimed the constitution again in 1908. This was reflected in the Ottoman cities. Extremism in the joys of the cities and subsequent excesses aggravated the problems of public order which were already bad. Dismissal from work of Abdülhamit period managers by humiliating and instead of them, the introduction of managers who do not understand from work caused the state authority to suffer. Again, the proliferation of those involved in the affairs of state managers, the emergence of a section that did not want to give tax, made the situation more inextricable. It is not possible to evaluate Adana independently from the developments in other Ottoman cities. In this study, reflections of the proclamation of the Second Constitutional Monarchy in Adana and in this period worsening public order problems of the city will be discussed, the effects of the developments on the state authority will be evaluated. Turkish-Armenian relations in 1908-1909 are outside the scope of the study.
Keywords:
Adana public order, constitutionalism, brothels, workers,
___
- BEO, 535/40082, 17 Cemaziye’l-Evvel 1312 [ 16 Aralık 1894]BEO, 3621/271523, 24 Haziran [1] 325 [7 Temmuz 1909]BEO, 3535/265082, 2 Temmuz [1] 327 [15 Temmuz 1911]BEO, 3621/271523, 7 Temmuz [1] 325 [20 Temmuz 1909]
- BEO, 3535/265082, 29 Teşrin-i Evvel [1] 328 [11 Kasım 1912]
- BEO, 3661/274536, 17 Teşrin-i Evvel [1] 325 [6 Kasım 1909]
- İtidal, S.1, 23 Ağustos 1324 [5 Eylül 1908]
- İtidal, S.2, 30 Ağustos 1324 [12 Eylül 1908]
- İtidal, S.3, 23 Ağustos 1324 [5 Eylül 1908]
- İtidal, S.4, 24 Eylül 1324 [7 Ekim 1908]
- İtidal, S.5, 8 Teşrînievvel 1324 [21 Ekim 1908]
- İtidal, S.6, 6 Teşrin-i Sani 1324 [ 19 Kasım 1908]
- İtidal, S.7, 4 Kânûn-ı Evvel 1324 [17 Aralık 1908]
- İtidal, S.8, 9 Kânûn-ı Evvel 1324 [22 Aralık 1908]
- İtidal, S.9, 13 Kânûn-ı Evvel 1324 [26 Aralık 1908]
- İtidal, S.10, 17 Kânûn-ı Evvel 1324 [30 Aralık 1908]
- İtidal, S.11, 24 Kânûn-ı Evvel 1324 [6 Ocak1909]
- İtidal, S.12, 24 Kânûn-ı Sani 1324 [6 Şubat 1909]
- İtidal, S.13, 7 Kânûn-ı Sani 1324 [20 Ocak 1909]
- İtidal, S.14, 11 Kânûn-ı Sani 1324 [24 Ocak 1909]
- İtidal, S.16, 19 Kanun-ı Sani 1324 [1 Şubat 1909]
- İtidal, S.17, 23 Kânûn-ı Sani 1324 [5 Şubat 1909]
- İtidal, S.19, 31 Kânûn-ı Sani 1324 [13 Şubat 1909]
- İtidal, S.20, 4 Şubat 1324 [17 Şubat 1909]
- İtidal, S.21, 9 Şubat 1324 [22 Şubat 1909]
- İtidal, S.27, 11 Mart 1325 [24 Mart 1909]
- İtidal, S.28, 14 Mart 1325 [27 Mart 1909]
- İtidal, S.30, 21 Mart 1325 [3 Nisan 1909]
- İtidal, S.32, 28 Mart 1325 [10 Nisan 1909]
- İtidal, S.33, 7 Nisan 1325 [20 Nisan 1909]
- İtidal, S.35, 15 Nisan 1325 [28 Nisan 1909]
- İtidal, S.36, 18 Nisan 1325 [1 Mayıs 1909]
- İtidal, S.37, 21 Nisan 1325 [4 Mayıs 1909]
- İtidal, S.38, 25 Nisan 1325 [8 Mayıs 1909]
- İtidal, S.43, 25 Mayıs 1325 [7 Haziran 1909]
- İtidal, S.50, 8 Haziran 1325 [8 Haziran 1909]
- İtidal, S.51, 9 Haziran 1325 [22 Haziran 1909]
- İtidal, S.56, 16 Haziran 1325 [29 Haziran 1909]
- “Adana”, Yurt Ansiklopedisi, C.1, İstanbul, Anadolu Yayıncılık, 1981, s.7-181.
