Siirt yöresinde konuşulan Arapçanın temel özellikleri

Özet: Siirt ili ve Aydınlar ilçesi ile birkaç merkezi köyde, Arap diline ait bir lehçe kabul edilen Siirt lehçesi kullanılmaktadır. Uzun yıllar önce bu bölgeye yerleşen Araplar, kendi dillerini aralarında konuşarak devam ettirmiş hatta kendileriyle birlikte yaşayan bölge insanlarına da öğretmişlerdir. Siirt lehçesini konuşanlar, başka bölgelerde yaşayan Arap lehçelerini anladıkları gibi diğer Araplar da bu lehçeyi anlayabilmektedirler. Bu lehçe içinde de telafuza dayanan bazı farklılıklar göze çarpmaktadır. Her lehçede olduğu gibi Siirt lehçesinde de coğrafi nedenlerden kaynaklanan bazı farklılıklar ortaya çıkmıştır. Bu bölgede yasanlar Arap dilinde var olan kimi harfleri ( )kullanımdan çıkarırken bölgeden etkilenerek bazı harfleri de (ç, p, j gibi) ilave etmişlerdir. Siirt lehçesinde kullanımı kolaylaştırma amaçlı morfoloji, söz dizim/syntaks ve ses bilim alanında bazı değişiklikler, kısaltmalar görülmektedir. Arapçaya özgü bir durum olan erillik ve dişilik konusuna dikkat edilmesine rağmen fiil çekiminde bazı kipler görmezden gelinmiştir. Aynı şekilde ikili/tesniye kullanılmamakta sadece tekil ve çoğul kalıpları kullanılmakta ve iki de çoğuldan kabul edilmektedir. Siirt lehçesi, anadil Arapçadan tamamen kopuk bir şekilde, varlığını günlük dilde konuşarak sürdürmektedir. Yazmak gerektiğinde genellikle latin alfabesi kullanılmaktadır. Lehçe anadilden kopuk olduğundan, yenilikler karşında kendini koruyamamakta, çoğu zaman birlikte yaşadığı hâkim dillerden ödünç almakta ve etkilenmektedir. Yenilikler karşısında kendi özelliklerine uygun bir dil üretemediği veya böyle bir yetiye sahip olmadığından lehçe gün geçtikçe anadilden uzaklaşmakta ve yok olmaktadır.

The basic characteristics of Arabic spoken in the vicinity of Siirt

Summary: In Siirt and its town Aydinlar/Tillo and a few neighbouring villages the people speak Siirt dialect of Arabic language. The Arabs who lived in this area many years ago used this dialect. They can understand Arabs who live in other Arabic regions and vice versa. As in every dialect, Siirt Arabic has some differences arising from geographical reasons. In this area, people don't use some of the letters that exist in the Arabic language (as *=> ^ ,& ,0^) while some extra letters have been added (such as ç, p, j). Siirt Arabic has gone through some morpholgical, syntactical and phonological changes. They pay attention to masculinity and femininity while they ignore some verb conjugations. Similarly, they don't use dual forms but they use singular and plural patterns. The Siirt dialect continues its existence in daily life away from the original Arabic language. If they need to write, they use Latin alphabet. Being unable to defend itself against changes and developments, the dialect often borrows words from dominant languages in the region.

