Ergenlerde Madde Bağımlılığından Korunmaya İlişkin Özyeterlik ile Akran Baskısı, Kendini İfade Edebilme Becerisi ve Psikolojik Sağlamlık Arasındaki İlişki

Bu çalışmada ergenlerin madde bağımlılığından korunma özyeterliklerinin akran zorbalığına maruz kalma, duyguları ifade etme ve psikolojik sağlamlık düzeyleri ile ilişkisi; bu ilişkilerinde yordayıcılık düzeyi incelenmiştir. Bu çalışma ilişkisel tarama türünde olup, araştırmanın örneklemi Gaziantep’te 2017-2018 eğitim-öğretim yılında öğrenim gören, seçkisiz örnekleme yöntemlerinden tabakalı örnekleme yöntemiyle belirlenmiş, 862 lise öğrencisinden oluşturulmuştur. Veri toplamak amacıyla katılımcılara “Akran Zorbalığını Belirleme Ölçeği”, “Duyguları İfade Ölçeği”, “Ergen Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği” ve “Madde Bağımlılığından Korunma Özyeterlik Ölçeği” uygulanmıştır. Araştırmada anlamlılık düzeyi p<.05 ve p<.01 olarak kabul edilmiştir. Verilerin istatistiksel analizinde; Levene Homejenlik Testi, Pearson Momentler Çarpım Korelasyon Analizi, t Testi ve Çoklu Doğrusal Regresyon Analizleri kullanılmıştır. Analizler sonucunda, ergenlerin madde bağımlılığından korunma özyeterlikleri ile akran zorbalığına maruz kalmaları, duyguları ifade etme düzeyleri ve psikolojik dayanıklılık düzeyleri arasında anlamlı ilişkilere; bu ilişkilerinde anlamlı düzeyde yordayıcı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu çalışmanın bulgularına göre psikolojik sağlamlık düzeyleri artırılarak, kendini ifade etme ve olumsuz akran ilişkilerine karşı becerileri geliştirilerek çocuklar ve ergenler madde bağımlılığı riskine karşı korunabilir.

Anahtar Kelimeler:

Ergenlik, Akran Zorbalığı, Duyguları İfade Etme, Psikolojik Sağlamlık, Madde Bağımlılığından Korunma Özyeterliği

A Relationship Between The Self-Efficacy About Adolescents’ Avoidance Of Substance Abuse and The Peer Pressure, Self-Expression Skill, Resilience

It was investigated the relationship of the self-efficacy about adolescents’ avoidance of substance abuse with peer bullying, emotional expression, psychological resilience. Prediction level was also examined. This study is in the category of Correlational Survey Model, The sample of investigation was comprised of 862 high school students of 2017-2018 educational years. The sampling unit was determined with Stratified Sampling Method in Random Sampling Methods. “Peer Victimization Scale”, “Emotional Expressing Questionnaire”, “Adolescent Psychological Resilience Scale” and “Self-Efficacy for Protecting Adolescences from Substance Abuse Scale” were used. Meaning fulness was accepted as p<.05 and p<.01. In statistical data analysis; Levene Homogeneity Test and Pearson Correlation Coefficient Analysis, t-Test and Multiple Linear Regression Analysis were also carried out. There was a negative and significant relationship between self-efficacy about avoidance of substance abuse and being victim of peer bullying, whereas there was a positive and significant relationship between emotional expression and psychological resilience levels. Morever, it was reached that adolescents’ exposure to peer bullying, emotional expression level and psychological resilience predicted the self-efficacy about avoidance of substance abuse. According to the findings of this study, children and adolescents can be protected against the risk of substance addiction by increasing their psychological robustness levels, developing self-expression and their skills against negative peer relationships.

Keywords:

Adolescence, Peer Bullying, Expression of Emotions, Psychological Resilience, Self-Efficacy about Avoidance of Substance Abuse,

