Vakıf Belgelerine Göre Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Dönemi Aileleri II: Âl-i Timurtaş Paşa
Osmanlı Devleti’nin kuruluşunda âmil olan etkenler, bu süreçten pay sahibiolan zümreler ve bu zümreler içinde ön plana çıkan önemli aileler üzerinde yapılanaraştırmalar, belge yetersizliğine bağlı olarak sınırlı sayıda kalmıştır. Osmanlılarınçok kısa bir süre içerisinde cihanşümul bir devlet haline gelirken, başlangıçta kendilerindendaha güçlü oldukları düşünülen beyliklerin önüne nasıl geçmiş olduklarınıaçıklamaya çalışmak çok kolay olmamıştır. Özellikle bu dönüşümün belirgin birşekilde hissedildiği Murad Hüdâvendigâr ve oğlu Yıldırım Bayezid dönemlerindeizlenen siyaset, Osmanlıların devşirmelere dayanarak kendileri ile aynı asabiyete dayalıbeylikleri ortadan kaldırma faaliyeti olarak tanımlanmıştır. Bu çalışma, OsmanlıDevleti’nin teessüsünü başlatan “hutbe”ye olan biatın sınırlarının Bithynia’yı aştığıyönündeki tezin bir devamı olarak, beylikler üzerindeki gevşek vassallık bağının tamhâkimiyete evrilme sürecini, Kara Timurtaş Paşa ve evlatları üzerinden gözler önünesermek amacıyla kaleme alınmıştır. Devletin kuruluşu aşamasında sahip olduklarıerki, “büyük feth”e kadar Çandarlı vezir ailesi gibi babadan oğula aralıksız devamettiren Timurtaşzâde’lerin, kuruluş devrinin çok önemli bir diğer ailesi olarak kabuledilmesi gerekir. Ali, Oruç ve Umur Bey’lerden başka Timurtaş Paşa’nın Yahşi veFiruz Bey adlarındaki diğer oğullarından gelen kolların, Ankara Savaşı’ndan sonradevletin yeniden toparlanmasına yaptıkları katkılar ve kurdukları vakıflar vasıtasıylasosyal siyasetteki rolleri bu çalışmanın genel çerçevesini oluşturur. Bayezid Paşa’nın,Timurtaş Paşa’nın pek bilinmeyen oğlu Yahşi Bey’in oğlu olduğuna yönelik ortayakonulan iddia, çalışmanın en önemli yönünü teşkil etmektedir.
___
- Bibliyografya
Arşiv Belgeleri
BOA. TD. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Tapu Defteri) 166, 338, 438, 453.
TADB. TTD. (Tapu Arşiv Dairesi Başkanlığı, Tapu Tahrir Defteri) 26, 34, 67.
TADB. TTD. EV. (Tapu Arşiv Dairesi Başkanlığı, Tapu Tahrir Defteri, Evkaf ) 544, 547,
548, 550, 553, 560, 562, 565, 568, 569, 571, 572, 572, 575, 579, 580, 583, 585, .
VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 244, s. 21.
VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 581, s. 513-514/488-489.
VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 582, s. 125/83.
VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 586, s. 211/205
VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 591, s. 177-187, 200/178-186, 192.
VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 593, s. 7/6.
VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 605, s. 244-249/330-334.
VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 607, s. 211/320.
VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 609, s. 235/279.
VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 618/2, s. 186/158.
VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 730, s. 85/50.
VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 740, s. 405/158.
VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 744, s. 174/147.
VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 747, s. 126.
VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 988, s. 259/162.
Eserler
Abdizâde, Hüseyin Hüsameddin: Amasya Tarihi, I, haz. Ali Yılmaz, M. Akkuş, Amasya:
Belediye Yayınları 1986.
Algar, Hamid: “Kâzerûniye”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXV (Ankara, 2002),
s. 146-147.
Akın, Himmet: Aydınoğulları Tarihi Hakkında Bir Araştırma, Ankara: Üniversite Basımevi
1968.