- Komisyon, Adana İl Yıllığı 1967, Adana, İpek matbaası, 1968.
- Arıkoğlu, Damar, Hatıralarım, İstanbul, Tan Gazetesi Matbaası, 1961.
- Ayhan, Yusuf, Çukurova Albümü I, Adana, Kemal Matbaası, 1973.
- Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, 7. Baskı, İstanbul Yapı Kredi Yayınları, 2004.
- Cemal Paşa, Hatırat, yay. haz. Metin Martı, 5. Baskı, İstanbul, Arma Yayınları, 1996, s.359.
- Çalyan Karebet, Adana Vakası ve Mesulleri, Dersaadet, 1325.
- Çavdar, Tevfik, Talat Paşa, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1995.
- Çiçek, Kemal, “Adana Olayları Hakkında Bildiklerimiz Bilmediklerimiz”, 1909 Adana Olayları/ Makaleler, Ed. Kemal Çiçek, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2011, s.7-57.
- Fırat, Muhammet, “Adana Ermeni olaylarının Antakya Havalisine Etkisi”, IV. Hatay Tarih ve Folklor (18-19 Ekim 1996) Bildirileri Sempozyumu, Antakya, 1997, s.1-25.
- Günay, Nejla Zoraki İttifaktan Yol Ayrımına İttihat-Terakki ve Ermeniler, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2015.
- Güneş, İhsan, Türk Parlamento Tarihi Meşrutiyete Geçiş Süreci: I. ve II. Meşrutiyet, C. II, Ankara, TBMM Vakfı Yayınları, t.y..
- İkinci Meşrutiyet’in İlânı ve Otuz Bir Mart Hâdisesi II. Abdülhamid’in Son Mabeyn Başkâtibi Ali Cevad Bey’in Fezlekesi, yay. haz. Faik Reşit Unat, Ankara, TTK, 2014.
- Hayta, Necdet, Uğur Ünal, Osmanlı Devleti’nde Yenileşme Hareketleri (XVII. Yüzyıldan Yıkılışa Kadar), Ankara, Gazi Yayınevi, 2003.
- İnalcık, Halil, Devlet-i Aliyye, C. IV, 5. Baskı, İstanbul, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2018.
- İnan, Uğur, Osmanlı Devleti’nde Alman Protestan Misyonerlik Faaliyetleri, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2015.
- Kansu, Aykut, 1908 Devrimi, 5. baskı, çev. Ayda Erbal, İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
- Kuneralp, Sinan, Son Dönem Osmanlı Ricali (1839-1922), İstanbul, İsis Yayınları, 1999.
- McCarthy, Justin, Osmanlı’ya Veda, çev. Mehmet Tuncel, 2. Baskı, İstanbul, Etkileşim Yayınları, 2006.
- Tanör, Bülent, osmanlı-türk anayasal gelişmeleri, 11. Baskı, İstanbul, YKY Yayınları, 2004.
- Toros, Taha, Ali Münif Bey’in Hatıraları, İstanbul, İsis Yayınları, 1996.
- Uçar, Ahmet, Kemal Erkan, Selman Soydemir, Adana İtidal Gazetesi (5 Eylül 1908-31 Temmuz1909), C. 1, Ankara, TTK Yayınları, 2014.
- Uçarol, Rifat, Siyasi Tarih (1789-1994), 4. Baskı, İstanbul, Filiz Yayınevi, 1995.
- Ulutaş, Songül, 19. Yüzyılda Tarsus’ta Ekonomik ve Sosyal Yaşam (1856-1914), Tarsus, Tarsus Sanayi Odası Yayınları, 2015.
- Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
- Başlangıç: 2015
- Yayıncı: Selim Hilmi Özkan
Sayıdaki Diğer Makaleler
İkinci Meşrutiyet’in İlanının Adana’ya Yansımaları ve Şehirdeki Asayiş Sorunları (1908-1909)
Osmanlı Devleti’nde İstanbul ve Çevresindeki Sahillere Yapılmaya Başlanan Deniz Hamamları
Türk Devletlerinde Kullanılan İdari Ünvanlar