Göçer Kültürün Oluşumunda Çevresel ve Kültürel Dinamikler

Yerleşik toplulukların teknoloji, sanat, ekonomi gibi kültürü oluşturan unsurları arkeolojik kazılarda gün yüzüne çıkarılan pek çok kültür varlığı ve eğer varsa yazılı kaynaklar sayesinde açığa çıkarılabilmektedir. Ancak göçer topluluklar söz konusu olduğunda, hafif malzemelerden yapılan geçici barınaklar, sadece taşımaya elverişli az sayıda maddi unsur ile tanımlanan “görünmez topluluklar” oldukları yolunda bir önyargı ile karşılaşılmaktadır. Bu önyargılar sonucunda ya yerleşimlerdeki negatif unsurlar ya yerleşikler tarafından kaleme alınmış yazılı kaynaklar ya da etnoarkeolojik araştırmalar yoluyla göçer kültür anlaşılmaya çalışılmıştır. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalında, Prof. Dr. Mehmet Işıklı danışmanlığında yürütülmekte olan “Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Göçer Kültürün Arkeolojik Kanıtları: Etnoarkeolojik Bir Çalışma” başlıklı doktora tezi kapsamında yürütülen çalışmalar sırasında karşılaşılan önemli sorulardan biri “modern göçer toplulukların antik dönem kültürlerini ne derecede yansıtacağı” olmuştur. Bu makalede, tüm bu bilinmezliklerin ve soruların cevabını aramaya başlamak için ilk adım olarak “kültür nedir” sorusu seçilmiştir. İnsanlığın üretim ekonomisine geçiş sürecinde yaşadığı büyük dönüşümde coğrafyanın insanlara sunduğu olanak ve kısıtlılıklar incelenmiştir. Sosyal yapının oluşumunda coğrafyanın etkisine ek olarak toplumun sahip olduğu bilgi, teknoloji ve inançlar ile çevre kültürlerden aldıkları etkilerin önemine değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Kültür, Kültürün unsurları, Coğrafya, Sosyal yapı, Pastoralizm.

Environmental and Cultural Dynamics in the Formation of Nomadic Culture

The elements that make up the culture of the settled communities such as technology, art, economy can be revealed by many cultural assets unearthed in archaeological excavations, and, if any, through written sources. However, in the case of nomadic communities, there is a prejudice that temporary shelters made of lightweight materials are “invisible communities” defined by only a small number of material items available for transportation. As a result of these prejudices, the nomadic culture has been tried to be understood either through negative elements in the settlements, written sources written by the settlers, or through ethnoarchaeological research. One of the important questions encountered during the studies carried out within the scope of the doctoral thesis titled "Archaeological Evidence of Nomadic Culture in the Southeastern Anatolia Region: An Ethnoarchaeological Study", which is carried out under the supervision of Prof. Dr. Mehmet Işıklı at the Department of Archaeology of the Institute of Social Sciences, Atatürk University, was "to what extent modern nomadic communities will reflect the ancient cultures". In this article, the question "what is culture" has been chosen as the first step to start looking for answers to all these unknowns and questions. The possibilities and limitations that geography offers people in the great transformation that humanity has experienced in the process of transition to a production economy have been examined. In addition to the effect of geography in the formation of social structure, the importance of the knowledge, technology and beliefs of the society and the effects of the surrounding cultures are mentioned.

Keywords:

Culture, Elements of culture, Geography, Social structure, Pastoralism,

PDF

___

Alekseyev, V. P. (1993). İnsan Türünün Kökeni ve Gelişimi. Sosyal Yayınlar.
Balıkçı, A. (1987). The Netsilik Eskimos: Adaptive Process. In R. B. Lee & I. DeVore (Eds.), Man the Hunter - The first intensive surveys of a single, crucial stage of human development - man’s once universal hunting way of life (Eleventh, pp. 78–82). Aldine de Gruyter.
Barclay, H. (2015). Efendisiz Halklar: Bir Anarşi Antropolojisi. Sümer Yayıncılık.
Bates, D. G. (2009). 21. Yüzyılda Kültürel Antropoloji: İnsanın Doğadaki Yeri. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Braidwood, R. J. (2008). Tarihöncesi İnsanları. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Çiftçi, Y., Özkan, K., & Kodaș, E. (2021). Boncuklu Tarla Güneydoğu Alanı Çanak-Çömleksiz Neolitik A Evresi Mimarisi ve “Nemrik Kültürü” Sorunsalı. Aras Türkiye Eski Yakın Doğu Araştırmaları Dergisi, 3, 54–70.
Çıvgın, İ. (2019). Kuzey Mezopotamya ve Kuzey Levant’ta Geç Neolitik 1-2 (MÖ. 7000-6300): Geçim Ekonomisi, Maddi Kültür, İlk Çanak-Çömlekler ve Kültürel Temas. Current Research in Social Sciences, 5(2), 95–129. https://doi.org/http://dx.doi.org/10.30613/curesosc.525427
Cribb, R. (2004). Nomads in Archaeology (First). Cambridge University Press.
Ekvall, R. B. (1968). Fields on the Hoof: Nexus of Tibetan Nomadic Pastoralism. Holt, Rinehart and Winston, Inc.
Emiroğlu, K. (2003). Uyarlanma. In Antropoloji Sözlüğü (p. 851). Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Emra, S., Benz, M., Siddiq, A. B., & Özkaya, V. (2022). Adaptions in subsistence strategy to environment changes across the Younger Dryas - Early Holocene boundary at Körtiktepe, Southeastern Turkey. The Holocene, 32(5), 390–413. https://doi.org/10.1177/09596836221074030
Ersoy, E. (2003). Pastoralizm. In Antropoloji Sözlüğü (pp. 678–681). Bilim ve Sanat Yayınları.
Fischer, G., Shah, M., van Velthuizen, H., & Nachtergaele, F. O. (2001). Global Agro-Ecological Assessment For Agriculture in the 21th Century: Methodology And Results.
Forde, C. D. (1963). Habitat, Economy and Society (A Geographical Introduction to Ethnology). E.P. Dutton&Co.
Gaastra, J. S., Welton, L., de Gruchy, M., & Lawrence, D. (2021). Landscapes, climate and choice: Examining patterns in animal provisioning across the Near East c. 13,000-0 BCE. Quaternary International, 595, 54–87. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.quaint.2021.03.045
Haviland, W. A., Prins, H. E. L., Walrath, D., & McBridge, B. (2008). Kültürel Antropoloji. Kaknüs Yayınları.
Hole, F. (2009). Pastoral Mobility as an Adaptation. In J. Szuchman (Ed.), Nomads, Tribes, and the State in the Ancient Near East - Cross-disciplinary Perspectives (pp. 261–283). Edwards Brothers.
Khazanov, A. M. (1980). The Size of Herds Among Pastoral Nomads. Nomadic Peoples, 7, 8–13.
Khazanov, A. M. (1981). Myths and Paradoxes of Nomadism. European Journal of Sociology, 22(1), 141–153.
Khazanov, A. M. (2009). Specific Characteristics of Chalcolithic and Bronze Age Pastoralism In The Near East. In J. Szuchman (Ed.), Nomads, Tribes, and The State In The Ancient Near East. Cross-Disciplinary Perspectives (pp. 119–127). The Oriental Institute Of The University Of Chicago.
Koçerdin Öztürk, E. (2018). Pastoralizm ve Doğu Anadolu. Bi̇ngöl Üni̇versi̇tesi̇ Bi̇ngöl Araştırmaları Dergi̇si̇, 4(2), 125–135.
Koçerdin Öztürk, E. (2021). Arkeolojide Göçerlik Sorunsalı Üzerine. In M. A. Yılmaz, B. Can, & M. Işıklı (Eds.), Anadolu Arkeolojisiyle Harmanlanmış Bir Ömür - Mehmet Karaosmanoğlu’na Armağan (pp. 499–513). Bilgin Kültür Sanat Yayıncılık.
Kottak, C. P. (2008). Antropoloji - İnsan Çeşitliliğine Bir Bakış. In Ütopya Yayınları (2. Baskı). Ütopya Yayınevi.
Lavenda, R. H., & Schultz, E. A. (2019). Kültürel Antropoloji - Temel Kavramlar (2nd ed.). Doğu Batı Yayınları.
Lee, R. B., & DeVore, I. (1987). Problems in the Study of Hunters and Gatherers. In R. B. Lee & I. DeVore (Eds.), Man the Hunter - The first intensive surveys of a single, crucial stage of human development - man’s once universal hunting way of life (Eleventh P, pp. 3–12). Aldine de Gruyter.
Lees, S. H., & Bates, D. G. (1974). The Origins of Specialized Nomadic Pastoralism: A Systemic Model. American Antiquity, 39(2), 187–193.
Lösch, S., Grupe, G., & Peters, J. (2006). Stable Isotopes and Dietary Adaptations in Humans and Animals at Pre-Pottery Neolithic Nevali Çori, Southeast Anatolia. American Journal of Physical Anthropology, 131, 181–193. https://doi.org/10.1002/ajpa.20395
Melikichvili, G. A. (1974). Quelques Aspects du Regime Socio-Economique des Societes Anciennes du Proche-orient. Acta Antiqua - Academiae Scientiarum Hungaricae, XXII(1–4), 79–90.
Miller, N. F., & Marston, J. M. (2012). Archaeological Fuel Remains as Indicators of Ancient West Asia Agropastoral and Land-Use Systems. Journal of Arid Environments, 86, 97–103. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.jaridenv.2011.11.021
Monahan, B. H. (2000). The Organization of Domestication at Gritille, a Pre-Pottery Neolithic B site in Southeastern Turkey [Northwestern University]. https://doi.org/9974327
Özbudun, S., & Uysal, G. (2015). 50 Soruda Antropoloji (3. Baskı). Bilim ve Gelecek Kitaplığı.
Peters, J., von den Driesch, A., & Helmer, D. (2005). The upper Euphrates-Tigris basin: cradle of agro-pastoralism? In J.-D. Vigne, J. Peters, & D. Helmer (Eds.), The First Steps of Animal Domestication (pp. 96–124). Oxbow.
Sagona, Antonio; Zimansky, P. (2015). Arkeolojik Veriler Işığında Türkiye’nin En Eski Kültürleri MÖ 1.000.000 - 550 (Ö. Yılmaz (ed.); 1. Baskı). Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Şenel, A. (2014). Kemirgenlerden Sömürgenlere İnsanlık Tarihi (3. Baskı). İmge Kitabevi.
Stein, G. (2005). Structural Parameters and Sociocultural Factors in the Economic Organization of Northern Mesopotamian Urbanism in the Third Millennium B.C. In G. Feinman & L. Nichols (Eds.), The Archaeology of Colonial Encounters: Comparative Perspectives (pp. 61–79). University of Utah Press.
Swidler, A. (1986). Culture in Action: Symbols and Strategies. American Sociological Review, 51, 273–286. https://doi.org/https://doi.org/10.2307/2095521
Toynbee, A. (1978). Tarih Bilinci. Bateş Yayınları.