İbrahim Müteferrika'nın Lehistan Elçiliği ve Bilinmeyen Sefaretnâmesi*

Çok yönlü bir aydın olan ilk Türk matbaasının kurucusu İbrahim Müteferrika'nın en az bilinen yönlerinden biri de diplomat kişiliğidir. İbrahim Müteferrika, Osmanlı Devleti'nin Avusturya ve Rusya ile savaştığı dönemde Lehistan'a giderek çeşitli görüş- meler yaptı. Ancak bu diplomatik faaliyeti ile ilgili şimdiye kadar fazla bir bilgimiz bulunmamaktaydı. Aralık 1736-Şubat 1737 arasındaki Lehistan sefareti, bununla ilgili kaleme aldığı ve ilk defa tarafımızdan tespit edilen sefaretnâmesi ile sefaret takriri dönemin kaynakları ve diğer arşiv belgeleri ışığında bu makalede değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: İbrahim Mütefferrika, Lehistan, başhatman, diplomasi, sefaretname.

İbrahim Müteferrika's-Embassy of Poland and His Unknown Ambassadorial Account

As a sophisticated intellectual, one of the least known aspects of İbrahim Müteferrika, the founder of Turkish printing press, is his service as a diplomat. İbrahim Müteferrika went to Poland and undertook negotiations during a time when the Ottoman Empire was fighting against Austria and Russia. However, hitherto we have not had much information about this particular diplomatic mission. In this article, we will examine his embassy to Poland between December 1736 and February 1737 under the light of contemporaneous historical sources and archival documents, through his ambassadorial account dedicated to this mission which we have recently discovered.

___

Birincil Kaynaklar

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (=BOA), Bâb-ı Asafî, Amedi Kalemi (=A.AMD), nr. 2/1,

BOA, A.AMD, nr. 3/88.

BOA, A.AMD, nr. 3/100.

BOA, Hatt-ı Hümâyûn (=HH), nr. 56.

Mecmua, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi Kısmı, nr. 3375.

İkincil Kaynaklar

Afyoncu, Erhan: "İbrahim Müteferrika", DİA, XXI, 324-327.

Afyoncu, Erhan: "İlk Türk Matbaasının Kurucusu Hakkında Yeni Bilgiler", Belleten, sayı: (Ankara 2001), s. 607-622.

Ahmed Refik [Altınay]: Onikinci Asr-ı Hicrî'de İstanbul Hayatı (1689-1785), İstanbul 1988.

Ahmed Refik [Altınay]: Memâlik-i Osmâniyye'de Kral Rakoczi ve Tevâbii 1109-1154, İs- tanbul 1333.

Demir, Uğur: Osmanlı Hizmetinde Bir Mühtedi: Humbaracı Ahmed Paşa, İstanbul 2015.

Ersoy, Osman: XVIII. ve XIX. Yüzyıllarda Türkiye'de Kâğıd, Ankara 1963.

Gierowski, Józef A.: "Dyplomacja Polska doby Saskiej (1699-1763)", Historia Dyplomacji Poskiej, Varşova 1982.

Gökbilgin, M. Tayyib: "II. Rákóczi Ferencz ve Tevabiine Dair Yeni Vesikalar", Belleten, sayı: 20 (Ankara 1941), s. 577-595.

Gökbilgin, M. Tayyib: "Rákóczi Ferenc II ve Osmanlı Devleti Himayesinde Macar Mültecileri", Türk-Macar Kültür Münasebetleri Işığı Altında II. Rákóczi Ferenc ve Macar Mültecileri Sempozyumu (31 Mayıs-3 Haziran 1976), İstanbul 1976, s. 1-17.

Hammer, Joseph von: Geschichte des Osmanischen Reiches, IV, Pest 1835.

Sabev, Orlin (Orhan Salih): İbrahim Müteferrika ya da İlk Osmanlı Matbaasının Serüveni, (1726-1746), İstanbul 2006.

Sarıcaoğlu, Fikret, Coşkun Yılmaz: Müteferrika: Basmacı İbrahim Efendi ve Müteferrika Matbaası, İstanbul 2008.

Shay, Mary Lucille: Lale Devri ve Sonrası, Venedik Balyoslarının Bakışıyla Osmanlı İmparatorluğu, çev. Münir Akın, İstanbul 2009.

Topaktaş, Hacer: "I. Mahmud Döneminde Osmanlı Devleti'nin Kuzey Politikasında Lehistan Faktörü", CIÉPO Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Araştırmaları Uluslararası Komitesi XVII. Sempozyumu Bildirileri, haz. Kenan İnan-Yücel Dursun, Trabzon 2006.

Topaktaş, Hacer: Lehistan'da Bir Osmanlı Sefiri Ziştovili Hacı Ali Ağa'nın Lehistan Elçiliği ve Sefâretnâmesi (1755), Ankara 2015.

Unat, Faik Reşit: Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri, tamamlayıp yay. Bekir Sıtkı Baykal, Ankara 1992.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Tarihi, IV/2, İstanbul 1984.

Ünal, Fatih: XVIII. Yüzyıl Türk-Rus İlişkilerinde Neplüyev (İstanbul'dan Orenburg'a), İstanbul 2014.