Aslanapa, Oktay: Edirne’de Osmanlı Devri Âbideleri, İstanbul: Üçler Basımevi 1949.
Aşıkpaşazâde: Tevârih-i Âl-i Osman (Atsız Neşri), İstanbul: Ötüken Neşriyat 2011.
Ayverdi, E. Hakkı: Osmanlı Mimarisinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri 806-855 (1403-
1451), İstanbul: Fetih Cemiyeti Yayınları 1972.
Ayverdi, E. Hakkı: Osmanlı Mimarisinde İlk Devir (630-805/1230-1402), I, İstanbul:
Fetih Cemiyeti Yayınları 1966.
Baltacı, Cahit: XV-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul: İrfan Matbaası 1976.
Barkan, Ö. Lütfi, Enver Meriçli: Hüdavendigar Livası Tahrir Defterleri, I, Ankara: Türk
Tarih Kurumu Yayınları 1988.
Barkan, Ö. Lütfi: “Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak
Vakıflar ve Temlikler I: İstila Devrinin Türk Dervişleri ve Zâviyeleri”, Vakıflar Dergisi
(VD), II (1942), s. 279-386.
Berki, A. Himmet: “İslâm’da Vakıf: Zağanus Paşa ve Zevcesi Nefise Hatun Vakfiyeleri”,
Vakıflar Dergisi (VD), V (1960), s. 19-37.
Bilge, Mustafa: İlk Osmanlı Medreseleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakultesi
Yayınevi 1974.
Bulduk, Üçler: XVI. Asırda Karahisar-ı Sahib (Afyonkarahisar) Sancağı, Ankara: Türk Tarih
Kurumu Yayınları 2013.
Çobanoğlu, A. Vefa, T. Erzincan: “Zağanos Paşa Külliyesi”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA),
XLIV (Ankara, 2013), s. 73-75.
Danişmend, İ. Hami: İzahlı Osmanlı Tarihi Kronoloji, I, İstanbul: Türkiye Yayınevi 1971.
Doukas, Mikhael: Tarih (Anadolu ve Rumeli 1326-1462), çev. Bilge Umar, İstanbul: Arkeoloji
ve Sanat Yayınları 2008.
Doukas, Mikhael: İstanbul’un Fethi, Dukas Kroniği (1341-1462), çev. V. Mirmiroğlu, İstanbul:
Kabalcı Yay. 2012.
Emecen, Feridun: “Cüneyd Bey”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), VIII (Ankara, 1993),
s. 122.
Emecen, Feridun: “Timurtaş Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XLI (Ankara, 2012),
s. 185.
Emecen, Feridun: “Zağanos Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XLIV (Ankara, 2013),
s. 72-73.
Emecen, Feridun M.: “Osmanlı Tarihinin İlk Büyük Savaş Anlatımı: Osmanlılarla Karamanlılar
Arasındaki Frenkyazısı Muharebesi”, Osmanlı Araştırmaları, 49 (2017),
s. 57-86.
Emecen, Feridun M.: XVI. Asırda Manisa Kazası, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları
2013.
Erdoğru, Mehmet A.: “Murad Çelebi Defteri: 1483 Yılında Karaman Vilayetinde Vakıflar-
II”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XVIII/2 (2003), s. 99-140.
Erdoğru, Mehmet A.: Defter-i Evkâf-ı Livâ-i Saruhan, Ankara: TKGM Arşiv Dairesi Başkanlığı
Yayınları 2014.
Erdoğru, Mehmet A.: Kanuni Sultan Süleyman Devri Aydın İli Evkâf Defteri (Metin ve
İnceleme), İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları 2016.
Eyice, Semavi: “Bayezid Paşa Camii”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), V (Ankara, 1992),
s. 243-244.
Eyice, Semavi: “Beylerbeyi Camii ve Külliyesi”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), VI (Ankara,
1992), s. 74-75.
Giovan Maria Angiolello: Fatih Sultan Mehmet, çev. Pınar Gökpar, İstanbul: Profil Yayınları
2011.
