Osmanlı İmparatorluğu’nda “Sürat” Topçuluğu II (1773-1807): Taktik, Talim, Muharebe Performansı ve Nizâm-ı Cedid

Top döküm teknolojisinin kökten değişmesi 18. yüzyılda muharebe taktiklerini de etkilemiştir. Yedi Yıl Harpleri, durağan bir müdafaaya ya da kuşatma savaşlarına göre biçimlenmiş topçu taktiklerinin sonunu getirmiştir. Osmanlı ordusu bu taktiklerle 1768-74 Rus Harbi’nde ilk defa karşılaştı. Kartal’daki hezimet Osmanlı ordusunda topçu birliklerinin elden geçirilmesine ve sürat topçularının kurulmasına yol açtı. Sürat topçuları muharebe sahasındaki ilk tecrübelerinde firar etmiş olsalar da Osmanlı idaresi, süvari ve piyadeyi destekleyen sürat topçuları istihdam etmek fikrinden vazgeçmedi. Rus ve Habsburg ordularıyla rekabet edebilmek adına Osmanlılar süratçi neferlerini talim ettirdiler ve yeni tarz toplar için mühimmat ürettiler. Yine de 1787-92 Osmanlı-Rus-Habsburg Harbi’nde sürat topçularının performansı son derece yetersizdi. Belirtmeye gerek yoktur ki, üretim, ulaşım, iaşe ve ulufe sorunları bu sonuç üzerinde etkili olmuştur, ancak bunlar Osmanlı’ya özgü sorunlar değildir. Genel olarak topçu birliklerinin yeniden örgütlenmesi ve sürat topçularının bu yeni düzene eklemlenmeleri muharebe meydanlarında alınan derslerin sonucuydu. III. Selim devrinde, sadece Osmanlı topçularının teşkilatı değişmeyecek, top döküm teknolojisi ve topların ölçüleri Fransız standartlarına göre yeniden belirlenecekti.

Anahtar Kelimeler:

Sürat Topçuları, Osmanlı Savaşları, Baron de Tott, Halil Hamid Paşa

PDF

___

Bibliyografya
Arşiv Belgeleri
BOA, Ali Emiri (A.E.), Sultan Abdülhamid I (SABH.I), 237; 684; 902; 1078; 3349; 3531; 4549; 13888; 19581; 20066. BOA, Cevdet Askeri (C.AS.), 905; 1065; 1242; 1343; 1537; 2974; 3181; 3286; 3521; 3589; 3621; 3636; 3700; 3760; 3896; 3897; 3911; 4119; 4363; 4413; 4683; 4844; 4855; 5049; 5077; 5276; 5417; 5423; 5476; 5574; 5621; 5885; 6235; 6322; 6959; 7198; 7329; 7546; 7711; 7910; 8819; 9009; 9120; 9205; 10315; 10734; 10858; 10906; 11321; 11437; 11549; 12153; 12404; 12656; 12893; 12895; 13114; 13525; 13528; 13719; 14275; 14962; 15026; 15041; 15161; 15286; 15291; 15612; 15700; 15789; 15821; 16502; 17566; 17796; 18084; 18142; 20033; 20080; 20344; 22392; 24002; 24634; 24984; 25464; 25731; 26142; 26658; 27362; 29156; 29181; 29300; 29547; 29671; 29731; 29826; 29877; 31517; 31726; 32065; 33115; 34006; 34484; 35393; 35517; 35533; 36142; 37960; 38001; 38142; 39435; 39533; 40403; 40403; 40798; 41616; 41667; 41846; 41951; 42849; 43107; 43339; 43922; 44592; 44592; 45039; 46069; 47002; 47528; 47530; 47853; 48325; 48334; 48545; 50096; 50112; 50113; 50312; 50552; 50574; 50740; 50791; 50871; 51228; 51258; 52510; 53090; 53097; 53510; 53923; 54154; 54155; 54757.
BOA, Cevdet Bahriye (C.BHR.), 2936.
BOA, Cevdet Maliye (C.ML), 23151.
BOA, Hatt-ı Hümayun (HAT), 1450; 1728; 1728/A; 4668; 4697; 7915.
BOA, Maliyeden Müdevver (MAD.), 4844.
Yazma Eserler
Hatt-ı Hümâyûn ve Tahrir Sûretleri, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi (İÜKTB), no: TY 6975.
M[anuscrit] T[urc] Livre de Tactique., Bibliothéque Nationale de France, Suppl.-Turc 224.
Sürat Topçu Risalesi, Süleymaniye Kütüphanesi, Tercüman Gazetesi Kitaplığı, no: Y/179.
Vasıf Efendi, Tarih-i Vasıf, İÜKTB, no: 5978.
Mecmu’a-yi Vek’ayi ve Nizâmât, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, no: 3381.
Yayınlanmış Eserler
Adye, Ralph Willet: Bombardier and Pocket Gunner, Boston: E. Larkin 1804.
Ahmed Vasıf Efendi: Mehasinü’l-Asar ve Hakaikü’l-Ahbar, haz. Mücteba İlgürel, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları 1978.
Aksan, Virginia: Ottoman Wars, 1700-1870: An Empire Besieged, Londra: Longman 2007.
Balisch, Alexander: “Infantry Battlefield Tactics in the Seventeenth and Eighteenth Centuries on European and Turkish Theatres of War: The Austrian Response to Different Conditions”, Studies in History and Politics, 3 (1983/84), s. 43-60.
Bayram, Filiz: Enveri Tarihi: Üçüncü Cild (Metin ve Değerlendirme) (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 2014.
Berenhorst, Georg Heinrich von: Betrachtungen über die Kriegskunst, Leipzig: Gerhard Fleischer 1827.
Baycar, Adnan: Osmanlı Rus İlişkileri Tarihi: Ahmed Cavid Bey’in Müntehabatı, İstanbul: Yeditepe Yayınları 2004.
Beydilli, Kemal, İlhan Şahin: Mahmud Raif Efendi ve Nizâm-ı Cedid’e Dair Eseri, Ankara: Türk Tarih Kurumu 2001.
Black, Jeremy: War and the World: Military Power and the Fate of Continents, 1450-2000, New Haven: Yale University Press 2000.
Criste, Oskar: Kriege unter Kaiser Josef II: Nach den Feldakten und anderen authentischen Quellen, Viyana: L. W. Seidel & Sohn 1904.
Çağman, Ergin: III. Selim’e Sunulan Islahat Layihaları, İstanbul: Kitabevi Yayınları 2010.
Çalışkan, Muharrem Saffet: (Vekayinüvis) Enveri Sadullah Efendi ve Tarihinin I. Cildinin Metin ve Tahlili (1182-1188/1768-1774) (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2010.
Çiçek, Hikmet: Vekâyi’nüvis Sadullah Enverî Efendi ve Tarihi’nin II. Cildinin Metin ve Tahlili (1187-1197/1774-1783) (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 2018.
Davies, Brian L.: Russo-Turkish War, 1768-1774: Catherine II and the Ottoman Empire, New York: Bloomsbury Publishing 2016.
Dawson, Anthony L., Paul L. Dawson, Stephen Summerfield: Napoleonic Artillery, Wiltshire: Crowood Press 2007.
Deans, William: History of the Ottoman Empire, Londra: A. Fullarton & Co. 1854.
Duane, William: The American military library, or, Compendium of the Modern Tactics, c. I, Philadelphia 1809.
Duffy, Christopher: Frederick the Great: A Military Life, Londra: Routledge 1985.
Duffy, Christopher: Russia’s Military Way to the West: Orgins and Nature of Russian Military Power, 1700-1800, Londra: Routledge 1981.
Emecen, Feridun M. (haz.): İstanbul’un En Uzun Dört Yılı: Taylesanizade Hafız Abdullah Efendi Tarihi (1785-1789), İstanbul: Tatav Yayınları 2003.
Essay on the Art of War, Londra: A. Millar 1761.
Etwas über den Türkenkrieg, Viyana 1789.
“Feldzug des k. k. galizischen Armeekorps, im Jahre 1789 gegen die Türken. Nach den Originalquellen. Mit dem Plane der Schlachten bei Fokschan und Martinestie”, Oestreichische militärische Zeitschrift, I/1 (1826), s. 3-77.
