GIDA ÜRÜNLERİ ÜRETİMİNDE HİJYEN KAVRAMINA FARKLI BİR BAKIŞ

Temizlik hijyenin temeldir. İlk olarak insanla başlar ve kişisel hijyeni oluşturur. Aile ortamında öğrenilen bu temizlik alışkanlıkları, zamanla şekillenerek (okul, çevre vb.) belirli bir düzene oturur ve rutin davranış halini alır. Kişisel hijyen uygulamaları, gıda ürünleri imalatında gıda güvenliği (gıda hijyen ve sanitasyonu) uygulamalarının önemli bir adımını oluşturur. Gıda güvenliği, ham madde temininden, tüketicilerin ürünü tüketmesi aşamasına kadar olan süreçlerde en önemli kalite kriterlerinden biridir. Gıda güvenliğinin sağlanması için yapılan teknik ve teknolojik uygulamalar güvenilir, kaliteli ve sağlıklı gıda ürünlerinin elde edilmesinde önemlidir. Gıda güvenliğinin yanı sıra, faaliyetler esnasında korunması gereken diğer önemli unsur çalışanlardır. Çalışma ortamının güvenli hale getirilmesi ve çalışanların sağlıklarının korunması adına iş hijyeni uygulamaları devreye girmektedir. Birbirinden farklı gibi gözüken bu üç ifade esas itibariyle birbirini içeren, tamamlayan özelliğe sahiptir. Hepsinin temel unsuru insandır. Kişisel hijyen toplumun temel taşı olan bireyin sağlığını korunması için önemlidir. Gıda hijyeni tüketici olarak insanın sağlığını korumayı amaçlar. İş hijyeni ise üretici yani çalışan olarak insanın sağlığının korunmasını hedefler.Bu çalışmada hijyen; kişisel hijyen, gıda hijyen ve sanitasyonu (gıda güvenliği) ve iş hijyeni olarak üçe ayrılmış ve ayrıntılı olarak tanımlamaları yapılmıştır. Ayrıca kişisel hijyen, gıda hijyen ve sanitasyonu (teknik ve teknolojik uygulamalar, gıda güvenliği ile bağlantılı standart ve kalite yönetim sistemleri, gıda güvenliği üzerine etkili diğer hususlar, vb.) ve iş hijyeni için yapılan uygulamalar hakkında bilgilendirme ve değerlendirmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

İş Sağlığı ve Güvenliği, Gıda Ürünleri İmalatı, Hijyen, İş Hijyeni, Gıda Hijyen ve Sanitasyonu, Gıda Güvenliği

PDF

___

Alcan, F., (2019). HACCP, TACCP ve VACCP Nedir? http://gidabilgi.com/Makale/Detay/haccp-taccp-ve-vaccp-nedir-b7d6dd Erişim: 10.05.2020
Artık, N., (2018). ISO 22000 HACCP ve Gıda Güvenliği Uygulamaları Eğitimi, http://food.eng.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/sites/256/2018/05/N.-ARTIK_ISO-22000-G%C4%B1da-G%C3%BCvenli%C4%9Fi-ANK.%C3%9CN%C4%B0V..pdf Erişim: 02.04.2020
AÇA (Avrupa Çevre Ajansı), (2019). Üretimden Atığa: Gıda Sistemi. https://www.eea.europa.eu/tr/isaretler/isaretler-2014/makaleler/uretimden-atiga-gida-sistemi Erişim: 08.04.2020
Bireyin Davranışında Sosyal Etkiler, http://msgslpsikoloji.blogcu.com/bireyin-davranisinda-sosyal-etkiler/10355633 Erişim: 02.04.2020