Gürsu, Uğur: XVI. Yüzyıla Ait Anonim Osmanlı Tarihi (YayımlanmamışYüksek Lisans Tezi)
İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005.
Hafız Hüseyin Ayvansarâyî: Vefeyât-ı Selâtîn ve Meşâhîr-i Ricâl, haz. Fahri Ç. Derin, İstanbul:
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları 1978.
Hoca Sâdeddin Efendi: Tâcü’t-Tevârîh, Paris, Bibliothèque nationale de France, Ancien
Fonds Turc, no: 69.
İdris-i Bitlisî: Heşt Bihişt, I-II, haz. Mehmet Karataş vd., Ankara: BETAV Yayınları 2008.
Kepecioğlu, Kamil: Bursa Kütüğü, haz. Hüseyin Algül vd., Bursa: Büyükşehir Belediyesi
Yayınları 2009.
Kepecioğlu, Kamil: “Timurtaş Paşalar”, Uludağ Bursa Halkevi Dergisi, 51-52 (1942),
s. 10-18.
Keskin, Mustafa Ç.: “Bayezid Paşa: Vezir, Entelektiel, Sanat Hâmisi”, Osmanlı Araştırmaları,
48 (2017), s. 1-37.
Kuban, Doğan: Osmanlı Mimarisi, İstanbul: Yem Yayınları 2007.
Lowry, Heath: Evrenos Ailesi ve Selanik Şehri: Hamza Bey Camii Niçin ve Kimin Tarafından
Yapıldı?, İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları 2010.
Mehmed Neşri: Kitâb-ı Cihan-Nümâ, I-II, haz. Faik Reşit Unat, Mehmed A. Köymen,
Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 1995.
Mustafa Vazih Efendi: Amasya Fetvâları ve İlk Amasya Şehir Tarihi (Belâbilü’-râsiye fî riyâz-i
mesâili’l-Amâsiyye), haz. A. Rıza Ayar, Recep O. Özel, Amasya: Belediye Yayınları
2011.
Müneccimbaşı, Ahmed b. Lütfullah: Camiü’d-Düvel, haz. Ahmet Ağırakça, İstanbul: İnsan
Yayınları 1995.
Peremeci, O. Nuri: Edirne Tarihi, İstanbul: Edirne ve Yöresi Eski Eserleri Sevenler Derneği
Yayınları 1940.
Ritter, Helmut: “Bayezid Bistam”, İslâm Ansiklopedisi (İA), II (İstanbul, 1979), s. 398-400.
Sevim, Sezai: “Ermeni Derbendi (Hüdâvendigâr ve Sultanönü Sancakları Arasındaki
Ulaşımda)”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, V/7
(2014/2), s. 61-69.
Solakzâde: Solakzâde Tarihi, I, haz. Vahid Çabuk, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları 1989.
Sönmez, Zeki: Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk-İslâm Mimarisinde Sanatçılar,
Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 1995.
Şimşir, Nahide: “XVIII. Yüzyılda Zağanos Paşa’nın Balıkesir’deki Vakıfları Hakkında Notlar”,
Türk Dünyası Araştırmaları, 164 (2006), s. 139-146.
Tahralı, Mustafa: “Rifâiyye”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXXV (İstanbul, 2008),
s. 99-103.
Taneri, Aydın: “Bayezid Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), V (Ankara, 1992),
s. 242-243.
Taneri, Aydın: Osmanlı Kara ve Deniz Kuvvetleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları 1981.
Tekindağ, M. C. Şehâbeddin: “Timurtaş”, İslâm Ansiklopedisi (İA), XII/1 (İstanbul, 1979),
s. 372-374.
Topaç, Ali Ziya: Hamza Bey Tarihi: Sinop ve İzmir Fatihi, Bursa: Aysan Basımevi 1949.
Turgut, Vedat: “Germiyanoğulları’nın Menşei, Vakıfları ve Batı Anadolu’nun Türkleşmesi
Meselesi Üzerine”, Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD), III/5 (2017),
s. 1-98.
