Photography at Arms: "Early Republican Ankara" from Nation-Building to Politics of Nostalgia

Ankara, gerek yeni kurulan Cumhuriyet’in gerekse modern bir ulus inşa etme projesinin önemli bir sembolü olmuştur. Başkent Ankara’nın inşası, yeni bir toplumsal yapının ve ona uygun siyasal rejimin kuruluşuna koşut olarak kavranmış, kentin yeni oluşan yapılı çevresi genç ulus-devletin kendisinin ve bu kurucu süreçteki kazanımlarının ifadelerini bulduğu bir araç olmuştur. Bu çerçevede 1930’lar Ankara’sı yeni kurulmuş bulunan Cumhuriyet’in gerek dış dünya ile gerekse kendi yurttaşlarıyla kuracağı ilişkide kendi varlığını görselleştireceği ideolojik bir temsile dönüşür. İnşa halindeki Ankara ve onun yeni tamamlanmış yapıları fotoğraflanarak çeşitli formatlarda basılıp çoğaltılmış, bu görsel temsil hem Ankara’ya, hem de ulus-devlete dair belli anlamlar üretmiştir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, bu görsel temsilin, özellikle ulus-devlet ile yurttaşözneler arasında belirli bir özdeşleşme ilişkisi kurmuş olduğudur. Bu yazı, Ankara’nın 1930’larda kurulan görsel temsilinin iki farklı tarihsel dönemdeki siyasal işlevini incelemektedir. İlk olarak devlet ve yurttaş arasında ilişki kurucu bir araç olarak Ankara temsilinin fotoğraf aracılığıyla oluşumu incelenmiştir. İkinci olarak ise, aynı görsel temsilin 1990’larda, bu kez bambaşka bir siyasal ortamda bir kez daha siyasal bir araç olarak ortaya çıkışı, nostalji siyaseti çerçevesinde tartışılmıştır. Yeni devlet ve yeni başkentin inşası arasındaki koşutluk çerçevesinde başlıca vurgusu “inşa” ediminde olmak üzere 1930’larda oluşan Ankara imgesi, belli temsil stratejileri ile şekillenmiştir. Özellikle 1930’ların devlet yayınlarında yer bulan Ankara fotoğrafları incelendiğinde söz konusu görsel temsilin kentte süregiden toplumsal yaşantıyı içermediği, yapılı çevrenin yeni tamamlanmış ve henüz kullanıcılarca işgal edilmemiş bir anını yansıttığı görülür. Bu temsil içinde mimarlık ulus-devleti temsil eden bir araç olarak ortaya çıkarken, tekil yapıların görüntüleri gerek egemen devlet imgesini gerekse izleyici özne ile kurulan ilişkiyi tanımlayacak mesafeyi ortaya koyar. Başkent Ankara imgesinin oluşumunda Othmar Pferschy’nin fotoğrafları paradigmatik örnekler olarak ortaya çıkmaktadır. Zira Pferschy’nin Matbuat Umum Müdürlüğü bünyesinde çektiği fotoğraflar yurtiçi ve yurt dışında yayınlanan belli başlı resmi yayınlarda olduğu kadar, pullar, takvimler, banknotlar gibi günlük dolaşımı sık olan görsel dokümanlarda da yer bulmuştur. Ulus-inşasının sembolü olarak Ankara imgesi özellikle tek parti döneminde yaygın biçimde üretilmişse de savaş sonrası dönemde bu imge yerini başka bir Ankara tasavvuruna bırakmıştır. Hareketliliğin ve tüketimin öne çıktığı yeni bir modernlik kavrayışı ile şekillenen bu yeni Ankara imgesinin önemi, 1930’larda üretilmiş olan temsilin ait olduğu dönemin sona ermiş olduğunu göstermesidir. Zira söz konusu temsilin 1990’larda yeniden üretimi “erken cumhuriyet Ankara’sı” biçiminde ve nostaljik bir siyasal söylemin unsuru olarak gerçekleşecektir. 90’lı yıllar, özellikle yükselen siyasal İslam karşısında, eğitimli ve kentli orta sınıfların yaşam biçimlerinin tehdit altında olduğu yönündeki kaygılarına yaslanan devletçi bir söylemin yükselişine sahne olmuştur. Erken Cumhuriyet dönemini idealize eden ve bu dönemin radikal modernite anlayışına yönelik bir nostaljiyi odağına alan bu söylem, önemli sembollerinden birini “erken Cumhuriyet Ankara’sı”nda bulmuştur. İlk olarak 90’ların ilk yıllarında, daha sonra 1998 yılında Cumhuriyet’in 75. yıldönümü kutlamaları kapsamında ve son olarak 2007 yılında cumhurbaşkanlığı seçimine ilişkin ortaya çıkan siyasal kriz sürecinde 1930’lar Ankara’sına ait görsel malzemeler tekrar tekrar dolaşıma girmiştir. 1930’larda ulus-inşası projesinin parçası olan Ankara’nın görsel temsili, 1990 sonrasında siyasal İslam karşısında bütünleştirici bir ideoloji kurma projesinin bir aracı olarak bir kez daha siyasal bir araç olmuştur.