Bucak, T., (2012). Yiyecek İçecek İşletmelerinde ISO 22000 Gıda Güvenliği Yönetim Sisteminin Uygulanabilirliği: İzmir İli Örneği, T.C. Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı, Turizm İşletmeciliği Programı, Doktora Tezi, İzmir
Çatalbaş, T., Savaş, H. B. ve Gültekin, F., (2017). Genetiği Değiştirilmiş Gıdalar ve İnsan Sağlığına Etkileri, Acta Medica Alanya 2017 Cilt: 1 Sayı: 3
Çelikkol, A., (2000). Çağdaş İş Yaşamında Ruh Sağlığı, Alfa Yayınları, İstanbul. Çetin, M., (2019). Sağlıklı Yaşama ve Hastalıklardan Korunma, T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmeleri Genel Müdürlüğü, Ankara, ss: 10-191, ISBN: 978-605-4628-33-9
Çetiner, S. ve Önal, S., (2008). GDO Gerçeği Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar. Modern Biyoteknoloji, Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar ve Gıda Güvenliği Konferansı Notları, ss:11-33
Çevre ve Sağlık, https://sagligim.gov.tr/cevre-saglik.html Erişim: 02.05.2020
Çopur, Ö. U., Yonak, S. ve Şenkoyuncu, A. Gıda Güvenliği ve Denetim Sistemi. http://www.zmo.org.tr/resimler/ekler/6bf16f1f0372a63_ek.pdf Erişim: 03.05.2020
ÇSGB, (2016/a). Psikososyal Risk Faktörleri Bilgilendirme Rehberi, ss:1-23, Ankara
ÇSGB, (2016/b). Tarım İşletmelerinde Tozla Mücadele Rehberi, Bakanlık Yayın No: 59, Ankara, ISBN: 978-975-455-263-8
Davutoğlu, N.A., (2018). Sanayi 4.0 için Sürdürülebilir İş Modelleri, ISAS2018-Winter- 2nd International Symposium on Innovative Approaches in Scientific Studies, Samsun, Turkey, Nov 30, 2018
Dinçoğlu, A. H., (2016). Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar ve Gıda Güvenliği, Turkiye Klinikleri J Food Hyg Technol-Special Topics 2016;2(3)
Dirican, R., (1990). Toplum Hekimliği, Volkan Matbaası, Ankara Ekmek Sektöründe Gençlerin (18-26) İstihdam Edilebilirliğinin Arttırılması, Hijyen ve Sanitasyon El Kitabı, (2018) https://www.eyebreadproject.com/wp-content/uploads/2018/11/hijyen_sanitasyon_TR.pdf Erişim:03.05.2020
Er, S. S., (2015). Gıda Güvenliği Açısından Tarımsal Biyolojik Çeşitliliğin Önemi, T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü, AB Uzmanlık Tezi, ss:4-50, Ankara
Ergin, I. ve Karababa, A. O., (2011). Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar: Sağlığa Zararlarını Kanıtlamak Neden Zor? Sorunlar ve Riskin İpuçları, Türkiye Halk Sağlığı Dergisi 2011;9(2)
FAO, (2019). Dünyada Gıda Güvenliği ve Beslenme Durumu 2019, http://www.fao.org/3/ca5249tr/ca5249tr.pdf Erişim: 03.05.2020
Fırat, S. ve Fırat, O., (2017/b). Gıda ve İçecek Sektöründe Endüstri 4.0 Devrimi: Otomasyon ve Robotlar. ST Robot Yatırımları Dergisi.
Fırat, S. ve Fırat, O., (2017/a). Gıda ve İçecek Sektörünün Her Koşuluna Uygun Robotlar. ST Robot Yatırımları Dergisi.
