Murtaza’yı Toplumsal Sorunların Belirtisi Olarak Okumak ve İzlemek

Bu çalışmada Orhan Kemal’in ilk olarak 1952 yılında Vatan Gazetesi’nde tefrika edilen ve aynı yıl Varlık Yayınları’ndan kitap olarak çıkan Murtaza adlı romanı ve bu yapıttan Tunç Başaran’ın Bekçi Murtaza (1965) ve Ali Özgentürk’ün Bekçi (1985) adıyla gerçekleştirdiği uyarlamalar, Murtaza tiplemesi merkeze alınarak soruşturulmaktadır. Murtaza, ilhamını 1950’li yıllarda sanayileşmeyle birlikte büyük dönüşümler yaşayan Adana’dan alan romanın kahramanıdır ve söz konusu dönüşümlerden mustariptir. Yaşadığı mekâna, zamana ve topluma uyum sağlayamayan, yabancılaşmış biridir. Çalışmada roman ve romandan yapılan uyarlamalar, edebiyat ve sinema ile hekimlik arasında yöntemsel bir ilişki kurularak çözümlenmektedir. Edebiyatçılar ve sinemacılar, topluma tıpkı bir hekimin hastalığa yaklaştığı gibi bakabilir. Bir yazar ya da yönetmen semptomatoloji, etiyoloji ve terapi etkinlikleriyle hastalığın belirtilerini izleyebilir, toplumsal sorunları teşhis edebilir, hastalığın nedenlerini saptayabilir ve bir tedavi önerebilir. Bu yöntemle beraber çalışmada, özellikle filmlerin soruşturulması için bağlamsal film çözümlemesi yönteminden yararlanılmıştır. Çalışma sonucunda Murtaza’nın çelişkilerle dolu karakterinin ve yaşamının aslında kapitalist sanayileşmenin dönüşümüyle açığa çıkan toplumsal sorunların belirtileri olduğu görülmüştür. Orhan Kemal, Tunç Başaran ve Ali Özgentürk, Murtaza aracılığıyla toplumsal sorunların yol açtığı hastalıkları teşhis etmektedirler. Bununla beraber, her ne kadar bu yapıtlarda bir tedavi önerilmese de toplumun sağaltımına dair olasılıkların önü de kapatılmaz.

Anahtar Kelimeler:

Bekçi Murtaza, Toplumsal Tipler, Gilles Deleuze ve Sinema, Sinema ve Edebiyat

Reading and Watching Murtaza, As a Symptom of the Social Problems

In this study, Orhan Kemal’s novel Murtaza, which is firstly published serially by Vatan Newspaper in 1952, later published as a book by Varlık Publishing House in the same year; and two films adapted from the novel, Tunç Başaran’s Bekçi Murtaza (Murtaza the Watchman, 1965), and Ali Özgentürk’s Bekçi (The Watchman, 1985) are inquired by focusing on Murtaza stereotype. Murtaza is the fictitious character of the novel, inspired by Adana city that seriously transformed by industrialization in the 1950s, and he is also a victim of these changes. He is an alienated person, who cannot accommodate the space and time, and cannot fit into society. In the study, the novel and the adaptations are analysed by making a methodological contact with literature, cinema, and medical sciences. Litterateurs and filmmakers can investigate the society just as a doctor diagnoses the diseases. An author or a director may watch the disease symptoms, identify the problems, diagnose the social diseases, and give therapy recommendations by following the symptomatology, etiology, and therapy practices. In addition to this, the contextual film analyse method is also used in the study, especially for adaptations. Following the analyses, it is appeared that the anomalous character and inconsistent life of Murtaza, is actually the symptom of social problems, which is formed by transformations of capitalist industrialization. Orhan Kemal, Tunç Başaran, and Ali Özgentürk diagnose the social diseases by Murtaza. And even though there aren’t any therapy recommendations given by author and/or directors in their works, there is still a possibility for the therapy of society.

Keywords:

Murtaza the Watchman, Social Stereotypes, Gilles Deleuze and Cinema, Cinema and Literature,

PDF

___

Assheuer, T. (2008). Yakın plan Haneke. N. Pakkan (çev.), İstanbul: Agora Kitaplığı.
Barsam, R. M. & Monahan, D. (2010). Looking at movies: An introduction to film (3. Baskı). Londra: W. W. Norton & Company.
Binyazar, A. (1970). Orhan Kemal öldü Murtazalar yaşayacak. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 22(226), 278–284.
Boétie, E. (2011). Gönüllü kulluk üzerine söylev (3. Baskı). M. A. Ağaoğulları (çev.), Ankara: İmge Kitabevi.
Corrigan, T. & White, P. (2012). The film experience: An introduction (3. Baskı). Boston & New York: Bedford / St. Martin’s.
Deleuze, G. (2013). Kritik ve klinik (2. Baskı). İ. Uysal (çev.), İstanbul: Norgunk Yayınları.
Elsaesser, T. & Buckland, W. (2002). Studying contemporary American film: A guide to movie analysis. New York: Oxford University Press.
Hızlan, D. (9 Haziran 1970). Büyük usta. Yeni Gazete.
Hinderink, J. & Kıray, M. B. (1970). Social stratification as an obstacle to development – a study of four Turkish villages. New York: Praeger Publishers.
Kemal, O. (2015). Murtaza (22. Baskı). İstanbul: Everest Yayınları.
Kemal, Y. (12 Haziran 1970). Orhan Kemal, umut ve aydınlık. Cumhuriyet Gazetesi, 2.
Kemal, Y. (9 Haziran 1970). Yaşar Kemal, Orhan Kemal’i anlatıyor. Yeni Gazete.
Kıraç, R. (27 Ocak 2012). Don Kişot’la kanundışı yaşamak… Radikal Kitap Eki.
Kurdakul, Ş. (1983). Orhan Kemal’in insanları. Yazko Somut – Haftalık Sanat ve Kültür Dergisi. Sayı: 44(18), 4.
Nelmes, J. (Ed.). (2012). Introduction to film studies (5. Baskı). Londra & New York: Routledge.
Özcanlı, N. (Koordinatör) (2008). Adana sanayi tarihi. Adana: Adana Sanayi Odası Yayınları.
Phillips, P. (2000). Understanding film texts: Meaning and experience. Londra: BFI.
Rancière, J. (2010) Özgürleşen seyirci. E. B. Şaman (çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
Ryan, M. & Lenos, M. (2012). Film çözümlemesine giriş – Anlatı Sinemasında Teknik ve Anlam. E. S. Onat (çev.), Ankara: De Ki Yayınları.
Sennett, R. (2008). Karakter aşınması – Yeni Kapitalizmde işin kişilik üzerindeki etkileri (3. Baskı). B. Yıldırım (çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Sennett, R. (2010). Kamusal insanın çöküşü (3. Baskı). S. Durak & A. Yılmaz (çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Sennett, R. (2011). Yeni kapitalizmin kültürü (2. Baskı). A. Onacak (çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Smith, D. W. (2013). Saf İÇKİN YAŞAM – Deleuze’ün “Kritik ve Klinik” Projesi. E. Koyuncu (çev.), İstanbul: Norgunk Yayınları.
TÜİK – Türkiye İstatistik Kurumu. Çevrimiçi Erişim: http://www.tuik.gov.tr.
Uğurlu, N. (1973). Orhan Kemal’in ikbâl kahvesi. İstanbul: Cem Yayınları.
Yaman, Y. (Koordinatör) (1981). Yurt ansiklopedisi – Türkiye İl İl: Dünü, Bugünü, Yarını Cilt I. İstanbul: Anadolu Yayıncılık A.Ş.