HİTİT VE ARDILLARI NEO-HİTİT FİGÜRLERİNDE UYUM VE DİRENÇ: TANRILAR VE KRALLAR
Ege Göçleri sonrası Hitit İmparatorluğu yıkılmış Demir Çağı’nın başlarından itibaren Hitit hanedan üyeleri ve halkı Anadolu’nun daha güvenli bölgelerine İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’ya göç ederek burada kent devletleri şeklinde organize olmuşlardır. Bu dönem ise Geç-Hitit/Neo-Hitit/Syro-Hitit kent devletleri dönemi olarak adlandırılmıştır. Hitit imparatorluğunun yıkılmasıyla Hitit kültürü, sanatı ve inancı yok olmamış, Neo-Hititler sahip oldukları kültürel özellikleri 500 yıl daha sürdürmüştür. Neo-Hititler M.Ö. I. binyıl da Asur, Arami, Urartu kültürleriyle etkileşime girerek homojen olmayan bir yontu sanatı oluşturmuşlardır. Neo-Hitit heykeltraşlık ürünlerinde bu kültürlere ait saç, sakal, kıyafet, sitillerine uyum sağlanmış bunun yanı sıra Hitit sanatını ve mitolojisini de korumayı başararak tanrı ve kral figürlerine uyarlamışlardır. Hititlerin Fırtına Tanrısı Teşup inancı Babil panteonunda Marduk ismiyle anılıp buradan Asur panteonuna buradan da Asur aracılığıyla Hititlere kadar ulaşmış ve baş tanrı konumuna yükselmiş, Neo-Hititlerde ise Tarhunzas ismiyle anılarak bu konumunu sürdürmüştür. Benzer bir durum tanrıça Kubaba içinde geçerli olmuştur. Hitit mitolojisinde yer alan İlluyanka Efsanesi unutulmamış Neo-Hitit kabartmalarında mitolojik motifleri işlenerek Neo-Hitit kabartmalı sanat eserlerinde işlenmiştir. Ayrıca Hitit hanedan üyelerinin isimlerini ve “Büyük Kral” “Kahraman Kral” unvanlarını da Neo-Hitit kralları kullanmışlardır. Hitit sanat eserlerinde krallar öldüklerinde hanedan üyeleri onların anısını yaşatmak için tanrılara özgü kıyafetler, boynuzlu başlık ve savaş aletleriyle donatmışlardır. Neo-Hititler Hitit kültüründen kalan anlayışlarını zamana, mekâna ve farklı kültürlere karşı uzun yıllar boyunca koruyarak geleneklerinin kaybolmamasına karşı direnmiş bunun yanı sıra farklı kültürel etkileri de reddetmeyerek oluşturdukları kompozit kültürü bir uyum içerisinde dağılmalarına kadar devam ettirmişlerdir. Çalışmamızın amacı Neo-Hitit Kültürünün Çevre Kültürlerle etkileşimini ve Hitit Kültürünün devamına karşı verdikleri direnci ortaya koymaktır.
ADAPTATION AND RESISTANCE IN FIGURES OF HITTITE AND THEIR DESCENDANT NEO-HITTITE: KINGS AND GODS
Hittite Empire collapsed after Aegean Emigration, from the beginning of the Iron Age, the Hittite dynasty members and their people migrated to the safer areas of Anatolia into Central Anatolia and Southeast Anatolia and were organized here as city states. This period was named as Late-Hittite/ Neo-Hittite/ Syro-Hittite city states. With the collapse of the Hittite Empire, Hittite culture, arts and religion have not disappeared Neo Hittites have maintained their cultural characteristics more than 500 years. In the 1st millennium BC, Neo-Hittites created a composite sculpting style through their relations with Assur, Aram, Phoenicia, Phrygia and Urartu. They adapted theses cultures’ stylistic elements such as hair, beard and clothing to Hittite figures of gods and kings. Hittite god of storm Teshub which was borrowed from Babel pantheon through interactions with Assyria, and continued to be worshiped by Neo-Hittites as Tarhunza. A similar situation has been valid in the goddess Kubaba. Myth of Illuyanka from Hittite mythology was not forgotten and in the Neo-Hittite reliefs embroidering mythological motifs, continued to be depicted in Neo-Hittite artwork. Neo-Hittites also continued to use Hittite dynasty names and title of “Great King” and “Hero King”. When the kings died in the Hittite artworks, the members of the dynasty equipped the gods with horned helmets and combat tools to keep their memory alive. Neo-Hittites resisted against losing their original Hittite culture and preserved their understanding of traditional Hittite culture despite change of time, space and interactions with other cultures. On the other hand, they did not entirely denied the influence of foreign cultures and adapted to them in certain ways until their disintegration. Purpose of this study is to examine Neo-Hittites interaction with other cultures and resisting to continuation if Hittite culture.
Keywords:
Hittite, Neo-Hittite, Figur, Adaptation, Resistance,
___
- AKDAĞ, Ç., – ÜRKMEZ, Ö., 2018. "Antikçağ’ın Uluslararası Politikalarında Propaganda Aracı Olarak Kullanılan Heykeltraşlık", Amisos 3/5, ss. 322 – 340.