Food Safety Modernization Act (FSMA), https://www.fda.gov/food/guidance-regulation-food-and-dietary-supplements/food-safety-modernization-act-fsma Erişim: 10.05.2020
Garcia-Garcia, G., Woolley, E., Rahimifard, S., Colwill, J., White, R. ve Needham, L., (2017). A Methodology for Sustainable Management of Food Waste. Waste Biomass Valor 8, 2209–2227. https://doi.org/10.1007/s12649-016-9720-0
Gedikli, M. S., (2019). Sütün İşlenme Sürecinde Risklerin Araştırılması (Süt Fabrikası Örneği), Avrasya Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İş Sağlığı ve Güvenliği Anabilim Dalı, ss:1-41
Gıda Atığının Kaynakları. https://www.eea.europa.eu/tr/pressroom/infografik/avrupa2019daki-gida-atiginin-kaynagi-nelerdir/view Erişim: 08.04.2020
Gıda İşletmelerinde Vaka Senaryoları. http://www.gidamo.org.tr/resimler/ekler/62db64beadb5b63_ek.pdf Erişim:03.05.2020
Gıda Mevzuatı. http://www.gidamo.org.tr/mevzuat/gida_mevzuati.php Erişim: 02.04.2020
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Gıda Hijyen Yönetmeliği, Resmî Gazete Tarihi: 17.12.2011 Resmî Gazete Sayısı: 28145
Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü, (2020). http://www.tarim.gov.tr/sgb/Belgeler/SagMenuVeriler/GKGM.pdf
Gökçe, G., Şahin, A. ve Bulduklu, Y., (2010). Herzberg’in Çift Faktör Kuramı ve Alt Gelir Gruplarında Bir Uygulama: Meram Tıp Fakültesi Örneği. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 10 (20), 233-246.
HACCP, VACCP, TACCP and HARPC- Food Safety Plans Explained, https://www.foodsafety.com.au/blog/haccp-vaccp-taccp-and-harpc-food-safety-plans-explained Erişim: 10.05.2020
Halil, T. (2020). Gıda Atık Yönetimi ve Atıkların Alternatif Kullanım Alanları. https://labakademi.com/gida-atik-yonetimi-ve-atiklarin-alternatif-kullanim-alanlari/ Erişim: 08.04.2020
Haspolat, I., (2012). Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar ve Biyogüvenlik, Ankara Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi, 59, 75-80, 2012
Hayırlıdağ, M., Arslan, M. F. ve Büken, N. F., (2016). Genetiği Değiştirilmiş Gıdalar ile İlgili Etik ve Hukuki Tartışmalar ve Kıtalararası Durum Değerlendirmesi, Tarım Ekonomisi Dergisi Cilt:22 Sayı:1 Sayfa:1-9, ISSN 1303-0183
Hijyen kılavuzları https://www.tarimorman.gov.tr/GKGM/Menu/17/Uretici-Bilgi-Kosesi Erişim:08.04.2020
Hijyen ve Sağlık Arasındaki İlişki, http://oer.nios.ac.in/wiki/images/f/fa/Concept_map_personal_hygiene.png Erişim:02.04.2020
IFPRI, (2018). Küresel Gıda Politikaları Raporu. https://www.tarimorman.gov.tr/ABDGM/Belgeler/Uluslararas%C4%B1%20Kurulu%C5%9Flar/IFPRI_2018_Global_Food_Policy_Report_Tr.pdf Erişim:01.05.2020
İmancı, C., (2014). Döküm Atölyelerinde Termal Konfor Şartlarının İncelenmesi, T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü, İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanlık Tezi, Ankara
İş Hijyeni Uygulamaları, http://www.ilo.org/iloenc/part-iv/occupational-hygiene/item/570-goals-definitions-and-general-information Erişim:02.04.2020 İş Hijyeni Uygulamalarının Yapılması. http://www.iloencyclopaedia.org Erişim: 02.04.2020
İş Hijyeni Uygulamalarının Yapılmaması. http://www.iloencyclopaedia.org Erişim: 02.04.2020
İş Hijyenistinin Görevleri. https://www.slideshare.net/HelenPearson4/why-should-i-become-an-occupational-hygienist Erişim: 02.04.2020
İş Hijyenistinin Sahip Olması Gereken Özellikleri. https://www.slideshare.net/HelenPearson4/why-should-i-become-an-occupational-hygienist Erişim: 02.04.2020
İş Sağlığı ve Güvenliği Ders Notları, http://www.siirt.edu.tr/dosya/personel/is-sasligi-ve-guvenligi-siirt-2017103112515511.pdf Erişim: 03.05.2020
İyi Tarım Uygulamaları Hakkında Yönetmelik, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Resmî Gazete Tarihi: 07.12.2010 Resmî Gazete Sayısı: 27778 İyi Veterinerlik Kılavuzu. http://www.turkvet.biz/yazi/AB_fve_gvp.htm Erişim: 02.04.2020
Kaya, A., (2001). Ülkü Bora İlköğretim Okulu Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Kişisel Hijyen Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi, Marmara Üniversitesi Sağlık Eğitim Fakültesi, İstanbul
Kayahan, M., Artık, N., İlbeği, İ., Ercan, R. ve Seval, S., (2004). Ulusal ve Uluslararası Gıda Mevzuatı, Türkiye Ziraat Mühendisliği 6.Teknik Kongresi. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası, Ankara.
