Şahname'de Yer Alan Okçuluk İle İlgili Kayıtlar

Şâhnâme, XI. yüzyılda İran coğrafyasında telif edilmiş önemli bir kaynaktır. Eser, eski İran mitolojisi ve eski İran şahlarının hikayelerini konu edinmektedir. Eserin yazarı olan Ebû’l-Kâsim Firdevsî (1020 [?]), kitabında birçok silah teriminden bahsetmektedir. Bu çalışmanın konusu, Şâhnâme’de yer alan okçuluk terimleri ile ilgilidir. Araştırmanın yaylar ile ilgili kısmında, yay teçhizatını belirten kelimeler, nâvek, çarh, kemân-i Çâçî gibi yay çeşitleri, hükümdarlara ait yaylar, mecazi anlamda yay teçhizatını belirten kelimeler ve yayı kullanan kişiler incelenmektedir. Oklar ile ilgili bölümde ise ok silahını belirten sözcükler, tîr-i nâvek, gâv-dom, tîr-i cevşen gibi ok çeşitleri, ok temrenini belirten kelimeler ve mecazi anlamda oku simgeleyen terimler irdelenmektedir. Çalışmamızın amacı, Şâhnâme’de yer alan silah terimlerini açıklığa kavuşturmak ve kaynağın daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunmaktır.

The Records about Archery in the Shāhnāma

The Shāhnāma is an important source written in Iran in the XI. century. The work deals with ancient Iranian mythology and the stories of ancient Iranian shahs. Abū al-Qāsim Ferdowsī, the author of the source, mentions many arms terms in his book. The subject of this study is about archery terms in the Shāhnāma. In the part of the research about the bows, the terms denoting bow equipment, bow types such as nāvak, charkh, kamān-e Chāchī, bows belonging to the shahs, the words denoting bow equipment in a figurative sense and people who use the bow are examined. In the section about the arrows, the words denoting the arrow, arrow types such as tīr-e nāvak, gāw-dom, tīr-e jawshan, the words that indicate the arrowhead and the terms that symbolize the arrow in a figurative sense are studied. The aim of this study is to clarify the arm terms in the Shāhnāma and to contribute to a better understanding of the source.