PDF

___

AK, S. A. (2001) Erken Cumhuriyet Dönemi Türk Fotoğrafı, Remzi, İstanbul.

ALTAN, M. (1992) İkinci Cumhuriyet Nedir, Ne Değildir?, Türkiye Günlüğü, 20 Fall 1992; 10-14.

ANDERSON, B. (1991) Imagined Communities, Verso, London.

Ankara Chamber of Commerce (1998) Ankara: From the Past to the Present, Chamber of Commerce, Ankara.

Ankara Greater Municipality (1992) Ankara Kent Bibliografyası, Ankara Greater Municipality, Ankara.

ASLANOĞLU, İ. (1980) Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı, METU Faculty of Architecture, Ankara.

AYATA, S. (2007) Cumhuriyet Mitingleri: Sencer Ayata ile Röportaj, Milliyet, May 21st, 2007

BATUMAN, B. (2004) Subjects of Urban Imagination: Photographic Images of Ankara and the Making of Modern Subjectivity, unpublished paper presented at Crossing the Boundaries XII, SUNY-Binghamton, April 23-24; 2004.

BATUMAN, B. (2005) Identity, Monumentality, Security: Building a Monument in Early Republican Ankara, Journal of Architectural Education, 59/1, September 2005; 34-45.

BATUR, E., ed. (1994) Ankara Ankara, YKY, İstanbul.

BELKO (1994) Ankara Posta Kartları ve Belge Fotoğrafları Arşivi, Belko, Ankara.

BOLTON, R., ed. (1988) The Contest of Meaning: Critical Histories of Photography, MIT Press, Cambridge, MA.

BOYM, S. (2001) The Future of Nostalgia, Basic Books, New York.

BURGIN, V., ed. (1982) Thinking Photography, Macmillan, London.

CANER, D. İ. (1996) Ankara as the Capital of Turkey: Its Planning and Development in the Early Republican Period, unpublished Master’s thesis, Boğaziçi University, İstanbul.

CANGIR, A. (2007) Cumhuriyetin Başkenti, 3 Volumes, Ankara University, Ankara.

DANIELS, S. (1993) Fields of Vision: Landscape Imagery and National Identity in England and the United States,: Polity Press, Cambridge.

DAVIS, F. (1979) Yearning for Yesterday: A Sociology of Nostalgia, Free Press, New York.

ERDOĞAN, N. (2000) Kalpaksız Kuvvacılar: Kemalist Sivil Toplum Kuruluşları, Türkiye’de Sivil Toplum ve Milliyetçilik, S. Yerasimos, ed., İletişim Yayınları, İstanbul; 235-263.

EVREN, B. (1998) 20’li Yılların Bozkır Kasabası, Ankara, Milliyet Yayınları, Ankara.

General Directorate of Press (1936) Fotoğrafla Türkiye, General Directorate of Press, Ankara.

General Directorate of Press (1935) La Turquie Contemporaine, General Directorate of Press, Ankara.

GREGORY, D. (1994) Geographical Imaginations, Blackwell, Cambridge, MA.

GREGORY, D. (2003) Emperors of the Gaze: Photographic Practices and Productions of Space in Egypt, 1839-1914, in J. M. Schwartz and J. R. Ryan, eds., Picturing Place: Photography and the Geographical Imagination, Holtzbrinck Publishers, New York; 195-225.