Gassendi, Jean-Jacques Basilien: Aide-Mémoire: A l’Usage des Officiers d’Artillerie de France Attachés au Service de Terre, c. II, Paris: Chez Magimel, Anselin at Pochard 1819.
“Gefecht im Mehadier Thale am 4. August 1789”, Neue militärische Zeitschrift, 4 (1811), s. 67-75.
Geschichte des Oesterreich-Russichen und Türkischen Krieges in den Jahren von 1787 bis 1792, Leipzig: Wilhelm Gottlob Sommer 1792.
Gezer, Ömer: Osmanlı Diplomasisinde Denge Politikaları (1774-1829) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi 2006.
Griffith, Paddy: French Artillery, 1800-1815, Londra: Almark Publishing 1976.
Guibert, Jacques de: Askeri Yazılar, 1772-1790, çev. Ahmet Şensılay, İstanbul: Anahtar Kitaplar 2005.
Hochedlinger, Michael: Austria’s Wars of Emergence, 1683-1797, Londra: Routledge 2003.
Işıksal, Turgud: “III. Selim’in Türk Topçuluğu’na Dair Bir Hatt-ı Hümayun’u”, İ.Ü. Tarih Dergisi, 8 (1955), s. 179-183.
Kaçar, Mustafa: “Osmanlı Devleti’ne Modern Topçuluğun Girişi (Sürat Topçuları Ocağı)”, Yeni Türkiye, 31 (2000), s. 647-651.
Knollys, Henry: Elements of Field Artillery, Edinburgh: William Blackwood and Sons 1877.
Koç, Yunus, Fatih Yeşil: Nizâm-ı Cedid Kanunları, Ankara: Türk Tarih Kurumu 2011.
Lafitte-Clavé, André-Joseph: Journal d’un officier Francais a Constantinople en 1784–1788, ed. D. Anoyatis-Pelé, Selanik: University Studio Press 2004.
Lafitte-Clavé, M. De: Usulü’l-Maarif fi Tertibü’l-Ordu, İstanbul: Fransa Elçilik Matbaası 1787.
Longworth, Philip: Art of Victory: The Life and Achievements of Field-Marshal Suvorov, 1729-1800, New York: Holt, Rinehart and Winston 1966.
McConachy, Bruce: “The Roots of Artillery Doctrine: Napoleonic Artillery Tactics Reconsidered”, The Journal of Military History, 65 (2001), s. 617-640.
McKenney, Janice E.: The Organizational History of Field Artillery, 1775-2003, Washington: Center of Military History 2007.
Menning, Bruce W.: “Russian Military Innovation in the Second Half of the Eighteenth Century”, War and Society, 2 (1984), s. 23-41.
Mikhailovsky-Danilevsky, Alexander: Russo-Turkish War of 1806-1812, c. I, çev. ve ed. A. Mikaberidze, Westchester: The Nafziger Collection 2002.
Mustafa İbn İbrahim: Fenn-i Humbara: Humbara ve Ateşli Silahlar, haz. Salim Aydüz, Şamil Çan, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları 2015.
Mustafa Kesbi: İbretnüma-yı Devlet (Tahlil ve Tenkitli Metin), haz. Ahmet Öğreten, Ankara: Türk Tarih Kurumu 2002.
Mustafa Nuri Paşa: Netayicü’l-Vuku’at: Kurumlarıyla Osmanlı Tarihi, haz. Yılmaz Kurt, Ankara: Birleşik Yayınevi 2008.
Nafziger, George: Imperial Bayonets: Tactics of the Napoleonic Battery, Battalion and Brigade as Found in Contemporary Regulations, Londra: Greenhill Books 1995.
Öğreten, Ahmet: Nizâm-ı Cedide Dair Askeri Layihalar, Ankara: Türk Tarih Kurumu 2014.
Starkey, Armstrong: War in the Age of Enlightenment, 1700-1789, Londra: Paeger 2003.
Şakul, Kahraman: “General Observations on the Ottoman Military Industry, 1774-1839: Problems of Organization and Standardization”, Science between Europe and Asia: Historical Studies on the Transmission, Adoption and Adaptation of Knowledge, ed. Feza Günergun, Dhruv Raina, Londra: Springer 2011, s. 41-55.
Teil, Chevalier du: De l’Usage de l’Artillerie Nouvelle, Metz: Marchal 1778.
Telp, Claus: The Evolution of Operational Art (1740-1813): From Frederick the Great to Napoléon, Londra: Frank Cass. 2005.
The Influence of Firearms upon Tactics, Historical and Critical Investigations by an Officer of Superior Rank, çev. E. H. Wickham, Londra: Henry S. King & Co. 1876.
Tott, Baron de: Memoirs of Baron de Tott, c. II, Londra: G. G. J. and J. Robinson 1785.
Ungermann, Richard: Der Russich-türkische Krieg 1768-1774, Viyana: Wilhelm Braumüller 1906.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: “Âmedî Galib Efendi’nin Murahhaslığı ve Paris’ten Gönderdiği Şifreli Mektuplar”, Belleten, I (1937), s. 357-448.
Valentini, Freiherr von: Die Lehre vom Krieg, c. III: Der Türkenkrieg, Berlin: Boike 1833. Venezuelalı General Miranda’nın Türkiye Anıları, çev. M. N. Kutlu, Ankara: Türkiye’deki Venezuela Bolivar Cumhuriyeti Büyükelçiliği Yayınları 2004.
Yenidünya, Süheyla: Mehmet Sait Halet Efendi: Hayatı, İdari ve Siyasi Faaliyetleri (1760- 1822) (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi 2008.
Yeşil, Fatih: “Nizâm-ı Cedîd Ordusunda Tâlim ve Terbiye”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 52 (2011), s. 27-85.
Yeşil, Fatih: İhtilaller Çağında Osmanlı Ordusu: Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyoekonomik ve Sosyopolitik Değişim Üzerine Bir İnceleme (1793-1826), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları 2016.
Yeşil, Fatih: Trajik Zafer: Büyük Güçlerin Doğu Akdeniz’deki Siyasi ve Askeri Mücadelesi (1807), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2017.