Geç Osmanlıdan erken Cumhuriyete iç Batı Anadolu'da kentsel yapının değişimi: Manisa, Afyon, Burdur ve Isparta kentleri üzerine karşılaştırmalı bir inceleme (1)

Change in urban structure of cities in central Western Anatolia from the late Ottoman to the early republican period: A comparative study on Manisa, Afyon, Burdur and Isparta

The central authority consolidated more with the Tanzimat, set forth a comprehensive and systematic modernization project in cities connected with ports and railways, particularly in the capital city of İstanbul. The most obvious transformation projection of the Tanzimat reforms in city centers is the emergence of a public center. Public areas as locations of government houses, municipalities, jails, banks, schools, police stations, military posts were located side by side at the new commercial centers. Besides, as a consequence of the socio-economic transformations at the end of the 19th century, production facilities such as workshop, factory, warehouse, management offices, buildings of insurance and banking operations came into picture. Those were located in the vicinity of traditional bazaar, in the new commercial center. In this period, the differentiation in housing was also prominent. Large parts of cities subjected to fires and new settlement areas for immigrants of wars were planned explicitly with modern urban understanding. In the Republican era, executive authorities were determined to modernize in an integral understanding. The central government by legal framework and institutions had the mission of building a nation. For its realization, the space of the country had to be converted into national space. Therefore, there necessitated urban master arrangements in a Western sense. Being constructed as a contemporary capital, Ankara is seen as the implementation area of the new bourgeoisie culture and life; institutional and daily life practices deducted from the Ankara experience are desired to be implemented gradually in all other cities. Starting from the enaction of Building and Roads Law in 1933, there started a new era where new implementations are observed in urban planning field al through Turkey. With plans, the most underdeveloped parts of the country were aimed to have a contemporary appearance. However, the Western Anatolian cities a large majority of which were burnt down during the war, were already undergoing a re-construction process since 1923, albeit with the old approaches. Modern approaches resulted in fundamental changes in both Late Ottoman and Early Republican Eras were implemented widely in cities that had ports and railway connections after the Tanzimat reforms, and in several cities and towns, with the new construction regulations of the Republican regime. However, for some reason it is possible to say that for the first period İstanbul and for the second period Ankara centered the prevailing discussions. In this review, the focus is given to four urban city centers (Manisa, Afyon, Burdur, Isparta) located in Central Western Anatolia. Within this framework, this article investigates, (a) the fundamental changes in cities as a result of reforms in the Late Ottoman era; (b) the searches for the modernization of cities and their effect on Anatolian cities in alignment with the legal arrangements achieved by the determination of building a new nation state in Early Republican Era, resting on the plans of four cities selected in a comparative way. As a draw of the research it is concluded that the development of the four cities in Late Ottoman era and the planning of the Early Republican Era, have similarities since they are achieved in the context of modernization. For instance, government centers envisaged as a space organization preserve their place in the urban integrity in the succeeding periods. This is an indication of the continuity. However, there are stylistic differences between the modernizations of these two periods. The characteristics of the buildings, architectural language, typology and their arrangement on space are different. The Republican modernization aimed public modernization in space and secularization, and gave importance to hygiene, public health, grandeur and functionality aspects. There exists similarities and differences within the Early Republican Era itself. In all four cities government centers created in the preceeding era continued to be used as the urban center, however, it changed in the style and form with the open space arrangements and squares that had distinct modernizing effects. Linear axis that links Government Square to the Station and the public buildings along is the indispensible part of the integrity in every city. The compliance of plans to the zoning principles and modern housing neighborhood proposals in garden city style comprise the common features in the plans under concern. However, the preparation of these plans by experts with different approaches resulted in a diversity of the implementations. The facts that the last two plans prepared in 1940s are relatively more conservative when compared with the first two, and the preservation of the traditional housing areas, are the most distinct differences. Besides, another diversity is that the city is integrally considered in only the last two plans, while it is limited to specific axis of develepment in the early two cities. These data led the close scrunity of the changes in urban spaces from the Late Ottoman to the Early Republic, which gives us a fundamental point of view regarding the determined period. Besides, it provides different approaches for the reevaluation of some stereotyped thoughts; however, for comprehensive generalizations, research on more plans prepared in the same period and implemented in different geographic regions, is needed.

