Kanûnî’nin Son Seferini Konu Alan Bazı Tasvirlerdeki Sembolik Dil Üzerine / A Study on the Symb

Bu çalışmada Kanûnî Sultan Süleyman’ın (926-974/1520-1566) saltanatının sonlarından başlayıp, II. Selim’in (974-982/1566-1574) saltanatının başlarına dek uzanan süreç boyunca yaşanan bazı olayların yansıtıldığı bir dizi kitap resminde görülen sembolik dil incelenmiştir. Feridun Ahmed Bey’in (ö. 991/1583) yazdığı 976/1569 tarihli Nüzhet-i esrârü’l-ahyâr der-ahbâr-ı Sefer-i Sigetvar’da Nakkaş Osman (ö. 1001/1592’den sonra) tarafından yapıldığı düşünülen Kanûnî’nin naaşının yola çıkarılmasıyla ilgili tasvirde ve Nigârî’ye (ö. 980/1572) atfedilen Kanûnî’nin “yaşlılık” portresinde görülen “sürgün vermis kesik ağaç gövdesi” motifi çalışmamızın odağındadır. Ağaç gövdesinin soyağacına bağlı olarak dinî ya da siyasî otoritenin sürekliliğini müjdeleyen kült bir motif olduğu bilinmektedir. Bu tasvirlerde de sürgün vermiş kesik ağaç gövdesinin saltanatın devri ve hanedanlığın sürekliliğini temsil eden bir motif olarak kullanıldığı düşünülmektedir. Bu motif ve bazı doğa betimlemeleri ya da hayvan figürleri gibi benzeri ögeler konuyla örtüşecek biçimde seçilmiş ve anlatıma katkı sağlamak için kompozisyona yerleştirilmiştir. Müellif, şair ve nakkaş arasında apaçık bir etkileşim söz konusudur.

Anahtar Kelimeler:

Nakkaş Osman, Nigârî, sürgün vermiş kesik ağaç gövdesi, Osmanlı hanedanı, devletin bekası, cülûs müjdesi, minyatür, alegori.

A Study on the Symbolic Language Used in Certain Depictions Portraying Suleyman the Magnificent’s Last Military Campaign

This study is an analysis of the symbolic language observed in a number of miniatures depicting various events from the last years of Suleyman the Magnificent’s reign (926-974/1520-1566) until the beginning of that of Selim II (974-982/1566- 1574). I will focus especially on the “tree stump motif” seen in the miniature depicting the event of deploying Suleyman the Magnificent’s corpse, attributed to Nakkaş Osman (d. after 1001/1592), found in Feridun Ahmed Bey’s (d. 991/1583) Nüzhet‑i esrârü’l-ahyâr der-ahbâr-ı Sefer-i Sigetvar (Pleasures of the Secrets of Auspicious Men from the News of the Szigetvár Campaign, 976/1569), and in the “senility” portrait of Suleyman the Magnificent attributed to Nigârî (d. 980/1572). The tree stump is recognized as a cult motif that heralds the genealogical continuity of religious and political authority. I will argue that in the above mentioned miniatures, it represents the continuity of the dynasty, and the transfer of dynastic power. The “tree stump motif” and the depictions of nature and of animals in these miniatures were selected to complement the theme depicted and added into the composition to enhance the narrative. There seems to be an obvious interaction among the painter, the poet and the author reflected in the document.