PDF

___

Acar, M. (2006). Türkiye’de madde bağımlılığı ve gençlik. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
Acar, S. (2017). Sigara içen ve sigara içmeyen bireylerin psikolojik dayanıklılık ve stresle başa çıkma tutumları açısından karşılaştırılması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Akkuş, D., Karaca, A., Şener, D. K. ve Ankaralı, H. (2017). Lise öğrencileri arasında sigara ve alkol kullanma sıklığı ve etkileyen faktörler. Anadolu Kliniği, 22(1), 36-45. DOI: 10.21673/anadoluklin.245632
Akpınar, E., Yoldaşcan, E., ve Saatçi, E. (2006). The smoking prevalence and the determinants of smoking behaviour among students in Cukurova University, Southern Turkey. West Indian Medical Journal, 55(6), 414-419.
Aküzüm, C. ve Oral, B. (2015). Yönetici ve öğretmen görüşleri açısından okullarda görülen en yaygın şiddet olayları, nedenleri ve çözüm önerileri. EKEV Akademi Dergisi, 61(61), 1-30.
Albayrak, S. ve Balcı, S. (2014). Gençlerde madde bağımlılığı ve önlenmesi. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, II(2), 30-37.
Algünerhan, R. G. (2017). 12-14 yaşındaki ergenlerde algılanan anne baba tutumları benlik algısı ve psikolojik sağlamlık. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Alikaşifoğlu, M. (2008). Ergenlerde davranışsal sorunlar. İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Etkinlikleri, Adolesan Sağlığı 2, Sempozyum Dizisi No: 63. Mart 2008 S.55-59.
Alikaşifoğlu, M. ve Ercan, O. (2006). Ergenlerde madde kullanımı. Türkiye Klinikleri Pediatrik Bilimler Dergisi, 2(5), 76-83.
Arabacı, L. B., Dağlı, D. A. ve Taş, G. (2018). Madde Kullanım Bozukluklarında Duygu Düzenleme Güçlüğü ve Hemşirelerin Rol ve Sorumlulukları. Bağımlılık Dergisi, 19(1), 10-16.
Balcı, S., Gülveren, H. ve Balcı, M. (2015). Madde bağımlılığı konulu kamu spotlarının lise öğrencilerince değerlendirilmesi. Turkish Studies International Periodical For The Languages. 10(6), 287-306.
Bülbül, K. ve Odacı, H. (2018). Lise öğrencilerinde umutsuzluk, bağlanma stili ve aile yapısının madde kullanma eğilimini yordama gücü. Klinik Psikiyatri Dergisi, 21(4), 360-369.
Bulut, S., Doğan, U. ve Altundağ, Y. (2013). Adolescent Psychological Resilience Scale: Validity and Reliability Study. Contemporary Psychology, Suvremena Psihologija, 16(1), 21-32.
Burger, J. M. (2006). Kişilik (İ. D. Erguvan Sarıoğlu, Çev.). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
Carpenter, C. M. ve Howard, D. (2009). “Development of a drug use resistance self-efficacy (DURSE) scale.” American Journal of Health Behavior, 33(2), 147-157.
Çataloğlu, B. (2011). Madde Kullanan ve Kullanmayan Ergenlerin Psikolojik Sağlamlık ve Aile İşlevleri Açısından Karşılaştırılması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Çırak, T. D. (2016). Psikolojik dayanıklılık ve kişilik özelliklerinin alkol kullanımına etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Çiydem, E. (2017). Hemşirelik öğrencilerinde riskli davranışlar, akran baskısı ve psikolojik dayanıklılık. Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Dönmez, M. M. (2007). Meslek lisesi öğrencilerinin atılganlık düzeylerine göre yaşam doyumu ve duyguları ifade etme eğilimlerinin karşılaştırılması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Doty, B. (2010). The construct of resilience and its application to the context of political violence. Pursuit-The Journal of Undergraduate Research at the University of Tennessee, 1(1), 137-154.
Eker, F., Akkuş, D. ve Kapısız, Ö. (2013). Ergenler Için Madde Bağımlılığından Korunma Özyeterlik Ölçeği’nin geliştirilmesi ve psikometrik değerlendirilmesi. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 4(1), 7-12.
EMCDDA, (2019). Avrupa uyuşturucu raporu 2019: Eğilimler ve gelişmeler, Avrupa Toplulukları Resmi Yayınlar Bürosu, Lüksemburg
Eminağaoğlu, N. (2006). Güç koşullarda yaşayan sokak çocuklarında dayanıklılık (sağlamlık). Yayımlanmamış doktora tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Erbay, E., Oğuz, N., Yıldırım, B. ve Fırat, E. (2016). Alkol ve madde bağımlılığı olan bireylerin başa çıkma tutumları. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, (3), 597-609.