PDF

___

Alî Ekber Dehhodâ, Lugat-nâme, XII/A, (neşr. Muhammed Mu‘în), Tahran, (ty).
Duman, İbrahim, Büyük Selçuklu Ordusunda Kullanılan Savaş Aletleri, İstanbul, 2020.
Duman, İbrahim, The Terms of Persian Archery”, Journal of the Society of Archer-Antiquaries, 62, 2019, s. 61-64.
Dwyer, Bede-Manouchehr Moshtagh Khorasani, “An Analysis of A Persian Archery Manuscript written by Kapur Čand”, Revista de Artes Marciales Asiáticas, 8/1, 2013, s. 1-12.
Ebû’l-Kâsim Cennetî ‘Atâ’î, “Kemân-dârî u tîr-endâzî der-edebiyyât-i Fârsî”, Ber-resîhâ-yi Târîhî, 32, 1350/1971, s. 241-300.
Fahr-i Mudebbîr, Âdâbu’l-Harb ve’ş-Şecâ‘a, (neşr. Ahmed Suheylî-yi Hânsarî), Tahran, 1346/1967.
Firdevsî, Şâh-nâme, I-II, (Moscow Edition), Hermes Publisher, Tahran, 2015.
Göksu, Erkan, Türk Kültüründe Silah, İstanbul, 2015
Göksu, Erkan, Okla Yükselen Millet, Konya, 2013
Hasan ‘Amîd, Ferheng-i Fârsî-yi ‘Amîd, Tahran, 1389/2010.
Hasan Enverî, Ferheng-i bozorg-i sohen, IV, Tahran, 1381/2002.
Hinz, Walther, İslâm’da Ölçü Sistemleri, (Türkçe terc. Acar Sevim), İstanbul, 1990.
İbrâhîm Pûr-Dâvud, “Zîn-i ebzâr (Kemân u tîr), Varakî ez-târîh-i silâh der-İrân”, Ber-resîhâ-yi Târîhî, 7, 1346/1967, s. 29-46.
Kallek, Cengiz, “Men”, DİA, XXIX, 2004, s. 105-107.
Kallek, Cengiz, “Parmak”, DİA, XXXIV, 2007, s. 172-173.
Kanar, Mehmet, Farsça-Türkçe Sözlük, İstanbul, 2013.
Kepûr Çend, Risâle-yi Kemân-dârî: Okçuluk Risalesi, (Türkçe terc. İbrahim Duman), Şarkiyat Mecmuası, 35, 2019, s. 59-70.
Khorasani, Manouchehr Moshtagh, Lexicon of Arms and Armor from Iran: A Study of Symbols and Terminology, Tübingen, 2010.
Khorasani, Manouchehr Moshtag “El arma sagrada: el combate con arco y flecha en Irán (The Sacred Weapon: Bow and Arrow Combat in Iran)”, Revista de Artes Marciales Asiáticas, 5/1, 2010, s. 53-76.
Khorasani, Manouchehr Moshtagh-Bede Dwyer, “The Persian Archery Manuscript Izāh (Revelation) by Tāher Māwarā al-Nahrī”, Gladius, XXXVIII, 2018, s. 125-158
Latham, John D., “The Archers of the Middle East: The Turco-Iranian Background”, Iran, VIII, 1970, s. 97-103
McEwen, Edward, “Persian Archery Texts: Chapter Eleven of Fakhr-i Mudabbir’s Ādāb al-Harb (Early Thirteenth Century)”, The Islamic Quarterly, XVIII/3-4, 1974, s. 76-99.
Muhammed Huseyn-i Burhân, Burhân-i kâti‘, II, (neşr. Muhammed Mu‘în), Tahran, 1342/1963.
Muhammed Huseyn-i Hasanzâde, “Rezm-i ebzârhâ-yi mecâzî der-Şâh-nâme”, Kâviş-nâme (Mecelle-yi ‘İlmî-Pejûheşî-yi Dânişkede-yi Edebiyyât-i Dânişgâh-i Yezd), 14, 1386/2007, s. 107-138
Muhammed Mu‘în, Ferheng-i Fârsî, I, Tahran, 1381/2002.
Nicolle, David, The Military Technology of Classical Islam, I, University of Edinburgh, Unpublished PhD Thesis, Edinburgh, 1982.
‘Omer Hayyâm-i Nîşâbûrî, Novrûz-nâme, (neşr. ‘Alî Hasûrî), Tahran, 1343/1964.
Rizâzâde-yi Şafak, Ferheng-i Şâh-nâme, Tahran, 1320/1941.
Steingass, F., A Comprehensive Persian-English Dictionary, London, 1963.
Şucâ‘u’d-dîn Dorûd-bâşî-yi Beyhakî, Câmi‘u’l-Hidâyet fî ‘İlmi’r-Rimâyet: Okçuluk Sanatı, (Türkçe terc. İbrahim Duman), İstanbul, 2020.
Tâhir-i Mâverâünnehrî, “İzâh ez-Tâhir-i Mâverâünnehrî”, Risâlehâ-yi tîr-endâzî: Deh risâle der-tîr-endâzî u kemân-dârî u cengâverî, (neşr.
Mehrân Afşârî-Ferzâd Murevvicî), Tahran, 1398/2019, s. 71-111.
Uyar, Mustafa, “Ādāb el-Harb ve el-Şecā‘a’ye Göre Hisar ve Kuşatma Geleneği”, A.Ü.D.T.C.F. Tarih Araştırmaları Dergisi, 25/40, 2006, s. 215-224.
Yavaş, Alptekin, “Ortaçağ’ın Ölümcül Silahı Çarh ve Onun Gizemli Uçları”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 31, 2019, s. 259-280.