PDF

___

Afyonda İmar Faaliyeti (1932) Mimar, y: 2, s: 4.

AKDEMİR, S. (2008) XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Isparta, Isparta Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları: 2, Isparta.

AKKOYUN, T. (1997) Ömer Fevzi Atabek ve Afyon Vilayeti Tarihçesi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Yayın No: 8, Afyon.

AKPINAR, İ. Y. (2003) Pay-i Tahtı Sekülerleştirmek: 1937 Henri Prost Planı, İstanbul, s: 44; 20-5.

AKTÜRE, S. (1975) 17. Yüzyıl Başından 19 Yüzyıl Ortasına Kadarki Dönemde Anadolu Osmanlı Şehrinde Şehirsel Yapının Değişme Süreci, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, c: 1, s: 1; 101-27.

AKTÜRE, S. (1978) 19. Yüzyıl Sonunda Anadolu Kenti Mekansal Çözümlemesi, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi, Ankara.

ARIKAN, Z. (1988) XV-XVI. Yüzyıllarda Hamit Sancağı, Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, İzmir.

ARU, K. A. (1948) Burdur Şehri İmar Planı Kati Projesine Ait İzah Notu, Arkitekt Dergisi, n: 5-6; 116-26.

ARU, K. A.(1998) Türk Kenti, Türk Kent Dokularının İncelenmesine ve Bu Günkü Koşullar İçinde Değerlendirilmesine İlişkin Yöntem Araştırması, Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, İstanbul.

ASLANOĞLU, İ. (2001) Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı 1923-1938, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara.

AYDAR, K. (1944) Isparta İmar Planı ve Tatbikatına Dair Düşünceler, Ün Dergisi, s: 118-119-120, c: 10; 1635-9.

BARLIK, T. (2003) Burdur Araştırmaları, n: 4-2; 45-55.

Bayındırlık İşleri Dergisi, (1942) Yıl:9, Sayı.5-6, Ekim 1942.

Bayındırlık İşleri Dergisi, (1946) Yıl:13, Özel Sayı.

Belediyenin Bayındırlık Programı, Duyum Gazetesi, 4 Şubat 1935.

BEKTAŞ, C. (2009) Manisa Evleri, Mimarlar Odası İzmir Şubesi ve Mimarlar Odası Manisa Temsilciliği Yayını, İzmir.

BİLSEL, C. (1999) Ondokuzuncu Yüzyılda Osmanlı Liman Kenti İzmirde Kültürler, Mekan Üretim Biçimleri ve Kent Mekanının Dönüşümü, Osmanlı Mimarlığının 7 Yüzyılı Uluslarüstü Bir Miras, (Ed.) Akın N.,

Batur A., Batur S., Mimarlar Odası, Yapı Endüstri Merkezi, İstanbul.

BİLSEL, C. (2009) İzmirde Cumhuriyet Dönemi Planlaması (1923-1965): 20. Yüzyıl Kentsel Mirası, Ege Mimarlık, 2009/4, 71; 12-17.

BÖCÜZADE, Ş.S.(1983) Kuruluşundan Bu Güne Kadar Isparta Tarihi, c: 1-2, haz: S. Seren, Serenler Yayınları, İstanbul.

Burdur İl Yıllığı (1967) Burdur Valiliği Yayını.

Burdur 1973 İl Yıllığı (1974) Burdur Valiliği Yayını.

Burdur Belediyesi (2008) Ulu Cami Civarı Kentsel ve Ticari Sit Alanı Koruma Amaçlı İmar Planı Araştırması.

