BİR ŞÂRİH OLARAK ABDİ PAŞA ve ŞERHLERİ

Abdi Paşa, 17. asırda yaşamış bir devlet adamı, müverrih, şair ve şârihtir. Enderun’da iyi bir eğitim alan, yaşadığı dönemin en önemli tarih metnini meydana getiren bu isim, şiirlerinin yanı sıra şerh türünde üç eser yazmıştır. Arap ve Fars dillerindeki manzum üç metne Abdi Paşa tarafından yazılan bu şerhler, Şerh-i Pendnâme-i Attar, Şerh-i Divan-ı Urfî ve Şerh-i Kaside-i Lâmiyye isimlerini taşımaktadır. Şârihin seçtiği üç ana metin de Türk edebiyatında çok sevilen, üzerlerine –şerh türündeki eserler de dâhil olmak üzere- birçok ilmî/edebî çalışmanın yapıldığı eserlerdir. Eserlerinde, kendisine örnek aldığı şârihlerin ismini açıkça zikreden müellif, şerhlerde birçok kaynak eserden faydalanmış, farklı görüşlere de yer vererek oldukça titiz bir çalışma ortaya koymuştur. Bu üç şerhin benzer bazı hususiyetleri vardır ki bunların başında, şârihin faydalı olma amacını güden sade üslûbu ve metni şerh etme metodu sayılmalıdır. Aslında bu durum Abdi Paşa’nın şerh konusundaki hâkimiyeti ve oturmuş üslûbunun yansımaları olarak da görülebilir. Bu çalışmada, Abdi Paşa’nın hayatı ve eserleri kısaca ele alındıktan sonra, yazdığı üç şerh, belirlenen başlıklar açısından incelenmiştir. Şerhlerin benzer, ortak ve farklılaşan özelliklerinin de netlik kazandığı çalışmada, Abdi Paşa’nın nasıl bir şârih olduğu, şerhlerini ne şekilde kaleme aldığının izlerini sürülmeye çalışılmıştır. Böylelikle onun, ilmî yönünün çok önemli bir kısmını teşkil eden “şerh yazarlığı” yönüne dikkat çekmek hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Abdurrahman Abdi, Abdi Paşa, şerh, şârih, Abdi Pasha, commentary, commentator.

Abdi Pasha As a Commentator and His Commentaries

Abdi Pasha is a statesman, historian, poet and commentator who lived in the 17th century. He, who received a good education at Enderun and created the most important historical text of the period he lived in, wrote three works of commentary in addition to his poems. Mentioned commentaries written by Abdi Paşa regarding poetic texts in Arabic and Persian languages are called Sarh-e Pend-nâma-e Attar, Sarh-e Divan-e Urfî and Sarh-e Qasida-e Lâmiyyeh. The three main texts chosen by the commentator are the works on which many scientific literary studies are made, including the works in the type of commentary on them, which are immensely popular in Turkish literature. The author, who clearly expresses the names of the explanatory in his works, has benefited from many sources in the commentaries and has put forward a very meticulous study by including different opinions. Theese three commentaries have some features that are similar to each other. The main similarity between them is the plain style of the explanatory which has the purpose of being useful and the text commentary method should be counted at the beginning of them. In fact, this situation can also be seen as the reflection of Abdi Pasha’s dominance on the subject of commentary and his settled style. İn our study, in which the similar common and differentiating features of the commentaries were revealed, we tried to trace what kind of a commentator Abdi Pahsa was and how he wrote his commentaries. Thus, we aimed to draw attention to the aspect of commentary writing, which constitutes an especially important part of his scientific aspect.

Keywords:

Abdi Pasha, commentary, commentator.,

PDF

___

Abdurrahman Abdi, Şerh-i kasâid-i Urfî. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi. Hamidiye, nu: 1155, 420b.
Arslantürk, A. (2012). Abdurrahman Abdî Paşa kanunnâmesi. İstanbul: Metamorfoz Yayınları.
Ceylan, Ö. (2007). Tasavvufi şiir şerhleri. İstanbul: Kapı Yayınları.
Cunbur, M. (2002). “Abdî Paşa” Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi I. Ankara.
Çaldak, S. (2005). “Urfî-dânlar arasında ‘Urfî’nin bir beytinde geçen ‘abes’ kelimesi üzerine tartışmalar” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. (c. 15, S. 1, s. 71-84) Elazığ.
Çapan, P. (2005). Tezkire-i Safâyî. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Derin, F. Ç. (1978). Vefeyât-ı selâtîn ve meşâhîr-i ricâl. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
------------------------ (1988). “Abdi Paşa, Nişancı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (I, s. 74-75) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
------------------------ (1993). Abdurrahman Abdi Paşa Vekâyi’nâme’si. (Yayımlanmamış doktora tezi) İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Gözitok, M. A. (2017). “Türk edebiyatında Urfî-i Şîrâzî şerhleri” Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. (19, s. 77-122) İstanbul.
Güler, Ö. S. (2021). Ka’b b. Züheyr’in Kasîde-i Bürde’sine Osmanlı döneminde yazılan Türkçe şerhler (karşılaştırmalı inceleme- Üsküdârî Ahmed Efendi, Abdurrahman Abdî Paşa ve İsâmüddin Efendi şerhlerinin tenkitli neşirleri). (Yayımlanmamış doktora tezi) İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
Hüseyin Hüsameddin. (2015). Nişancılar durağı. (B. Aydın, ve R. Günalan, çeviri yazı; İ. E. Erünsal, Ed.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
İnce, A. (2005). Tezkiretü'ş-şuarâ, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
İpşirli, M. (1995). “Enderun”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (XI, s. 185-187) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Karacan, B. (2015). Abdurrahmân Abdî Paşa’nın Müfîd adlı eseri (1-35a Varakları Arası İnceleme-Metin). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi) Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
Koşik, H. S. (2020). Nişancı Abdurrahman Abdî Paşa Divançesi. İstanbul: DBY Yayınları.
----------------------------- (2014). “17. Yüzyılda yazılmış bir Pend-nâme-i Attar şerhi: Abdurrahman Abdi Paşa’nın Müfid’i” V. Uluslar Arası Türk Dili ve Edebiyatı Öğrenci Kongresi (TUDOK). (Haziran, s. 253-267) İstanbul.
Kurtuluş, R. (2007). “Örfî-i Şîrâzî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (XXXIV, s. 96-97) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Mehmed Süreyya. (1996). Sicill-i Osmânî I. ( S. A. Kahraman, eski yazıdan ak.; N. Akbayar, yayına haz.) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Mehmed Tahir, (1975). Osmanlı Müellifleri III. (İ. Özen, haz.) İstanbul: Meral Yayınevi.
Nemeth, J. (1957). “Osmanlı Türk dili tarihi araştırmalarının yeni yolları”, 8. Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler. (s. 1-14).
Şahinoğlu, M. N. (1991). “Attâr, Ferîdüddin” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (IV, s. 95-98) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi I. “Abdi Paşa”, Dergah Yayınları, (basım yeri ve yılı yok).
Yazar, S. (2011). Anadolu Sahası Klasik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği. (Yayımlanmamış doktora tezi) İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.