Bayezid Paşa: Vezir, Entelektüel, Sanat Hamisi

Ankara Savaşı sonrasındaki Fetret Dönemi Osmanlı ortamının en önemli figürlerinden olan Bayezid Paşa yalnızca siyasi kariyeri ile değil, aynı zamanda sanat hamiliği ile de öne çıkar. Savaştan sonra Şehzade Mehmed’in Amasya’ya sağ salim ulaşmasını sağlayan Bayezid Paşa, onun kardeşlerini saf dışı bırakarak Osmanlı tahtına geçişinde de önemli rol oynamıştır. Bu karışık dönemin ardından Osmanlı ülkesinin yeniden imarına, mimari etkinliğe katılarak yardım etmiştir. Amasya’da inşa ettirdiği zaviyede bulunan sanatçı kitabeleri, Bayezid Paşa’nın mimari faaliyetlerini çok sayıda farklı mimar ve kendine ait köleler ile yürüttüğünü göstermektedir. Bayezid Paşa yalnızca, yapı ustaları ile değil, şair ve yazarlarla da ilişki içindedir. Halîlnâme yazarı Abdülvasi Çelebi, eseri bizzat Bayezid Paşa’nın isteği ve teşvikiyle yazdığını bildirir. Abdülvasi Çelebi’nin aktardıklarına göre, Bayezid Paşa Farsça bilmekte ve edebiyatla fazlasıyla ilgilenmektedir. Tarafından düzenlenen eğlence toplantılarında şairler müzisyenlerle birlikte sanatlarını icra ederler. Yapı ustaları köleleri olması, şair, yazar ve müzisyenleri çevresine toplaması ile Bayezid Paşa, on beşinci yüzyıl Osmanlı yönetici elitinin entelektüel eğilimlerini ortaya koyan özel bir örnektir

Anahtar Kelimeler:

Bayezid Paşa, Çelebi Sultan Mehmed, Osmanlı Tarihi, Osmanlı Mimarlığı, Osmanlı Edebiyatı, Osmanlı Sanatı, Amasya

Bayezid Pasha: An Ottoman Statesman, Intellectualist and Art Patron

One of the most influential figures of Ottoman World during Interregnum Period following the Ankara Battle, Bayezid Pasha stands out not only with his political career but also his enthusiasm of art patronage. Settling in Amasya with Çelebi Mehmed after the battle, Bayezid Pasha assisted him to achieve victory against the other Ottoman Princes. By commissioning architectural activities in Amasya and Bursa, he contributed to the reconstruction of the Ottoman State in the post-war period. Artist inscriptions on the Zawiya in Amasya commissioned by Bayezid Pasha indicate that some of the architects whom took part in the construction were slaves under his order. He, besides, was an intellectualist interested in literature and supported poets. Among the poets supported by him, ‘Abdü’lvâsi’ Çelebi’, wrote a Turkish biography of prophet Abraham, Halîlnâme. According to the chapters of Halîlnâme in which Bayezid Pasha is praised by the author, is stated that he organized royal amusements that poets and musicians performed. His tendency of architectural patronage and to support poets and musicians associates with the early 15th century Germiyanid and Timurid elites. Being an exceptional figure in Çelebi Sultan Mehmed’s reign, he was a priori the example for the Ottoman ruler elite of the classical period.

Keywords:

Bayezid Pasha, Mehmed I, Ottoman History, Ottoman Architecture, Ottoman Literature, Ottoman Art, Amasya,