Erdamar, G. ve Kurupınar, A. (2014). Ortaöğretim öğrencilerinde görülen madde bağımlılığı alışkanlığı ve yaygınlığı: Bartın ili örneği. Sosyal Bilimler Dergisi, 16(1), 65-84.
Erdem, G., Eke, C. Y., Ögel, K. ve Taner, S. (2006). Lise öğrencilerinde arkadaş özellikleri ve madde kullanımı. Journal of Dependence, 7, 111-116.
Ermağan, E. (2010). İlköğretim okullarında uygulanan madde kullanımını önleme programlarının bilgi ve beceri düzeylerine etkisinin değerlendirilmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Adli Tıp Enstitüsü, İstanbul.
ESPAD, (2015). www.espad.org/sites/espad.org/files/ESPAD_report_2015-.pdf (Erişim: 18.06.2018)
Genç, G. (2007). Genel liselerde akran zorbalığı ve yönetimi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
Gizir, C. A. (2007). Psikolojik sağlamlık, risk faktörleri ve koruyucu faktörler üzerine bir derleme çalışması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(28), 113-128.
Gökçen G. (2015). Madde kullanan ve kullanmayan üniversite öğrencilerinin psikolojik dayanıklılık düzeylerinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Antalya.
Gülmez, G. (2003). Sosyoekonomik düzeyi farklı iki lisede madde kullanma durumu ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Yayınlanmamış bilim uzmanlığı tezi, Hacattepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Gültekin, Z. ve Sayıl, M. (2005). Akran Zorbalığını Belirleme Ölçeği geliştirme çalışması. Türk Psikologlar Derneği, Türk Psikoloji Yazıları, 8(15) 47-61.
Gürol, D. T. (2008). Madde bağımlılığı açısından riskli adolesanlar. İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri, Adölesan Sağlığı II Sempozyum Dizisi, 63, 65-68.
Hong, J. S., Davis, J. P., Sterzing, P. R., Yoon, J., Choi, S. ve Smith, D. C. (2014). A conceptual framework for understanding the association between school bullying victimization and substance misuse. American Journal of Orthopsychiatry, 84(6), 696-710.
Karaaslan, A. (2017). Çocuk ve ergenlerde uçucu madde bağımlılığını etkileyen psikososyal sebepler: Olgu sunumu. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 4(2), 1-11.
Karatay, G. ve Kubilay, G. (2004). Sosyoekonomik düzeyi farklı iki lisede madde kullanma durumu ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi, 1(2), 52-70.
Kasap, H. (2015). 15-17 yaş grubu ergenlerde sosyal destek, okul başarısı ve aile yapısının madde bağımlılığına karşı koruyucu etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Kaşıkçı, S. B. (2018). Madde bağımlısı olan ve olmayan 17-18 yaş arası ergenlerin algıladıkları ebeveyn kabul-reddi ve akran baskısının değerlendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Manisa.
Kaya, Z. (2011). Madde kullanan ve kullanmayan ergenlerin kişilik özellikleri ve benlik saygısı açısından karşılaştırılması. Yayınlanmamış doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Kıran Esen, B. (2003). Akran baskısı, akademik başarı ve yaş değişkenlerine göre lise öğrencilerinin risk alma davranışının yordanması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(24), 79-85.
Kırcan, S. (2006). The relationship between peer pressure, ınternal versus external locus of control and adolescent substance use. Yüksek lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Korkut Owen, F. (2011). Okul temelli önleyici rehberlik ve psikolojik danışma. (3. Baskı). Ankara: Anı Yayıncılık.
Kuzucu, Y. (2006). Duyguları fark etmeye ve ifade etmeye yönelik bir psikoeğitim programının üniversite öğrencilerinin duygusal farkındalık düzeylerine, duyguları ifade etme eğilimlerine, psikolojik ve öznel iyi oluşlarına etkisi. Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
La Greca, A. M., Prinstein, M. J. and Fetter, M. D. (2001). Adolescent peer crowd affiliation: Linkages with health-risk behaviors and close friendships. Journal of pediatric psychology, 26(3), 131-143.
