Mevlânâ’da Zâhid ve Ârif Tipi

Bu çalışmada tasavvuf ve tarikatlar târihi-düşüncesi açısından önemli ayrışmalardan birini ifade eden zâhid ve ârif tipinin Mevlânâ’da nasıl bir görünüme sahip olduğunun tespitine çalışılmıştır. Mevlânâ’nın zâhid ve ârif hakkındaki değerlendirmelerine etki eden temel düşüncelerinin neler olduğu, bu iki tipe dair ne tür nitelemelerde bulunduğu ve onları hangi yönleri itibariyle birbirinden ayırdığı gibi belli başlı noktalara odaklanılmıştır. Böylece onun hem tasavvuf hem de edebiyat tarihindeki müşterek bir temaya dair ne tür katkılar sunduğunun üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Mevlânâ Celâleddîn- i Rûmî, Mesnevî, zâhid, ârif, âşık

Zâhid and Ârif Types in Mevlana

This study aims at determining how Zahid and Arif types, which express one of the important differences in terms of Sufism and sects history-thought, are reflected in Mevlana. It has been focused on certain points such as what are the main thoughts of Mevlana that affect his evaluations of Zâhid and Ârif types what kind of qualifications he has for these two types, and in what ways he distinguishes them from each other. Thus, it was emphasized what kind of contributions he made to a common theme in both Sufism and literature history.

Keywords:

Rumi, Mathnawi, ascetic, sage, ın love,

PDF

___

ARI, Osman Sacid, Mehmed Vehbi Konevî’nin Hafız Divanı Şerhinde Tasavvufi Unsurlar, Doktora Tezi, İstanbul 2016.
BALTACI, Halil, “Aşkın Kazandığı Tasavvufî Muhteva: Ahmed Gazzâlî, Baklî ve Irâkî Çizgisi”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 2014, cilt: XV, sayı: 34, ss. 23-44.
BAŞER, Hacı Bayram, “Kâtip Çelebi’nin Gözünden Osmanlı’da Dinî Hayat: Şeriat-Hakikat İlişkisi Sorununun Mîzânü’l-Hak’taki Görünümü Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, ed. Ercan Alkan-Osman Sacid Arı, Osmanlı’da İlm-i Tasavvuf, İsar Yayınları, İstanbul 2018, ss. 593-609.
BAŞER, Hacı Bayram, “Yükümlü Varlıktan Varlığın Gayesi Olan İnsana: Tasavvufta İnsan Tanımlarının Dönüşümü Üzerine Bir Değerlendirme”, İnsan Nedir?: İslam Düşüncesinde İnsan Tasavvurları, İlem Yayınları, İstanbul 2019, ss. 501-544.
BAŞER, Hacı Bayram, Şeriat ve Hakikat: Tasavvufun Teşekkül Süreci, Klasik Yayınları, İstanbul 2017.
BOLAT, Ali, Bir Tasavvuf Okulu Olarak Melâmetîlik, 2. bs., İnsan Yayınları, İstanbul 2003.
CEYHAN, Semih, “Zühd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul 2013, XLIV, 533.
ÇAKMAKLIOĞLU, M. Mustafa, “Mevlânâ’ya Göre İnanç ve İbadet Boyutlarıyla Dindarlıkta Sûretten Mânâya Yöneliş”, Marife: Dini Araştırmalar Dergisi, 2007, cilt: VII, sayı: 3, ss. 7-28.
DERİN, Süleyman , Love in sufism from Rabia to Ibn al-Farid, İnsan Publications, İstanbul 2008.
İZMİRLİ, Betül, Tasavvufta Tipoloji: Semantik Analiz, Araştırma Yayınları, Ankara 2020.
KARA, Mustafa, “Fuzûlî’nin Rind Ü Zahid ve Türkçe Divanı’nda Züht ve Zahit Tipi”, Fuzûlî Kitabı: 500. Yılında Fuzûlî Sempozyumu Bildirileri, haz. Beşir Ayvazoğlu, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 1996, ss. 183-189.
KONUK, Ahmed Avni, Mesnevî-i Şerîf Şerhi I-XIII, haz. Selçuk Eraydın-Mustafa Tahralı vd., MÜİFV Yayınları, İstanbul 2010.
KUŞEYRÎ, Ebü’l-Kāsım Abdülkerîm b. Hevâzin, er-Risâle: Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risâlesi, çev. Süleyman Uludağ, 7.bs., Dergâh Yayınları, İstanbul 2014.
KÜÇÜK, Osman Nuri, Mevlana’ya Göre Manevi Gelişim, İnsan Yayınları, İstanbul 2009.
EL-MEKKÎ, Ebû Tâlib, Kûtu’l-kulûb: Kalblerin Azığı I-IV, çev. Yakup Çiçek-Dilaver Selvi, Umran Yayınları, İstanbul 2004.
Mevlânâ, Fîhi Mâ Fîh, haz. Selçuk Eraydın, 5.bs., İz Yayıncılık, İstanbul 2004.
Mevlânâ, Mecâlis-i Seba, çev. Dilaver Gürer, Konya Büyükşehir Belediyesi Yay., Konya 2008.
ÖNGÖREN, Reşat, “Tarikat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul 2011, XL, 96.
SERRAC, Ebū Nasr et-Tūsî, el-Luma’: İslâm Tasavvufu, çev. H. Kamil Yılmaz, Erkam Yay., İstanbul 2012.
TAN, Muhammet Nedim, “Mevlana”, İslam Düşünce Atlası I-III, ed. İbrahim Halil Üçer, Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, II, 883 -885.
ULUDAĞ, Süleyman, “Aşk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul 1991, IV, 18-21.
UYAR, Mehmet, “Zühd Örneği İzinde Tasavvufta Kavramların Somuttan Soyuta Dönüşümü, Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2018, cilt: VI, sayı: 11, ss. 291-311.
VELED, SULTAN, İbtidâ-Nâme, çev. Abdülbaki Gölpınarlı, Konya 2001.