Turgut, Vedat: “Menteşe Bey’in İsmi, Menşe’i ve Vakıflarına Dair”, Osmanlı Araştırmaları,
47 (2017), s. 25-57.
Turgut, Vedat: “Karasi Beyliği”, Anadolu Beylikleri El Kitabı, ed. Haşim Şahin, Ankara:
Grafiker Yayınları 2016, s. 177-184.
Turgut, Vedat: “Vakıf Belgeleri Işığında Umur Bey ve Lala Şahin Paşa’nın Menşei ve Osmanlılar
ile İttifakına Dair”, Osmanlı Araştırmaları, 47 (2016), s. 1-39.
Turgut, Vedat: “Vakıf Belgelerinde Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Dönemi Aileleri: Malkoçoğulları
ve Mihallüler”, Yeni Türkiye, 66 (2015), s. 573-583.
Turgut, Vedat: “XVI. Yüzyılın Sonlarında Kocaeli Sancağı’nda Demografik ve İktisadi Vaziyet”,
Uluslararası Gazi Akçakoca ve Kocaeli Tarihi Sempozyum Bildirileri, I, Kocaeli:
Kocaeli BŞB Yayınları 2015, s. 337-439.
Turgut, Vedat: Yitirilen Mirasımız: Balkanlarda Osmanlı Vakıfları (Fethinden XVI. Yüzyılın
Sonlarına Kadar), Eskişehir: Türk Dünyası Kültür Başkenti Yayınları 2016.
Turgut, Vedat: Yitirilen Mirasımız: Niğbolu Sancağı Vakıfları (Fethinden XVI. Yüzyılın Sonlarına
Kadar), Eskişehir: Türk Dünyası Kültür Başkenti Yayınları 2016.
Turgut, Vedat: Yitirilen Mirasımız: Selanik Sancağı Vakıfları (Fethinden XVI. Yüzyılın Sonlarına
Kadar), Eskişehir: Türk Dünyası Kültür Başkenti Yayınları 2016.
Turgut, Vedat: Yitirilen Mirasımız: Çirmen Sancağı Vakıfları (Fethinden XVI. Yüzyılın Sonlarına
Kadar), Eskişehir: Türk Dünyası Kültür Başkenti Yayınları 2016.
Turgut, Vedat: Yitirilen Mirasımız: Vize Sancağı Vakıfları (Fethinden XVI. Yüzyılın Sonlarına
Kadar), Eskişehir: Türk Dünyası Kültür Başkenti Yayınları 2016.
Tüfekçioğlu, Abdülhamit: Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Yazı, Ankara: Kültür Bakanlığı
Yayınları 2001.
Türkel, Ergin: XVI. Yüzyılın Sonlarında Kütahya Sancağı Vakıfları (Yayımlanmamış Yüksek
Lisans Tezi) Bilecik: Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,
2016.
Uludağ, Süleyman: “Bayezid-i Bistâmî”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), V (Ankara, 1992),
s 238-241.
Uluçay, M. Çağatay: Padişahların Kadınları ve Kızları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları
2001.
Uzunçarşılı, İ. Hakkı: “Osmanlı Tarihinin İlk Devirlerine Ait Bazı Yanlışlıkların Tashihi”,
Belleten, XXI/81 (1957), s. 173-178.
Uzunçarşılı, İ. Hakkı: Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara:
Türk Tarih Kurumu Yayınları 2011.
Uzunçarşılı, İ. Hakkı: Çandarlı Vezir Ailesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 1988.
Uzunçarşılı, İ. Hakkı: Osmanlı Tarihi, I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 2015.
Uzunçarşılı, İ. Hakkı: Kitâbeler, I, İstanbul: Maarif Vekâleti Yayınları 1927.
Yiğit, Ahmet: XVI. Yüzyıl Menteşe Livası Vakıfları, Ankara: Barış Platin Kitapevi 2009.