Li, C., Pentz, M. A. and Chou, C. P. (2002). Parental substance use as a modifier of adolescent substance use risk. Addiction, 97(12), 1537-1550.
Mayda, A. S., Gerçek, Ç. G., Gümüş, G., Demir, S., Deniz, M., Sürücü, Z. P. ve Taner, H. (2010). Düzce Üniversitesi Orman Fakültesi öğrencilerinde sigara, alkol ve madde kullanımı sıklığı ve kullanmaya başlama nedenleri. Düzce Medical Journal, 12(3), 7-14.
Meclis Araştırma Raporu, (2008). Uyuşturucu başta olmak üzere madde bağımlılığı ve kaçakçılığı sorunlarının araştırılarak alınması gereken önlemler. TBMM, Ankara, 323, Syf.7-13.
Nguyen, A. B., Clark, T. T. ve Belgrave, F. Z. (2011). Empathy and drug use behaviors among African-American adolescents. Journal of Drug Education, 41(3), 289–308. https://doi.org/10.2190/DE.41.3.d
Ögel K. (2010). Madde kullanımı ve bağımlılığı nedenleri. http://www.ogelk.net/Dosyadepo/etyoloji.pdf (Erişim: 08.03.2019)
Ögel, K., Taner, S., Eke, C. Y. ve Erol, B. (2004). Madde bağımlılığını önlemede öğretmen ve ebeveyn eğitimlerinin etkinliğinin değerlendirilmesi. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 5(4), 213-221.
Oktay, İ. (2017). Lise öğrencilerinde uyuşturucu madde bağımlılığının sebepleri: Bursa ili Mustafa Kemalpaşa ilçesi örneği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Aksaray.
ORGM (Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü), (2014). https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2014_09/18112817_ge-nelge.pdf (Erişim: 14.12.2018)
Osmanoğlu, D. E. (2017). Üniversite öğrencilerinin içme nedenleri ve madde bağımlılığından korunma özyeterlik davranışlarının belirlenmesi ve içme nedenlerine dair görüşleri. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 35, 198-222.
Özada, A. (2015). Madde bağımlılığını önlemeye yönelik okul odaklı müdahale. Suç Kongresi. https://www.researchgate.net/publication/291165608
Özbay, Y., Yılmaz, S., Büyüköztürk, Ş., Aliyev, R., Tomar, İ. H., Eşici, H., Yancar, C. ve Akyıldız, F. D. (2018). Madde bağımlılığı: Temiz bir yaşam için bireyin güçlendirilmesi. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 5, 81−130. http://dx.doi.org/10.15805/addicta.2018.5.1.0001
Özer, İ. N. (2016). Madde bağımlılarının maddeye başlama sebeplerinin tespiti ve önleyici hizmetlerin geliştirilmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Özmen, F. ve Kubanç, Y. (2013). Liselerde madde bağımlılığı, mevcut durum ve önerilere ilişkin okul müdürleri ve öğretmenlerin bakış açıları. Electronic Turkish Studies, 8(3), 357-382.
Peltzer, K. (2009). prevalence and correlates of substance use among school children in six african countries. International Journal of Psychology, 44 (5), 378–386.
Pettigrew, J., Shin, Y., Stein, J. B. ve Van Raalte, L. J. (2017). Family communication and adolescent alcohol use in Nicaragua, Central America: A test of primary socialization theory. Journal of Family Communication, 17(1), 33-48.
Potas, N., Erçetin, Ş. Ş., Açıkalın, Ş. N., Güngör, H. ve Soydas Akyol, E. (2018). A comprehensi¬ve study on addiction: 3D scale on youth. Addicta: The Turkish Journal on Addictions. Advance online publication. http://dx.doi.org/10.15805/addicta.2018.5.3.0022
Ramos, M. M., Sebastian, R. A., Murphy, M., Oreskovich, K. ve Condon, T. P. (2017). Adolescent substance use: Assessing the knowledge, attitudes, and practices of a school-based health center workforce. Substance abuse, 38(2), 230-236.
Sangalang, C. C., Tran, A. G., Ayers, S. L. ve Marsiglia, F. F. (2016). Bullying among urban Mexican-heritage youth: Exploring risk for substance use by status as a bully, victim, and bully-victim. Children and youth services review, 61, 216-221.
Shepherd, J. P., Sutherland, I. ve Newcombe, R. G. (2006). Relations between alcohol, violence and victimization in adolescence. Journal of Adolescence, 29(4), 539-553.
Simons Morton, B., Haynie D. L., Crump, A. D., Eitel, P. ve Saylor, K. E. (2001). Peer and parent influences on smoking and drinking among early adolescents. Health, Education ve Behavior, 28(1), 95-107.