Keser, A., (2004). Çalışma-Birey İlişkisi ve Çalışmanın Bireyin Yaşamında Yeri, İş, Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, Cilt 6, Sayı 2, Sıra 7, No 230 http://www.isgucdergi.org/?p=article&id=230&cilt=6&sayi=2&yil=2004
Kışla. D. (2013). Gıda İşletmelerinde Hijyen. http://www.gidateknolojisi.com.tr/haber/2013/01/gida-isletmelerinde-hijyen Erişim: 02.04.2020
Koç, G. ve Uzmay, A., (2015). Gıda Güvencesi ve Gıda Güvenliği: Kavramsal Çerçeve, Gelişmeler ve Türkiye. Tarım Ekonomisi Dergisi 2015; 21(1): 39-48.
Kurt, D., (2013). Food Defence (Gıda Savunma) Nedir? Gıda Sektöründe Food Defence (Gıda Savunma) Nasıl Uygulanır? http://dilek-kurt.blogspot.com/2013/02/food-defence-gda-savunma-nedir-gda.html Erişim: 10.05.2020
Küçük, F., (2007). Çalışanlarının İşe Güdülenmesinde Herzberg’in Motivasyon - Hijyen Faktörlerinin Önemi: Belediye Çalışanlarına Yönelik Bir Uygulama Finans Politik & Ekonomik Yorumlar 2007 Cilt: 44 Sayı:511
Lash, A. (1989). El Yıkama Tekniği ve Enfeksiyondan Korunmada Yeri, Çeviren: G, Uyer. Türk Hemşireler Dergisi. Cilt: 29, sayı: 1, s. 24-27
Mahmutoğlu, T., (2007). Gıda Endüstrisinde “Güvenli Gıda Üretmek”, ODTÜ Yayıncılık, Ankara
Okazaki, W. K., Turn, S. Q., & Flachsbart, P. G. (2008). Characterization of food waste generators: A Hawaii case study. Waste Management, 28(12), 2483–2494. doi: 10.1016/j.wasman.2008.01.016
Ötleş, S., Vasfiye Hazal ÖZYURT, 2016, Endüstri 4.0: gıda sektörü perspektifi, http://www.dunyagida.com.tr/haber/endustri-40-gida-sektoru-perspektifi/5171
Öz, İ. O., (2019). Tekstil Sektöründe Termal Konfor, Aydınlatma, Gürültü Ölçümleri ve Alınacak Önlemlerin Değerlendirilmesi, T.C. Uşak Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İş Sağlığı ve Güvenliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Uşak
Özdin, M., (2019). Genetiği Değiştirilmiş Gıdaların İnsan ve Diğer Canlıların Sağlığı Üzerine Etkileri, Helal Yaşam Tıbbı Dergisi, 2019/1-2/31-44
Özer, B., (2015). Gıda Sanayindeki Hijyenik Öncelikler, Teskon 2015 Bildiriler Kitabı, s.765-774.
Parlak, T., (2017), Gıda Sanayinde İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulamaları Sakız-Şekerleme Üretim Fabrikası Örneği, Gedik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İş Sağlığı ve Güvenliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, Syf:97-82.