CENGİZKAN, A. (2004) Ankaranın ilk Planı 1924-25 Lörcher Planı, Ankara Enstitüsü Vakfı, Arkadaş Yayınları, Ankara.

CEYLAN, M.A. (2010) Manisa Uşak Demiryolunun Yerleşme Üzerine Etkileri II, Marmara Coğrafya Dergisi, s: 21, Ocak 2010; 1-26.

ÇADIRCI, M. (1997) Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Ankara.

ÇAKMAKÇI, T. (1943) Ispartanın İmar Planı, Ün Dergisi, s: 109-110-111, c: 9, Nisan-Mayıs-Haziran Sayısı; 1527-30.

ÇELİK, Z. (1996) Değişen İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.

ÇETİN, S. (2011) Dönüşüm Sürecinin Tarihi Kent Merkezleri Üzerine Etkileri: Isparta Örneğinde Bir İnceleme, Erciyes Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 27(2) 185-99.

DAŞDEMİR, L. (2004) Cumhuriyet Döneminde Afyon, Anadolunun Kilidi Afyon, Afyon Valiliği Yayınları, Yayın No: 21, Afyon; 133-50.

DENEL, S. (1982) Batılılaşma Sürecinde İstanbulda Tasarım ve Dış Mekanlarda Değişim ve Nedenleri, ODTÜ Yayınları, Ankara.

DENEL, S. (2000) 19. yüzyılda Ankaranın Kentsel Formu ve Konut Dokusundaki Farklılaşmalar, Tarih İçinde Ankara, der. A.Tükel Yavuz, TBMM Basımevi, Ankara; 129-52.

DUYGULU, H. (1993) Burdur Ulu Cami ve Saat Kulesi Civarı, Kentsel Ticari Sit Alan Çevresi Etkileşim Geçiş Alanı Koruma ve Geliştirme Planı Araştırma ve Değerlendirme Raporu.

EDİP, A.B. (1951) Afyonkarahisarda 17.-18 inci Asırlarda Meçhul Halk Tarihinden Yapraklar, Afyon.

EMECEN, F. (1988) Afyonkarahisar, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, I, İstanbul.

EMECEN, F. (1989) XVI. Yüzyılda Manisa Kazası, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.

ERDEM, R. vd (1928) Burdur 1928, Burdur İl Halk Kütüphanesi Nadir Eserler, Burdur.

ERDEM, R. (1946) Burdur İline Ait Genel Bilgiler 1946, Burdur İl Halk Kütüphanesi Nadir Eserler, Burdur.

EVLİYA ÇELEBİ (1987) Evliya Çelebi Seyahatnamesi, IX, (Hazırlayan: Mümin Çevik vd.), İstanbul.

FAROQHİ, S. (1978) 16. Yüzyılda Batı ve Güney Sancaklarında Belirli Aralıklarla Kurulan Pazarlar (İçel, Hamid, Karahisar-ı Sahib, Kütahya, Aydın, Menteşe), ODTÜ Gelişme Dergisi, I, çev. M. Eğilmez.

FAROQHİ, S. (1987) Men of Modest Substance: House Owners and House Propery in Seventeenth Century Ankara and Kayseri, Cambridge.

FAROQHİ, S. (2006) Osmanlı Şehirleri ve Kırsal Hayatı, çev. E.S. Özcan, Doğubatı Yayınları: 18, Tarih 4, Ankara.

GERAY, C. (1960) Şehir Planlamasının Başlıca Tatbik Vasıtaları, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara.

GÖKÇEN, İ. (1946) Manisa Tarihinde Vakıflar ve Hayırlar, (H.954-1060 dan sonra) Kitap I.

GÖKPINAR, E.A. (1936) Afyonda Tarihi Araştırmalar, Taşpınar Dergisi, c: 4, s: 39.