___

Kaynakça Arşiv Belgeleri VGMA 650/330: 244. Yayınlanmış Eserler Abdülvasi Çelebi, Halilnâme, haz. Ayhan Güldaş, Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996. Ahmedî, İskender-Nâme (İnceleme-Tıpkı Basım), çev. Süheyl Ünver, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1983. Ahmedî, İskendername, haz. Mehmet Kanar, İstanbul: SAY Yayınları, 2011. Alparslan, Ali: “Baysungur, Gıyâsseddin”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), V (Ankara, 1992), s. 276-277. Alpay, Günay: “Abdülvâsi Çelebi’nin eseri ve nüshaları”, TDAY Belleteni, (1969), s. 210- 226. Aşık Paşazade: Osmanoğullarının Tarihi (Tevârih-i Al-i Osmân), haz. K. Kemal Yavuz ve M. A. Yekta Saraç, İstanbul: Gökkube Yayınları, 2010. Atsız (Hüseyin Nihal): Üç Osmanlı Tarihi (Oruç Beğ Tarihi/Ahmedî: Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman/Şükrullah: Behcetü’t- Tevârîh), İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2011. Ayvansarâyî, Hafız Hüseyin: Vefeyât-ı Selâtîn ve Meşâhîr-i Ricâl, haz. Fahri Ç. Derin, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1978. Ayverdi, Ekrem Hakkı: Osmanlı Mimarisinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri 806-855, (1403-1451), İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 1972. Babinger, Franz: Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, çev. Coşkun Üçok, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992. Baltacı, Cahit: XV-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul: İrfan Matbaası, 1976. Bardakçı, Murat: Ahmed Oğlu Şükrullah / Şükrullah’ın Risalesi ve 15. Yüzyıl Şark Musikisi Nazariyatı, İstanbul: Pan Yayıncılık, 2012. Başar, Fahamettin: “Mustafa Çelebi, Düzme”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXXI (Ankara, 2006), s. 292-293. Baştav, Şerif (Haz.): 16. Asırda Yazılmış Grekçe Anonim Osmanlı Tarihi, Giriş ve Metin (1373-1512) Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, 1973. Baykal, Kazım: Bursa ve Anıtları, Bursa: Hakimiyet Tesisleri, 1993. MUSTAFA ÇAĞHAN KESKİN 33 Beyazıt, Mustafa: Hacı İvaz Paşa’nın Vakıf Eserleri ve Mimari Faaliyetleri (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009. Bezirci, Asım: Nazım Hikmet ve Seçme Şiirleri (İnceleme-Antoloji), İstanbul: A Yayınları, 1975. Canım, Rıdvan: Latifî Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (İnceleme-Metin), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 2000. Demiriz, Yıldız: Osmanlı Mimarisinde Süsleme I, Erken Devir (1300-1453), İstanbul: Kültür Bakanlığı, 1979. Devletşah: Şair Tezkireleri (Tezkiretü’ş-Şuarâ), çev. Necati Lugal, İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2011. Doukas, Mikhael: Tarih (Anadolu ve Rumeli 1326-1462), çev. Bilge Umar, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2008. Emecen, Feridun: “Cüneyd Bey”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), VIII (Ankara 1993), s. 122. Emecen, Feridun: “İhtirasın Gölgesinde Bir Sultan: Yıldırım Bayezid”, Osmanlı Araştırmaları / Journal of Ottoman Studies, XLIII (İstanbul 2014), s. 67-92. Ergenç, Özer: XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2006. Erünsal, İsmail, E.: Türk Kütüphaneleri Tarihi II Kuruluştan Tanzimat’a Kadar Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 1991. Erünsal, İsmail E.: “Umur Bey Kütüphanesi”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XLII (Ankara 2012), s. 159-160. Eyice, Semavi: “Bayezid Paşa Camii”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), V (Ankara 1992), s. 243-244. Fetvacı, Emine: Sarayın İmgeleri Osmanlı Sarayının Gözüyle Resimli Tarih, çev. Nurettin Elhüseyni, İstanbul: Yapı Kredi Kültür Yayınları, 2011. Gabriel, Albert: Bir Türk Başkenti Bursa, haz. Neslihan Er, Hamit Er ve Aykut Kazancıgil, İstanbul: Osmangazi Belediyesi Yayınları, 2010. Goodwin, Godfrey: Osmanlı Mimarlığı Tarihi, çev. Müfit Günay, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2012. Gölpınarlı, Abdülbaki ve Sungurbey, İsmet: Sımavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin ve Manâkıbı, İstanbul: Milenyum Yayınları, 2009. Gökbilgin, M. Tayyip: XV. Ve XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livası Vakıflar Mülkler Mukataalar, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1952. Gökbilgin, M. Tayyip: “Süleyman Çelebi”, İslâm Ansiklopedisi (İA), XI (İstanbul 1979), s. 179-182. BAYEZİD PAŞA: VEZİR, ENTELEKTÜEL, SANAT HAMİSİ 34 Gündüz Küskü, Sema: Osmanlı Beyliği Mimarisinde Anadolu Selçuklu Geleneği, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014. Gürbüz, Adnan: Toprak Vakıf İlişkileri İçerisinde 16. yy Amasya Sancağı (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1993. Güldaş, Ayhan: Abdülvasi Çelebi ve Halilnamesi (İnceleme-Metin) (Doktora Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1985. Hoca Sadeddin Efendi: Tâcü’t-Tevârih I, haz. İsmet Parmaksızoğlu, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1974. Hoca Sadeddin Efendi: Tâcü’t-Tevârih II, haz. İsmet Parmaksızoğlu, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992. Hünername Minyatürleri ve Sanatçıları, haz. Şevket Rado, İstanbul: Doğan Kardeş / Yapı Kredi Yayınları, 1969. Hüseyin Hüsameddin, Abdî-zade: Amasya Tarihi I, haz. Ali Yılmaz ve Mehmet Akkuş, Ankara: Amasya Belediyesi Yayınları, 1986. İnalcık, Halil: Şâir ve Patron, Ankara: Doğu-Batı Yayınları, 2003. İnalcık, Halil: Devlet-i ‘Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar – I, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009. İnalcık, Halil: Has Bağçede Ayş u Tarab – Nedimler, Şairler, Mutripler, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015. İsen, Mustafa: Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1994. Kafesoğlu, İbrahim: “İbn Arabşah”, İslâm Ansiklopedisi (İA), V (İstanbul 1987), s. 698-701. Kamiloğlu, Ramazan: Ahmed Oğlu Şükrullah ve “Edvâr-ı Mûsikî” Adlı Eseri (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007. Kappert, Petra: Die Osmanischen Prinzen Und Ihre Residenz Amasya Im 15. Und 16. Jahrhundert, İstanbul: Nederlands Historisch-Archaeologisch Instituut, 1976. Karahan, Abdülkadir: “15. yüzyıl Edebiyatımızda Mesneviler ve Abdülvâsi Çelebi’nin Halîl-nâmesi”, Atti del Trezo Congresso di Studi Arabi e Islamici (Ravello, 1-6 Settembre 1966), Napoli: Istituto Universitario Orientale, 1967, s. 417-424. Karahan, Abdülkadir: Eski Türk Edebiyatı İncelemeleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1980. Karataş, Hasan: The City as a Historical Actor: The Urbanization and Ottomanization of the Halvetiye Sufi Order by the City of Amasya in the Fifteenth and Sixteenth Centuries, (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Berkeley: University of California, 2011. MUSTAFA ÇAĞHAN KESKİN 35 Kastritsis, Dimitris J. (Ed.): The Tales of Sultan Mehmed, Son of Bayezid Khan (Ahval-i Sultan Mehemmed Bin Bayezid Han) : Bayezid Han Oğlu Sultan Mehmed’in Maceraları (Ahval-i Sultan Mehemmed Bin Bayezid Han), Cambridge: The Department of Near Eastern Languages & Civilizations Harvard University, 2007. Khwandamir, “Habib al-siyar”, A Century of Princes: Sources on Timurid History and Art, ed. W. M. Thackston, Cambridge, Massachusetts: The Aga Khan Program for Islamic Architecture at Harvard University and the Massachusetts Institute of Technology, 1989, s. 101-235. Kepecioğlu, Kamil: Bursa Kütüğü, Cilt 1, haz. Hüseyin Algül, Osman Çetin, Mefail Hızlı, Mustafa Kara ve M. Asım Yediyıldız, İstanbul: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2009. Kepecioğlu, Kamil: Bursa Kütüğü, Cilt 2, haz. Hüseyin Algül, Osman Çetin, Mefail Hızlı, Mustafa Kara ve M. Asım Yediyıldız, İstanbul: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2009. Keskin, Mustafa Çağhan: “Siyasi-Kültürel İlişkiler Çerçevesinde Tebrizli Çini Ustalarının Anadolu Yolcuğu (1419-1433)”, Belleten, LXXVII, 279 (Ankara 2013), s. 445-465. Keskin, Mustafa Çağhan: “Çağdaş Kaynaklarda Ankara Savaşı Sonrası Bursa Sarayı’nın Yağmalanması”, Belleten, LXXVIII, 283 (Ankara 2014), s. 891-906. Keskin, Mustafa Çağhan: “Syrian-origin architects around Amasya region in the early 15th century”, A|Z ITU Journal of the Faculty of Architecture, 12 (2) (İstanbul 2015), s. 19-33. Keykâvus: Kabusnâme, çev. Mercimek Ahmed, haz. Orhan Şaik Gökyay, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2007. Konyalı, İbrahim Hakkı: Ankara Abidelerinden Karacabey Mamuresi Vakfiyesi, Eserleri ve Tarihi, I, İstanbul: İzzet Karacabey Yayınevi, 1943. Köprülü, F. Mehmed: “Ahmedî”, İslâm