PDF

___

Aclünî, İsmail b. Muhammed, Keşfu 'l-hafâ, Daru'l-Kutubi'l-İlmiyye, Beyrut, 1988.
Ahmed, Atiye Süleyman, el-Lehcetu 'l-Mısriyyetu 'l-Fatımiyye-Dırasetun tarihiyyetun vasfiyyetun- el-Hey'etu'1-Amme li Mektebeti'l-İskenderiyye, Mısır, 1993.
Akar, Ali, "Ağız Araştırmalarında Yöntem Sorunları", Turkish Studies, Volume 1/2 Fall, 2006.
Aksan, Doğan, Her Yönüyle Dil Ana Hatlarıyla Dilbilim, TDK Yay., Ankara, 1987,1, 141
Andrews, Peter Alford, Ethnic Groups in the Republic of Turkey, Wiesbaden, 1989.
el-ASKERÎ, Ebu Hilâl, el-Furûk fi'1-Luğa, tah. Komisyon, Daru'l-Afâkil-Cedide, Beyrut, 1991.
Atalay, Ömer, Siirt Tarihi, İstanbul Çeltut Matbaası, İstanbul, 1946.
Belazuri, Ebu'l-Hasan, Futuhu'l-buldân, Daru'l-Kutubi'l-İlmiyye, Beyrut, 1991.
Boz, Erdoğan, "Ağız Atlasları", Turkish Studies, Volume 3/3 Spring, 2008.
el-Câhız, Ebu Osman Amr b. Bahr, el-Beyan ve't-tebyîn, tah. Abdusselam M. Harun, Daru'1-Cîl, Beyrut, Ts.
Dayf, Şevki, Tecdidu'n-Nahv, Daru'l-Me'arif, 3. Baskı, Kahire, 1982.
Dayf, Şevki, Tarihu'l-Edebi'l-Arabî, Daru'l-Me'arif, Kahire, 10. baskı, I, 11-113.
Enis, İbrahim, Fi Lehecâti'l-Arabiyye, Mektebetu'l-Anclo el-Mısriyye, Kahire, 2003.
el-Ğavs, Muhtar, Luğatu Kureyş, Daru'l-Mi'raci'l-Devliyye Li'n-Neşr, Riyad, 1997.
el-Hamevî, Yakut, Şihabuddin Ebu Abdillah, Mu'cemü'l-Buldan, Dam Sadir, Beyrut, 1955.
İbn Cinnî, el-Hasâis, tah. Ali en-Neccar, el-Heyetu-1-Mısriyyetu'l-Amme li'1-Kitab, Kahire, 1986.
İbn Esir, İzzeddin Ebu'l-Hasan Ali, el-Kamil fı't-Tarih, Daru Sadir, Beyrut, 1967.
İbn Faris, Ahmed, es-Sahibi fi fıkhi 'l-lugati ve süneni 'l-Arabi fi kelamihim, el-Mektebetü's-Selefiyye, Kahire, 1910.
Karaman, Hayrettin ve Diğerleri, Kur 'an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, T:D:İ:Yaymları, Ankara, 2003.
Kaymaz, Zeki, "Arapçaya Giren Türkçe Kelimelerin Arapça Kurallarla Çokluk Şekilleri Üzerine," Türkoloji Araştırmaları, Cilt 2, İlkbahar, 2007.
Kayra, Erol Lehçe Bilimi ve Dil Haritaları, Türk Dili, Sayı 478, 1991.
König, Güray, Tohlum Dilbilimin Tarihsel Dilbilime Katıkları, H. Ü. Ed. Fak. Dergisi, Cilt 3, Sayı 2, 1985.
el-Mahzumî, Mehdi, Kadaya en-Nahviyye, el-Mecme'u's-Sekafî, Abu Dbi, 2003.
er-Rafı'i, Mustafa Sadık, Tarihu Adabi 'l-Arab, Daru'l-Kitabi'l-Arabi, Beyrut, 4. Baskı, 1974.
Sami, Şemseddin, Kamusu 'l-Alam, İstanbul, 1311.
Seçkin, Bekir Sami, Başlangıçtan Günümüze Siirt Tarihi, İstanbul Siirtliler Derneği, İstanbul^ 2005.
es-Suyûtî, Celaladdin, el-îktirah fi 'ilmi usûli'n-nahv, (tah. A. S. Furat) Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul, 1975.
Zemahşeri, Mahmud b. Ömer, el-Keşşaf an Hakaiki Gavamidi 't-Tenzil, Daru'r-Reyyan, Kahire.
Zeydan, Corci, Tarihu Adabi 'l-luğati 'l-Arabiyye, Daru'l-Hilal, Kahire, ts.