GÜRPİNARLI, H. O. (2005) XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Manisa, Manisa Şehri Bilgi Şöleni Bildiriler, 29-30 Eylül 2005, Manisa.

GÖNCER, S. (1971) Afyon İli Tarihi, Karınca Matbaacılık Tic. ve Kolektif. Şirketi, c: 1, İzmir.

Isparta İl Yıllığı (1973) Isparta Valiliği Yayını.

Isparta 1880-1980 (2001), Isparta Valiliği, İstanbul.

İLASLI, A. vd (2004) Afyonda Mimari, Anadolunun Kilidi Afyon, Afyon Valiliği, Yayın No: 21, Afyon; 188-231.

İNSEL, A. (2001), Modern Türkiyede Siyasi Düşünce, Kemalizm, İletişim Yayınları, İstanbul.

JANSEN, H. (1936) Türkiyede Planlaşma İşinin Islahı, Belediyeler Dergisi, y:1, s:12; 24-34.

KALAYCIOĞLU, E., SARIBAY, A.Y. (2000) Tanzimat:Modernleşme Arayışı ve Politik Değişme, Türkiyede Politik Değişim ve Modernleşme, Alfa Yayınları, İstanbul.

KARAL, Z. E. (1988) Osmanlı Tarihi, Cilt 8 (Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri 1876-1907), AKDTYK Türk Tarih Kurumu Yayınları, XIII. Dizi, Ankara.

KARAZEYBEK, M.(2000) 1575 tarihli Vakıf Tahrir Defterlerine Göre Afyon Karahisar Ticaret Mahalleleri, V. Afyonkarafisar Araştırmaları Sempozyumu 13-14 Nisan 2000, Afyon; 57-71.

KARAZEYBEK, M. (2004) Osmanlılar Döneminde Afyonkarahisar, Anadolunun Kilidi Afyon, Afyon Valiliği, Yayın No:21, Afyon; 76-113.

KATOĞLU, M. (2003) Cumhuriyetin ilk Yıllarında Sanat ve Kültür Hayatının Oluşumunda Kamu Yönetiminin Rolü, Sanat Dünyamız, 89, YKY, İstanbul; 179-84.

KAZANCIGİL, A. (1982), Türkiyede Modern Devletin Oluşumu ve Kemalizm, Toplum ve Bilim 17, Bahar 1982; 64-82.

KESKİNOK, Ç. (2010) Urban Planing Experience of Turkey in The 1930s, METU JFA, 2010/1 (27:2) 173-88.

KONUKÇU, E. (1992) Manisa Demiryolu (Yapılış ve Gazete Haberleri, 1865-1923), Manisa Dergisi, s: 1; 31-9.

KÖKLÜ, N. (1984) Saruhanlılar Döneminde Manisa, Manisa Dergisi, 1984/7, 6-14.

KÖKLÜ, N. (1993a) Manisa Şehri İmar Planı Çalışmaları: 1, Manisa Dergisi, 1993/3; 3-9.

KÖKLÜ, N. (1993b) Manisa Şehri İmar Planı Çalışmaları: 2, Manisa Dergisi, 1993/4; 20-34.

KÖKLÜ, N. (1995) Manisada Osmanlı Eserleri, Manisa Dergisi, Ekim 1995/10; 3-13.

KÖKLÜ, N. (2005) Mimar Kemal Beyin Projelendirdiği Manisa Hükümet Konağı ve Diğer Hükümet Binaları, Manisa Dergisi, 2005/29; 14-20.

KURMUŞ, O. (1974) Emperyalizmin Türkiyeye Girişi, Bilim Yayınları, İstanbul.

KÜPELİ, Ö. (2001) Afyonkarahisarda Kervansaraylar, Bedestenler ve Hanlar, Afyonkarahisar Kütüğü, I, Afyon.

MARDİN, S. (1991) Türk Modernleşmesi, Makaleler 4, Derleyenler Mümtazer Türköne/Tuncay Önder, İletişim Yayınları, İstanbul.