- AKDAĞ, Ç., 2018a. "Neo-Hitit Kent Devleti Gurgum'un Erken Demir Çağı Kral Heykelleri”, Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi 2/3, ss. 337 – 360.
- AKDAĞ, Ç., 2018b "Fırtına Tanrısı Stelleri ( Maraş/ Gurgum)", Kahramanmaraş Ansiklopedisi, C. 3/DEFG, Ed.: İbrahim Solak , Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Yayınları, Kahramanmaraş, ss. 437 – 439.
- AKURGAL, E., 1955. Phrygischekunst, Ankara Üniversitesi Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi Yayınları.
- AKKURGAL, E., 1995. Hatti ve Hitit Uygarlıkları, Tükelmat A.Ş.
- AKURGAL, E., 1997. Anadolu Kültür Tarihi, Tübitak Yayınları.
- AKURGAL, E., 2014. Anadolu Uygarlıkları, Phoenix Yayınevi Genel Dizisi.
- ALPARSLAN, M., 2009. Hititolojiye Giriş, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü.
- ARO, S., 2011. "Sanat ve Mimari", Anadolu'nun Gizemli Halı Luviler, Ed.: H. C. Melchert, Kalkedon Yayınları, İstanbul, ss. 245 – 287.
- BLACK, J., – GREEN, A., 2004. Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia, The British Museum Press.
- BRYCE, T., 2002. Life and Society in the Hittite World, Oxford University Press Inc.
- BRYCE, T., 2005. The Kingdom of the Hittites, Oxford University Press.
- BRYCE, T., 2012. The World of the Neo-Hittite Kingdoms A Political and Military History, Oxford University Press.
- BONATZ, D., 2000. Das Syro-Hethitisiche Grabdenkma, Untersuchungenzur Entstehungeinerneuen Bildgattung in der Eisenzeit im nordsyrischsüdostanatolischen Raum.
- BUNNENS, G., (Ed.), 2000. Syria in the Iron Age: Problems of Definition. Essays on Syria in the Iron Age, ss. 3-20, Orientaliste Klein Dalenstraat.
- BUNNENS, G., 2006. Tell Ahmar II: A New Luwian Stele and the Cult of the Storm –God at Til Barsib- Masuwari, (with a Chapter by J.D. Hawkins and a Contribution by Isabelle Leirens), Peeters.
- CANCIK, H., 2002. "Hititler'de Tarih Yazımı: Hellen Öncesi Tarih Yazımı I", Hititler ve Hitit İmparatoluğu:1000 Tanrılı Halk Sergi Kataloğu, Ed.: W, Jacob, Kunst-und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deu, Almanya, ss. 420 – 424.
- CLINE, E., 2014. 1177 B.C. The Year Civilization Collapsed, Princeton University Press.
- ÇEVİK, N., 2007. "Dağlardaki Tanrılar ve Tanrı Dağlar", Belkıs Dinçol ve Ali Dinçol'a Armağan, Ed.: M. Alparslan – M. D. Alparslan – H. Peker, Ege Yayınları, İstanbul, ss. 175 –194.
- ÇOBANOĞLU, D., – WINTER, E., 2016. "Iuppiter Dolichenus Kültü ve Kökenleri/ Doliche’de Dülük Baba Tepesinin Kutsal Alanı", Havva İşkan’a Armağan LYKIARKHISSA Festschrift für Havva İşkan, Ed.: E. Dündar – M. Koçak – S. Erkoç, Ege Yayınları, İstanbul, ss. 229-252.
- DARGA, M., 1992. Hitit Sanatı, Akbank Kültür ve Sanat Hizmetleri.
- DİNÇOL, A., 1980. "Geç Hititler”, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi C. 1, Görsel Yayınları, İstanbul, ss. 122 –146.
- DÖNMEZ, Ş., 2016. "Demir Çağında Anadoluya Yapılan Göçler", Aktüel Arkeoloji, 54, ss. 77 –85.
- EKİN, Ç., 2016. "Ege Göçleri Sonrası Ön Asya'nın Siyasi Durumu", Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi, Kahramanmaraş.
- EMRE, K., 2002. "Kaya Kabartmaları, Steller, Orthostatlar, Görsel Sanat: Devletin ve Dinin Anıtsal İfadesi",Hititler ve Hitit İmparatoluğu:1000 Tanrılı Halk Sergi Kataloğu, Ed.: W, Jacob, Kunst-und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deu, Almanya, ss. 487 – 492.
- EROĞLU, E., 2014. "Ege Göçleri ve M.Ö. I. Binde Anadolu", Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1/1, ss. 43 – 55.
- GURNEY O. R., 2001. Hititler, Çev.: P. Arpaçay, Dost Kitabevi.
- HAAS, V., 2002. "Hitit Dini", Hititler ve Hitit İmparatoluğu:1000 Tanrılı Halk Sergi Kataloğu, Ed.: W, Jacob, Kunst-und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deu, Almanya, ss. 438 – 442.