Parlak T. ve Barışık T., (2018). Türkiye'de Gıda Ürünlerinin ve İçecek İmalatının İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından Değerlendirilmesi, Uluslararası Hakemli İş Güveliği ve Çalışan Sağlığı Dergisi, Sf: 45-72
Parlak, T., Barışık, T. ve Yalçın, F., (2020). Gıda Ürünleri İmalatında Çalışan Personellerin İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkındaki Farkındalık Durumlarının Tespiti Üzerine Bir Araştırma, OHS ACADEMY, 3 (1), 13-27. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/ohsacademy/issue/53753/691458
Sabuncuoğlu, Z. ve Tüz, M., (1998). Örgütsel Psikoloji, Alfa Yayın Dağıtım Ltd. Şti., Bursa
Sağlık Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı ve Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Hijyen Eğitim Yönetmeliği, Resmî Gazete Tarihi: 05.07.2013, Resmî Gazete Sayısı: 28698
Sanin, S. ve Maraş, N., (2011). Sürdürülebilir Çevre, ss:8-88
Sanitasyon Nedir. https://www.atilimyazilim.com/blog/sanitasyon-nedir-31.htm Erişim: 02.04.2020
Sarıkaya, A. G., (2017), Gıda Atıklarının Alternatif Kullanım Yolları, https://www.ekolojika.com/gida-atiklarinin-alternatif-kullanim-yollari/ Erişim: 03.05.2020
Sözen, F., Mıhçıokur, S. ve Aykut, N. B. (2018), U.R. 2430. Bölge Hijyen Rehberi, Çevre, Hijyen ve Temiz Su Ana Komitesi, 2017-2018 Dönemi, ss: 5-29
Şahin, S. K. ve Bekar, A. (2018). Küresel Bir Sorun “Gıda Atıkları”: Otel İşletmelerindeki Boyutları. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 6(4), 1039-1061. DOI: 10.21325/jotags.2018.347
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, 5996 Sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu, Resmî Gazete Tarihi: 13.06.2010, Resmî Gazete Sayısı: 27610
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, İyi Tarım Uygulamaları Hakkında Yönetmelik, Resmî Gazete Tarihi: 07.12.2010 Resmî Gazete Sayısı: 27778
Taşyürek, M. (2014). Hijyen ve İş Hijyeni. https://www.isguvenligi.net/hijyen-ve-is-hijyeni/ Erişim:02.04.2020
Tayar, M. (2018). Hijyen ve Sanitasyon. T.C. Bursa Uludağ Üniversitesi, Karacabey Meslek Yüksekokulu, Ders notu, SS: 2-40
Tayar, M., (2014/a). Gıda Hijyeni, http://www.dunyagida.com.tr/dergiler/201404/files/assets/basic-html/page73.html Erişim: 03.05.2020
Tayar, M., (2014/b), Güvenli Gıda Gereksinimi, http://www.dunyagida.com.tr/kose-yazisi/guvenli-gida-gereksinimi/1183 Erişim:28.04.2020
Tayar, M. ve Kılıç, V., (2014). Gıda Endüstrisinde Hijyen ve Sanitasyon, ISBN:978-605-4798-88-9, Dora Yayınevi, Bursa
TDK, (2020). Hijyen. https://sozluk.gov.tr/ Erişim:03.05.2020
Terzi, M. (2013). İş Sağlığı ve Güvenliği Politikası ile İş Tatmini Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi: Ankara Sincan Organize Sanayi Bölgesindeki İşletmelere Yönelik Araştırma, T.C. Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, ss;58-70
Tözün, M. ve Sözmen, M. K. (2014). Halk Sağlığının Tarihsel Gelişimi ve Temel Kavramları, Smyrna Tıp Dergisi, (58)