PDF

___

Kaynakça Yazma Eserler Albüm, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Hazine 2134. Feridun Ahmed Bey, Nüzhet-i Esrârü’l Ahyâr Der-Ahbâr-ı Sefer-i Sigetvar, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Hazine 1339. Seyyid Lokman, Târîh-i Sultân Süleymân, Chester Beatty Library, T.413. Yayınlanmış Eserler Alikılıç, Dündar: Osmanlı’da Devlet Protokolü ve Törenler: İmparatorluk Seremonisi, İstanbul: Tarih Düşünce Kitapları, 2004. Arseven, Celal Esad: “Çadır”, Sanat Ansiklopedisi, İstanbul: MEB Devlet Kitapları 1975, I, s. 352-359. Atasoy, Nurhan: Otağ-ı Hümayun: Osmanlı Çadırları, ed. Ayşe Üçok, İstanbul: Aygaz, 2002. Atıl, Esin: The Age of Sultan Süleyman the Magnificent, Washington: National Gallery of Art-New York: Harry N. Abrams, Inc., 1987. Bağcı, Serpil, Filiz Çağman, Günsel Renda ve Zeren Tanındı: Osmanlı Resim Sanatı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2006. KANÛNÎ’NIN SON SEFERI - BAZI TASVIRLERDEKI SEMBOLIK DIL 38 Bağcı, Serpil: “Adem’den III. Mehmed’e: Silsilenâme”, Padişahın Portresi: Tesavir-i Al-i Osman, çev. Jale Alguadiş v.dğr., İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2000, s. 188-201. Batîslam, H. Dilek: “Divan Şiirinin Mitolojik Kuşları: Hümâ, Anka ve Simurg”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 1 (2002), s. 185-208. Birol, İnci A. ve Çiçek Derman: Türk Tezyînî San’atlarında Motifler, İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı, 2008. Bornovalı, Sedat: Bizans Mimarlığında Müjde Sahnesinin Yeri, Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2008. Cavalli, Marino: Yaşlılığa Övgü: Der Medh-i Piri, çev. Murat Beg, haz. Mehmet Aydın, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007. Çağman, Filiz: “Şahname-i Selim Han ve Minyatürleri”, Sanat Tarihi Yıllığı, V (1973), s. 411-442. .......: “Nakkaş Osman in Sixteenth Century Documents and Literature”, Art Turc/Tukish Art, 10th International Congress of Turkish Art (10e Congrés Internatonal d’art turc), Genéve: 1999, s. 197-206. .......: “İstanbul Sarayının Yorumu: Üstad Osman ve Dizisi”, Padişahın Portresi: Tesavir-i Al-i Osman, çev. Jale Alguadiş v.dğr., İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2000, s. 164-187. Çağman, Filiz ve Zeren Tanındı: Topkapı Sarayı İslâm Minyatürleri, İstanbul: Tercüman Kültür ve Sanat Yayınları, 1979. Çığ, Kemal: “Sigetvar Seferine Dair Eşsiz Bir Eser”, Tarih Dünyası, 9 (1950), s. 370-372. Dede Korkut, haz. Orhan Şaik Gökyay, İstanbul: Arkadaş Basımevi, 1938. Dedem Korkudun Kitabı: Kitab-ı Dedem Korkut âlâ Lisan-ı Taife-i Oğuzan, haz. Orhan Şaik Gökyay, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2007. Derviş Ahmed Âşıkî: Âşıkpaşaoğlu Tarihi, haz. Nihal Atsız , İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2012. Değirmenci, Tülün: “Osmanlı Tasvir Sanatında Görselin ‘Okunması’: İmgenin Ardındaki Hikâyeler (Şehir Oğlanları ve İstanbul’un Meşhur Kadınları)”, Osmanlı Araştırmaları, 45 (2015), s. 25-55. .......: “Şiirin Resmi: Nadiri’nin Kasideleri, Nakşi’nin Tasvirleri”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VIII, Kasideye Medhiye: biçime, işleve ve muhtevaya dair tespitler, haz. Hatice Aynur v.dğr., İstanbul: Klasik, 2013. S. 314-337. .......: “Bir Osmanlı Paşasının Padişahlık Rüyası: Sokulluzâde Hasan Paşa ve Resimli Dünya Tarihi”, Osmanlı Araştırmaları, 49 (2017), s. 171-202. Eberhard, Wolfram: Çin Simgeleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2000. BURCUGÜL TORAMAN 39 Ergun, Metin: “Türk Ağaç Kültü İnancının Dede Korkut Hikayelerindeki Yansımaları”, Milli Folklor, 47 (2000), s. 22-30. Eryılmaz Arenas-Vives, Fatma Sinem: The Shehnamecis of Sultan Süleyman: ‘Arif and Eflatun and Their Dynastic Project, Doktora Tezi, The University of Chicago, 2010. Feridun Ahmed Bey: Nüzhet-i Esrârü’l Ahyâr Der-Ahbâr-ı Sefer-i Sigetvar: Sultan Süleyman’ın Son Seferi (Transkripsiyonlu metin ve tıpkıbasım), haz. H. Ahmet Arslantürk, Günhan Börekçi, red. Abdülkadir Özcan, İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2012. Fetvacı, Emine: “The Production of the Şehnâme-i Selîm Hân”, Muqarnas 26 (2009), s. 263-315. .......: Sarayın İmgeleri: Osmanlı Sarayının Gözüyle Resimli Tarih, çev. Nurettin Elhüseyni, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2013. Firdevsî: Şahnâme, çev. Necati Lugal, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2009. Gürsu, Uğur: “Kanuni Sultan Süleyman Han İçin Yazılan İki Mersiyenin Karşılaştırılması”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 192 (2011), s. 1-34. İbrahim Peçevî: Peçevî Tarihi, çev. Murat Uraz, İstanbul: Neşriyat Yurdu, II, 1969. Kaçar, Mücahit: “Bâkî’nin Dilinden Kanûnî’nin Son Seferi: Fezâil-i Cihâd’da Yer Alan Sietvâr-nâme”, Journal of Turkish Language and Literature, 1 (2015), s. 27-46. Kanar, Mehmet: Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Say Yayınları, 2009. Karçığa, Servet: “Dede Korkut Kitabı’nda Ağaç Kavramının Semiyotik ve Semantik Açılımı”, International Journal of Languages’ Education and Teaching, 4 (2016), s. 144-159. Kazan, Hilal: “Farklı Açıdan Bir Bakışla Şehnameci Seyyid Lokman’ın Saray İçin Hazırladığı Eserler”, Osmanlı Araştırmaları, 35 (2010), s. 122- 125. Küçükyalçın, Erdal: Turna’nın Kalbi: Yeniçeri Yoldaşlığı ve Bektaşilik, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2013. Mahir, Banu: Osmanlı Minyatür Sanatı, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005. Majer, Hans Georg: “Nigarî and the Sultans Portraits of Paolo Giovio”, 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi (Ankara: 1995), II, s. 443-455. Meredith-Owens, G. M.: “Turkish Miniatures in the Selim-nâme”, The British Museum Quarterly, vol. 26/1/2 (1962), s. 33-35. Meyer zur Capellen, Jürg ve Serpil Bağcı: “İhtişam Çağı, Padişahın Portresi: Tesavir-i Al-i Osman, çev. Jale Alguadiş v.dğr., İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2000, s. 96-133. Necipoğlu, Gülru: 15. ve 16. yüzyılda Topkapı Sarayı Mimarî, Tören ve İktidar, çev. Ruşen Sezer, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007. KANÛNÎ’NIN SON SEFERI - BAZI TASVIRLERDEKI SEMBOLIK DIL 40 .......: “Osmanlı sultanlarının porte dizilerine karşılaştırmalı bir bakış”, Padişahın Portresi: Tesavir-i Al-i Osman, çev. Jale Alguadiş v.dğr., İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2000, s. 20-61. Pakalın, Mehmet Zeki: “Çin Tamanı”, Osmanlı Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları 1993, I, s. 374-375. Raby, Julian: “Avrupa’dan İstanbul’a”, Padişahın Portresi: Tesavir-i Al-i Osman,çev. Jale Alguadiş v.dğr., İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2000, s. 136-163. Selânikî Mustafa Efendi: Tarih-i Selânikî, haz. Mehmet İpşirli, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, I, 1999. Şentürk, Ahmet Atillâ: Osmanlı Şiiri Antolojisi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2009. Tanındı (Akalay), Zeren: “The Forerunners of Classical Turkish Miniature Painting”, Fifth International Congress of Turkish Art, Budapest 1978, s. 31-47. Tansuğ, Sezer: Şenlikname Düzeni, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1993. Tamcam, Şebnem: Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde Bulunan H.1339 No.lu Sigetvar Seferi Tarihi’nin Tasvirleri, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, 2005. Tarım, Zeynep: XVI. Yüzyıl Osmanlı Devleti’nde Cülûs ve Cenaze Törenleri, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1999. Tekiner, Ü. Aylin: Atatürk Heykelleri: Kült, Estetik, Siyaset, İstanbul: İletişim Yayınları, 2010. Temizkan, Mehmet: “Türk Kültüründe ve Alevî-Bektaşî İnancında Turna”, Milli Folklor, 101 (2014), s. 162-170. Toçoğlu, Nurdan Tuhfe: Necati Bey, Bâkî, Nef’î ve Nedim’de Doğa’dan Mekân’a Dönüşüm, Yüksek Lisans Tezi, Bilkent Üniversitesi, 2008. Turan, Şerafettin: Kanuni Süleyman Dönemi Taht Kavgaları, Ankara: Bilgi Yayınevi, 1997. Tükel, Uşun ve Serap Yüzgüller Arsal: Sözden İmgeye Batı Sanatında İkonografi, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2014. Usta, Ahmet: “Ali Reşad’ın Tarih-i Kadiminde İbraniler”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14-15 (2003), s. 135-157. Ünver, A. Süheyl: Ressam Nigâri: Hayatı ve Eserleri, Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1946. Yazıcı, Tahsin: “Ahyâr”, TDV İslâm Ansiklopedisi (İstanbul 1989), II, s. 194-195. Yıldırım, Nimet: Fars Mitolojisi Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2008. Yurdaydın, Hüseyin G.: “Sigetvarnameler”, A.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi, I/2-3 (1952), s. 124-136.