OELSNER, G. (1946) Yaşayış Şekillerini Kuvvetlendirmek Lüzumludur, Arkitekt, y: :16; 131.

ONUR, A. (1953) Türk Demiryolları Tarihi (1860-1953), Kara Kuvvetleri Komutanlığı Yayını, İstanbul.

ÖZDEMİR, H. (1961) Afyon Vilayeti Tarihçesi, İkaz Matbaası, Afyon.

PİNON, P. (1999) Anadolu ve Balkanlardaki Osmanlı Kentlerinde Kentsel Dokular Tipolojisi Üzerine Bir Deneme, Osmanlı Mimarlığının 7 Yüzyılı Uluslarüstü Bir Miras, Akın N., Batur A., Batur S., ed., Mimarlar Odası, Yapı Endüstri Merkezi, İstanbul; 166-79.

Prof Ölsner ile Doçent Yüksek Mimar Kemal Ahmet Arunun Hazırladığı Isparta Şehri İmar Planı Raporu (1943) Ün Dergisi, s: 116-117, c: 10; 1615-22.

Son Haber, N:1237, 2 Mayıs 1932.

Son Haber, N: 1279, 13 Haziran 1932.

Son Haber, N: 1373, 8 Haziran 1933.

TANYELİ, U. (2003) Erken Cumhuriyette Mimarlık ve Modernite Projesi veya Türkler ile Yabancılar, Sanat Dünyamız, 89, YKY; 159-67.

Taşpınar Dergisi (1933) c: 1, s: 12; 289.

TEKELİ, İ. ve İ. ORTAYLI (1978) Türkiyede Belediyeciliğin Evrimi, 1. Belediyecilik Araştırma Projesi, E. Türkcan, ed., Türk İdareciler Derneği Bilimsel Araştırma Dizisi: 2, Ankara.

TEKELİ, İ. (1998) Türkiyede Cumhuriyet Döneminde Kentsel Gelişme ve Kent Planlaması, 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık, Y. Sey, ed., Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul; 1-25.

TEKELİ, İ. (2009) Cumhuriyetin Belediyecilik Öyküsü (1923-1990), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.

TEKELİ, İ. (2010) Türkiyenin Kent Planlama ve Kent Araştırmaları Tarihi Yazıları, İlhan Tekeli Toplu Eserler: 15, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.

TÜMERKAN, E. (1946) Türkiyede Belediyeler, İçişleri Bakanlığı Yayınları; 55-154.

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi (1926-1927) 490.

ULUÇAY, Ç. (1940) Saruhanoğulları ve Eserlerine Dair Vesikalar.

ULUSOY, R. (1992) 19. Yüzyılda Konya Eyaletine Bağlı Burdur Kazasının Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

UYSAL, M., A. (1998) Salnamelere Göre Burdur (1868-1914), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.

ÜNLÜSOY, M. (1995) Manisa Tarihsel Kent ve Çevre Doksunun Gelişimi ve Yeni Kent Dokusu Açısından Araştırma, Eski Dokunun Korunması ve Geliştirilmesi İle İlgili Öneriler, Manisa Dergisi, s: 9; 4-5.

VYVYAN, F., ARUNDELL, J. (1834) Discoveries In Asia Minor Including A Description Of The Ruins Of Several Ancient Cities And Especially Antioch Of Pisidia, Volume II, Chapter IV.

YENEN, M. (1939) Şehirlerimizin İmar Planlarının Tanzimine Doğru, Belediyeler Dergisi, y: 4, s: 44, Nisan 1939.

YERASİMOS, S. (1996) Tanzimatın Kent Reformları Üzerine, Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul; 1-18.

YILMAZ, O. (2002) Burdur İlinde Nüfus Hareketleri, Burdur Eğitim Fakültesi Dergisi, s:3, Burdur; 162-80.