- HAWKINS, J. D., 1982. "The Neo-Hittite States in Syria and Anatolia", Cah, 3/1, ss. 372 – 441. HAWKINS, J. D., 1988. "Kuzi-Tešup and the “Great Kings Of Karkamiš", Antst, 38, ss. 189 – 198. HAWKINS, J. D., 2000. Corpus Of Luwian Hierogriphic Inscription, V. 1, Walter de Gruyter.
- HAWKINS, J. D., 2002. "Büyük İmparatorluğun Mirasçıları I: Anadolu Ve Kuzey Suriye'de Geç Hitit Krallıkları Tarihçesine Genel Bakış (Yaklaşık MÖ. 1180-700)", Hititler ve Hitit İmparatoluğu:1000 Tanrılı Halk Sergi Kataloğu, Ed.: W, Jacob, Kunst-und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deu, Almanya, ss. 410 – 412.
- HİMMETOĞLU, M. F., 2015 "Güney Anadolu'da Arami Bir Devlet Olarak Sam'al ve Kralı Kilamuwa'nın Dış Politikası", Çukurova Araştırmaları Dergisi, 1/1, ss. 8 –15.
- IŞIK, F., 1989. "Batı Uygarlığının Kökeni, Erken Demir Çağ Doğu-Batı Kültür Sanat İlişkilerinde Anadolu", Türk Arkeoloji Dergisi, 28, ss. 1– 40.
- KARAUĞUZ, G., 2001, Hitit Mitolojisi, Çizgi Kitabevi.
- KINAL, F., 1998. Eski Anadolu Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- KLENGEL, H., 2002. "Hitit Büyük İmparatorluk Dönemi'nde Kargamış: Kentin Tarihçesine Genel Bakış”, Hititler ve Hitit İmparatoluğu:1000 Tanrılı Halk Sergi Kataloğu, Ed.: W, Jacob, Kunst-und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deu, Almanya, ss. 464 – 465.
- LANDSBERGER, V. B., 1948. Sam’al, Studien zur Entdeckung der Ruinenstaette Karatepe, Türk Tarih Kurumu.
- LLOYD, S., 1997, Türkiye‟nin Tarihi, Bir Gezginin Gözüyle Anadolu Uygarlıkları, Çev.: E. Varinlioğlu, Tübitak Yayınları.
- MACQUEEN, J. G., 2001. Hititler ve Hitit Çağında Anadolu, Çev.: E. Davutoğlu, Arkadaş Yayınları.
- ORTHMANN, W., 1971. Untersuchengen zur spathethitischen kunst, Rudolf Habelt Verlag.
- ORTHMANN, W., 2002. "Devamlılık ve Yeni Etkiler", Hititler ve Hitit İmparatoluğu:1000 Tanrılı Halk Sergi Kataloğu, Ed.: W, Jacob, Kunst-und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deu, Almanya, ss. 510 – 513.
- PETROVICH, D. N., 2016. Tayinat’s Building XVI: The Religious Dimensions and Significance of a Tripartite Temple at Neo-Assyrian Kunulua, Department of Near and Middle Eastern Civilizations University of Toronto, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Toronto.
- SADER, H., 2000. The Aramean Kingdom Of Syria: Origin and Formation Processes, Ancient Near Eastern Studies Supplement 7, ss. 61 – 76.
- SCHIRMER, W., 2002. "Şehir, Saray, Tapınak. MÖ. 2. ve 1. Bin Hitit Mimarisinin Özellikleri”, Hititler ve Hitit İmparatoluğu:1000 Tanrılı Halk Sergi Kataloğu, Ed.: W, Jacob, Kunst-und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deu, Almanya, ss. 482 – 486.
- SEEHER J., 2002. "İmparatorluk Pantheonu'na Bakış: Yazılıkaya Kaya Tapınağı", Hititler ve Hitit İmparatoluğu:1000 Tanrılı Halk Sergi Kataloğu, Ed.: W, Jacob, Kunst-und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deu, Almanya, ss. 442 – 443.
- SEEHER, J., 2007. "Eine Kultvase mit der Darstellung de Wettwergottes von Halab aus Hattuşa, Belkıs Dinçol ve Ali Dinçol'a Armağan, Ed.: M. Alparslan – M. D. Alparslan – H. Peker, Ege Yayınları, İstanbul, ss. 707 – 720.
- STIEBLING, W. H., 2009. Ancient Near Eastern History and Culture, Pearson Education.
- TİRYAKİ, G., 2010. Erken Demir Çağ Gurgum(= Kahramanmaraş) Kabartmalı Mezar Taşları, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Antalya.
- TOSUN, M., 1948. "Mezopotamya'da Boğa Kültü”, III. Türk Tarih Kongresi, Ankara, ss. 65 – 72.
- YILDIRIM, E. – PEKŞEN, O., 2013. "Üçüncü Arami Göçü'nün Anadolu'nun Güneydoğusuna Yaptığı Etnik ve Siyasi Etkiler", Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 4/13, ss. 31– 55.
- ISSN: 2667-7059
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2019
- Yayıncı: Okay PEKŞEN