Ansiklopedisi (İA), I, (İstanbul 1978), s. 216-221. Kuban, Doğan: Osmanlı Mimarisi. İstanbul: YEM Yayınları, 2007. Kut, Günay: “Ahmedî”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), II (Ankara, 1989), s. 165-167. Kut, Günay: “Abdülvâsi Çelebi”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), I (Ankara, 1988), s. 283-284. Kuzucular, Kani: Amasya Kenti’nin Fiziksel Yapısının Tarihsel Gelişimi (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 1994. Lentz, Thomas W. ve Lowry, Glenn D.: Timur And The Princely Vision: Persian Art and Culture in the Fifteenth Century, Los Angeles: Los Angeles County Museum of Art, 1989. Mayer, Leo Aryeh: Islamic Architects and Their Works, Geneve: A. Kundig, 1956. BAYEZİD PAŞA: VEZİR, ENTELEKTÜEL, SANAT HAMİSİ 36 Mehmed Süreyya: Sicill-i Osmanî, (Osmanlı Ünlüleri), (6 Cilt), haz. Nuri Akbayar, çev. Seyit Ali Kahraman, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996. Mustafa Vazih Efendi: Amasya Fetvâları ve İlk Amasya Şehir Tarihi (Belâbilü’-râsiye fî riyâz-i mesâili’l-Amâsiyye), haz. Ali Rıza Ayar ve Recep Orhan Özel, Amasya: Amasya Belediyesi, 2011. Müneccimbaşı Ahmed Dede: Müneccimbaşı Tarihi I-II (Sahâifü’l-Ahbâr fî Vekayiü’l-a’sâr), çev. İsmail E. Erünsal, İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser, tarihsiz. Necipoğlu, Gülru: “From International Timurid to Ottoman: A Change of Taste in Sixteenth-Century Ceramic Tiles”, Muqarnas, VII (1990), s. 136-170. Necipoğlu, Gülru: “Word and Image: The serial portraits of Ottoman sultans in comparative perspective”, The Sultan’s Portrait Picturing the House of Osman, İstanbul: Türkiye İş Bankası, 2000, s. 22-61. Özbek, Yıldıray: Osmanlı Beyliği Mimarisinde Taş Süsleme (1300-1453), Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı, 2002. Özçimi, Sadreddin: Hızîr bin Abdullah ve Kitâbü’l-Edvârı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1989. Öztürk, Necdet (Haz.): Anonim Osmanlı Kroniği (1299-1512), İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 2000. Solak-zâde, Mehmed Hemdemî Çelebî: Solak-zâde Tarihi, cilt I, haz. Vahid Çabuk, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989. Sönmez, Zeki: Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk-İslâm Mimarisinde Sanatçılar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995. Stanley, Tim: “The Books of Umur Bey”, Muqarnas, XXI (Leiden 2004), s. 323-332. Şentürk, Ahmet Atillâ: Osmanlı Şiir Antolojisi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2009. Tahralı, Mustafa: “Rifâiyye”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXXV (Ankara 2008), s. 99-103. Taneri, Aydın: “Bayezid Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), V (Ankara 1992), s. 242- 243. Taşköprülüzâde, İsâmuddin Ebu’l-Hayr Ahmet Efendi: Osmanlı Bilginleri - eş-Şakâiku’nNumâniyye fî ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye, çev. Muharrem Tan, İstanbul: İz Yayıncılık, 2007. Turan, Osman, İstanbul’un Fethinden Önce Yazılmış Tarihî Takvimler, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2007. Tüfekçioğlu, Abdülhamit: Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Yazı, Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı, 2001. MUSTAFA ÇAĞHAN KESKİN 37 Uslu, Recep: Merâgî’den Sultan II. Murad’a Müziğin Maksatları Makâsidu’l-Elhân, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 2015. Uysal, Ali Osman: Germiyanoğulları Beyliğinin Mimarî Eserleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 2006. Ünver, Süheyl: “Çelebi Sultan Mehmed Hususi Kütüphanesi”, Türk Kütüphaneciliği, 19 (Ankara 1970), s. 291-295. Walker, Mary Adelaide: Brousse: Album Historique, Istanbul: 1866. Yardım, Ali: Amasya Kaya Kitâbesi. Ankara: T.C. Amasya Valiliği Kültür Yayınları, 2004. Yerasimos, Stefanos: “15.-16. Yüzyıl Osmanlı Mimarları: Bir Prosopografya Denemesi”, Afife Batur’a Armağan Mimarlık ve Sanat Tarihi Yazıları, İstanbul: Literatür Yayınları, 2005, s. 37-62. Yılmaz, Hakan: “Halîl-Nâme Yazarı Abdülvâsi Çelebi’nin Edirne’deki Vakfına İlişkin Bir Belge”, Şehir & Toplum, 3 (İstanbul 2015), s. 99-105. Yüksel, Murat: “Kara Timurtaşoğlu Umur Bey’in Bursa’da Vakfettiği Kitaplar ve Vakıf Kayıtları”, Türk Dünyası Araştırmaları, XXXI (İstanbul 1984), s. 134-147.