HEIGHT E. M. and G. D. SAMPSON (2004) Colonialist Photography: Imag(in)ing Race and Place, Routledge, New York.

İNSEL, A. (2007) “Pretoryen güçler ve Rejim”, Radikal 2, February 25th, 2007.

JÄGER, J. (2003) Picturing Nations: Landscape Photography and National Identity in Britain and Germany in the Mid-Nineteenth Century, in J. M. Schwartz and J. R. Ryan, eds. Picturing Place: Photography and the Geographical Imagination, Holtzbrinck Publishers, New York; 117-140.

KARPAT, K.(1973) Social Change and Politics in Turkey, Leiden.

KEZER, Z. (1999) The Making of a National Capital: Ideology and Socio-spatial Practices in Early Republican Ankara, unpublished dissertation, University of California, Berkeley.

KOÇAK, F. A. (1998) Nation State and Architecture in Early Republican Turkey: The Building Process of Ankara as the National Capital, unpublished master’s thesis, METU Faculty of Architecture, Ankara.

KONGAR, E. (1995) İmparatorluktan Günümüze Türkiye’nin Toplumsal Yapısı, Remzi Kitabevi, İstanbul.

LEFEBVRE, H. (1991) The Production of Space, Blackwell, Cambridge, MA.

LYNCH, M. A. (1996) The Space Between: Turkish National Identity and the Urban Landscape of Ankara, unpublished master’s thesis, University of Texas at Austin.

ORAN, B. (2007) “Mitingler ve Laiklik”, Radikal 2, May 27th, 2007.

ÖZEL, M. (1992) Ankara, Ministry of Culture, Ankara.

ÖZENDES, E. (2006) In the Light of the Republic: The Photographs of Othmar Pferschy, İstanbul Modern, İstanbul.

ÖZYÜREK, E. (2001) Cumhuriyetle Nikahlanmak: ‘Üç Kuşak Cumhuriyet’ ve ‘Bir Yurttaş Yaratmak’ Sergileri, in Hatırladıklarıyla ve Unuttuklarıyla Türkiye’nin Toplumsal Hafızası, E. Özyürek ed., İletişim Yayınları, İstanbul; 185-214.

ÖZYÜREK, E. (2006) Nostalgia for the Modern: State Secularism and Everyday Politics in Turkey, Duke University Press, Durham and London.

PFERSCHY, O. (1936) Die Erste Photoausstellung in Ankara, La Turquie Kemaliste 12, April 1936; 18-20.

RYAN, J. R. (1997) Picturing Empire: Photography and the Visualization of the British Empire, Reaktion Books, London.

SAĞDIÇ, O. (1993) Bir Zamanlar Ankara, Greater Municipality of Ankara, Ankara.

SARGIN, G. A. (2004) Displaced Memories, or the Architecture of Forgetting and Remembrance, Environment and Planning D: Society and Space, v: 22; 659-680.

SEVER, M. and C. DİZDAR (eds.) (1993) İkinci Cumhuriyet Tartışmaları, Başak Yayınevi, İstanbul.

SEZER, B. U.(1993) Postmodernizm ve İkinci Cumhuriyet, Amme İdaresi Dergisi, v: 26 n: 1 March 1993; 27-42.

ŞENGÜL, H. T.(1998) Hegemony and Urban Space: the Case of the Turkish Capital Ankara, unpublished Ph.D.dissertation, University of Kent at Canterbury.

TAGG, J. (1988) The Burden of Representation: Essays on Photographies and Histories, Macmillan, London.

TANKUT, G. (1993) Ankara, Bir Başkentin İmarı, Anahtar Kitaplar, İstanbul.

TARGAÇ, Z. O. (2000) Othmar Pferschy, Fotoğraf, April-May; 84-88.

TÖR, V. N. (1976) Yıllar Böyle Geçti, Milliyet Yayınları, İstanbul.

WESTWOOD, S. and J. WILLIAMS (1997) Imagining Cities, in Imagining Cities: Scripts, Signs, Memories, S. Westwood and J. Williams, eds., Routledge, London and New York; 1-16.