YAKIN DOĞU YARDIM HEYETİ'NİN BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA ERMENİ YETİMLERİ SURİYE'YE NAKLİ MESELESİ
Birinci Dünya Savaşı'nın sona ermesiyle birlikte Hıristiyan yardım kuruluşları için önemli meselelerden biri de yıllarca misyon teşkilatları tarafından bakımı sağlanan Ermeni yetimlerin akıbetiydi. Batılı misyon kuruluşlarınca daha evvel Anadolu'nun çeşitli bölgelerinde açılan yetimhanelerde binlerce Ermeni yetim barınıyordu ve Birinci Dünya Savaşı sonrasında ortaya çıkan durum nedeniyle bu yetimlere artık Anadolu topraklarında bakılamayacağı anlaşılmıştı. İşte bu noktada, Maraş, Harput ve Urfa gibi Protestan misyon kuruluşlarının etkin olarak çalıştıkları bölgelerdeki yetimlerin Suriye’ye taşınması lüzumu ortaya çıkmıştı. Bu yetimlerin Suriye topraklarına nakliyle ilgili çalışmaları ağırlıklı olarak bir Amerikan yardım kuruluşu olan "Yakın Doğu Yardım Heyeti (Near East Relief)" üstlendi. Yardım Heyeti, 1922 yılı içerisinde yaklaşık 8 bin Ermeni yetimin Suriye'ye naklini organize etmesi ve yerel makamlardan bu çocuklara izin alması için uzun yıllar Alman Doğu Misyonu'nun Urfa İstasyonu'nda görev yapan Jakob Künzler'i görevlendirdi. J. Künzler, başta kendi görev bölgesi Urfa olmak üzere, Harput, Maraş, Mardin, Diyarbakır ve Malatya'da bulunan ve Protestan yetimhanelerinde bakımı sağlanan çocukları farklı güzergâhlardan Suriye'ye nakletmek için yapılan çalışmaları idare etti. Bu çalışmada, Yakın Doğu Yardım Heyeti'nin kuruluşu ve Anadolu topraklarında faaliyete başlaması, Yardım Heyeti'nin yetimleri nasıl ve hangi şartlarda Suriye topraklarına naklettiği, nakil esnasında yaşanan zorluklar ile çocuklara sağlanan yardımlar değerlendirilecektir.
Anahtar Kelimeler:
Osmanlı Devleti, Yakın Doğu Yardım Komitesi, Suriye, Ermeni Yetimler, Jakob Künzler
___
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)Babıâli Evrak Odası (BEO), 4560/341976; 4562/342148; 4672/350376; 4705/352843, Lef.3.
- Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Asayiş Kalemi (DH.EUM.AYŞ), 73/17.
- Dâhiliye Nezâreti İdare-i Umûmiye Evrakı (DH.İ.UM), 32/141, Lef.2; 205/2069, Lef 5 ve 15; 209/227, Lef.2; 2024/1421, Lef.2.
- Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH.ŞFR), 95/41.
- Meclis-i Vükelâ (MV), 253/74; 255/127
- ACRNE, Speakers', Handbook of American Committee for Relief in the Near East, (1920). New York: Publisher: The Headquarters of the Committee.
- A Million Lives Saved, A Handbook for Pastors, (1923). New York.
- Barthon, J. L. (1930). Story of Near East Relief (1915-1930), New York: The Maclillian Company.
- Brand, T. (1914-1918). "Near East Relief", International Encyclopedia of the First World War 1914-1918, (Online): 1-5.
- Brown, C. H. (1920). Then and Now Syria (1870-1920), New York.
- Canlı, M. (1995). "Milli Mücadele Döneminde Amerikan Şark-ı Karib Muavenet Cemiyeti'nin Anadolu'daki Faaliyetleri", Askeri Tarih Bülteni, 38: 42-49.
- Demir, C ve Tekir, S. (2018). "Amerikan Yakındoğu Yardım Heyeti'nin Milli Mücadele Döneminde Urfa ve Çevresindeki Yardım Çalışmaları", Studies of the Ottoman Domain, 8 (15): 109-139.
- E. Kerr, S. (1973). The Lions of Marash, Personal Experiences with American Near East Relief 1919-1922, Albany: State University of New York Press.
- Feigel, U. (1989). Das Evangelische Deutschland und Armenien, Die Armenierhilfe Deutscher Evangelischer Christien seit dem Ende des 19. Jahrhunderts im Kontext der Deutsch- Türkischen Beziehungen, Göttingen: Vandenhoeck u. Ruprecht.
- Holmes, M. C. (2017). Urfa’daki Ermeni Yetimhanesi (1919-1921), Çev. Vedii İlmen, İstanbul: Yaba Yayınları.
- Künzler, J. (1933). Dreißig Jahre im Orient, Basel: Kommissions-Verlag.
- Kieser, H.L. (2010). Iskalanmış Barış, Doğu Vilayetleri'nde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet 1839-1938, Çev. Atilla Dirim, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Meyer, K. (1974). Armenien und Schweiz, Bern.
- Nansen, F. (1928). Betrogenes Volk, Leipzig.
- Near East Relief (NER), National Headquarters One Madison Avenue, (1920). New York.
- Near East Relief Committee Records 1904-1950, (2013). Pr. Brigette C. Kamsler, Kristen Leigh Southworth, New York: Amy Meverden.
- Şimşek, M. (2016). "Osmanlı Devleti'nde Alman Yetimhaneleri", History Studies, 8 (3): 151-173.
- ISSN: 2718-0980
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2011
- Yayıncı: Kilis 7 Aralık Üniversitesi