TUGİS, (2016). Et Sektöründe Atık Yönetimi, Gıda Atıklarının Azaltılması ve Geri Kazanımı Projesi, https://www.tugis.org.tr/wp-content/uploads/2017/03/2-et-sektorunde-atik-yonetimi.pdf
Turkal, G., Telli A.E. ve Doğruer, Y. (2019). Gıda Savunması, Animal Health Production and Hygiene 8(1): 609- 615
Tuvay, F., Gıda sektöründe teknoloji kullanımı ve otomasyon, http://www.gidateknolojisi.com.tr/haber/2013/02/gida-sektorunde-teknoloji-kullanimi-ve-otomasyon Erişim:03.05.2020
Yağcı, S., Altan, A., Göğüş, F. ve Maskan, M., (2006), Gıda Atıklarının Alternatif Kullanım Alanları, Türkiye 9. Gıda Kongresi; 24-26 Mayıs 2006, Bolu
Yavuz, Ş., (2000). Özel ve Devlet Okullarında Kişisel Hijyen Alışkanlıkları, Marmara Üniversitesi Sağlık Eğitim Fakültesi Bitirme Tezi, İstanbul
Yerlikaya, O., (2013). Süt ve Süt Ürünleri Üretiminde Otomasyon, http://www.gidateknolojisi.com.tr/haber/2013/02/sut-ve-sut-urunleri-uretiminde-otomasyon Erişim:03.05.2020
Yılmaz, T. (2019). Bir Gıda İşletmesinde Fıne & Kınney Metodu ile İş Sağlığı ve Güvenliği Kapsamında Risk Değerlendirmesi, T.C. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, s:1-38
Yumuturuğ, S., Sungur T., (1980). Hijyen Koruyucu Hekimlik, Yargıçoğlu Matbaası, Ankara
WHO. (2020). COVID-19 and Food Safety: Guidance For Competent Authorities Responsible For National Food Safety Control Systems. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/331842/WHO-2019-nCoV-Food_Safety_authorities-2020.1-eng.pdf Erişim:03.05.2020
https://www.isokalitebelgesi.com/gida-guvenligi-nedir-gida-guvenligi-yonetim-sistemi-nedir-gida-zinciri-nedir-haccp-nedir-hijyen-nedir Erişim: 02.04.2020
https://www.bsigroup.com/tr-TR/ Erişim:02.04.2020
https://www.isokalitebelgesi.com/iso-22000-standardi-madde-7-on-gereksinim-programlari-nedir-nasil-olusturulur Erişim: 02.04.2020
http://www.eurocert.com.tr/iyi-dagitim-uygulamalari-gdp.aspx Erişim:02.04.2020
https://certifications.controlunion.com/tr/certification-programs/certification-programs/gtp-european-good-trading-practices-code Erişim: 02.04.2020
https://www.tarimorman.gov.tr/GKGM/Menu/17/Uretici-Bilgi-Kosesi Erişim: 02.04.2020
https://www.tarimorman.gov.tr/Konular/Risk-Degerlendirme-Hizmetleri Erişim: 05.04.2020
https://www.tarimorman.gov.tr/Konu/1960/efsa Erişim: 05.04.2020
https://tse.org.tr/IcerikDetay?ID=2629 Erişim: 05.04.2020
https://www.turcert.com/belgelendirme/urun-belgelendirme/fssc-22000-gida-guvenligi-yonetim-sistemi Erişim: 05.04.2020
http://www.belgelendirme.com.tr/pas-220-nedir.html Erişim: 05.04.2020
https://www.diatek.com.tr/Makale-Yontem/Gida-Hijyeni-ve-Guvenligi/BRC-Standartlari_41.htm Erişim: 05.04.2020
https://dqs.com.tr/belgelendirme/brc-food-safety/ Erişim: 05.04.2020
http://www.eurocert.com.tr/brc-gida-guvenligi-belgelendirmesi.aspx Erişim: 05.04.2020
http://www.hbo.gov.tr/YayginEgitim/ProgramListesi Erişim: 02.05.2020
https://portal.myk.gov.tr/index.php?option=com_yeterlilik&view=arama&belge_zorunlu=1 Erişim:02.05.2020