Singh, B. ve Udainiya, R. (2009). Self-efficacy and well-being of adolescents. Journal of The Indian Academy of Applied Psychology, 35(2), 227-232.
Spirito, A., Hernandez, L., Cancilliere, M. K., Graves, H. ve Barnett, N. (2015). Improving parenting and parent-adolescent communication to delay or prevent the onset of alcohol and drug use in young adolescents with emotional/behavioral disorders: A pilot trial. Journal of child ve adolescent substance abuse, 24(5), 308-322.
Sucaklı, M. H., Keten, H. S., Çelik, M., Ölmez, S. ve Yılmaz, A. (2015). Yetiştirme yurdunda kalan çocuk ve ergenlerde sigara, alkol ve madde kullanımı. Konuralp Tıp Dergisi, 7(1), 23-27.
Tabachnick, B. G. ve Fidell, L. S. (2015). Çok değişkenli istatistiklerin kullanımı (Baloğlu, M., Çev.). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
TBMM Araştırma Komisyonu Raporu (2008). Madde kullanımı ve bağımlılığı ile kaçakçılığının önlenmesi alanlarında tespit edilen sorunlar ve çözüm önerileri. http://www.tbmm.gov.tr/docs/madde-_kullanimi_ ve_bagimliligi.pdf (Erişim Tarihi: 14.05.2018)
TBMM Araştırma Komisyonu Raporu (2018). https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/komisyon_tutanaklari.goruntule?pTutanakId=2044 (Erişim Tarihi: 16.05.2018)
Terzi, Ş. (2008). Üniversite ögrencilerinin psikolojik dayanıklılıkları ve algıladıkları sosyal destek arasındaki ilişki. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(29), 1-11.
Törrönen, J., Roumeliotis, F., Samuelsson, E., Kraus, L.ve Room, R. (2019). Why are young people drinking less than earlier? Identifying and specifying social mechanisms with a pragmatist approach. International Journal of Drug Policy, 64, 13-20.
TUBİM (Türkiye Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi), (2012). www.sck.gov.tr/oecd/2012%20T%C3%BCrkiye%20Uyu%C5-%9Fturucu%20Raporu. (Erişim: 23.11.2018)
TUBİM, (2014). Türkiye Uyuşturucu Raporu, (Erişim tarihi: 24.02.2018) http://www.kom.pol.tr/tubim/sayfalar/t%c3%bcrkiye-uyu%c5-%9fturucu raporu.aspx.
Turhan, E., İnandı, T., Özer, C. ve Akoğlu, S. (2011). Üniversite öğrencilerinde madde kullanımı, şiddet ve bazı psikolojik özellikler. Türkiye Halk Sağlığı Dergisi, 9(1), 33-44.
Uludağlı, N. P. ve Sayıl, M. (2009). Orta ve ileri ergenlik döneminde risk alma davranışı: Ebeveyn ve akranların rolü. Türk Psikoloji Yazıları, 12(23), 14-24.
Ünlü, A. ve Evcin, U. (2014). Evaluation of prevalence of substance use, risk and protective factors between 2008 and 2010 in Bağcılar, İstanbul. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(3), 127-140.
Unlu, A. (2009). The impact of socıal capital on youth substance use. Doctoral dissertation, University of Central Florida Orlando, Florida.
Uzun, S. (2017). Lise öğrencilerinin madde bağımlılığı profilleri, madde bağımlılığından korunma konusundaki öz yeterlikleri ve önleme konusundaki görüşleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Sivas.
Wills, T. A. ve Yaeger, A. (2003). Family factors and adolescent substance use: Models and mechanisms. American psychological society, 12 (6), 222–226.
Yardımcı, F. ve Başbakkal, Z. (2010). Ortaokul Özyeterlilik Ölçeğinin Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 11, 321-326.
Yıldız, E. U. (2009). İzmir liselerinde sigara, alkol, madde kullanım yaygınlığı, hazırlayıcı ve koruyucu faktörler. Yayımlanmamış doktora tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Yılmaz, D. ve Türkkahraman, M. (2014). Önleme çalısmalarında Antalya ili lise ve üniversite ögrencilerinde madde kullanımının ve risk etkenlerinin incelenmesi. Journal Of Educational Science, 2(3), 1-20. http://dergipark.gov.tr/jedus/issue/16126/168712
Yılmaz, H. ve Sipahioğlu, Ö. (2012). Farklı risk gruplarındaki ergenlerin psikolojik sağlamlıklarının incelenmesi. İlköğretim Online, 11(4), 927-944.
Zullig, K. J., Teoli, D. A., ve Valois, R. F. (2014). Emotional self-efficacy and alcohol and tobacco use in adolescents. Journal of drug education, 44(1-2), 51-66.