Şêx Muhyedînê Hênî: Di Edebiyata Kurdî de Nûnerekî Girîng ê Temaya Xwarinê
Şêx Muhyedînê Hênî (k.d.derdora 1897an) yek ji girîngtirîn helbestvanê klasîkê serdema piştî mîrektiyan e. Paşxana wî ya edebî, wekî piraniya helbestvanênwê serdemê Xalidîtiya Neqşebendî ye. Lewra bavê wî bi xwe postnişînê şaxaXalidiyan a Hênê bû. Şêx Muhyedîn ku mexlesên wî Sa’î û Heqî ne, hem lipey şopa Melayê Cizîrî helbestên klasîk nivîsîne, hem jî di mijara xwarinê demenzûmeyeke serbixwe nivîsiye. Di wê serdemê de li Hênê û Aqtepeyê dinivîsîna helbestên bi temaya xwarinê de bizaveke edebî derketiye meydanê. Biqasî ku tê dîtin, di tarîxa edebiyata Kurdi de yegane helbestvanê klasîk ê ku divî warî de berhemeke serbixwe nivîsiye Şêx Muhyedîn e. Ji ber ku di edebiyataKurdî ya klasîk de di mijarên ladînî-beşerî de berhemên serbixwe kêm in, evberhema nivîskar girîngiyeke taybet bi dest dixe. Berhema ku bi qasî 20 kom û130 cureyên xwarinê di xwe de dihewîne, bi şêwazeke edebî xwarinên Kurdanên serdema nivîskar, pênaseyên wan û menûya ser sifreyê radixe ber çavan.Berhem ji vî aliyî ve wekî berhemeke pêşserdemî dikare bê hesibandin.
Anahtar Kelimeler:
Şêx Muhyedînê Hênî, Xalidîtî, simatiye
Sheikh Muhyedin Heni: An Important Representative of Food Theme in Kurdish Literary
Sheikh Muhyedin Heni (about 1897) is one ofthe most prominent poet of the period of afterprincipality. His literary background, like mostpoets of that period, is based on Khalidy branchof Nakhsibendi sect. Because his father was a sheikh of the branch of Khalidyin Hênî. Sheikh Muhyeddin, whose pen names are Sa’i and Heqi, wroteclassical poem on the road of Melayi Ciziri, he also wrote an independentpoem on foods. On that period, a movement of writing poems contents ofwhich were foods was emerged in Hênî and Aqtepe. As far as known, SheikhMuhyeddin Heni is the sole classical poem who write an independentliterary artifact on that issue. Because of the fact that the secular contentare limited in the classical Kurdish poem, this work of Sheikh have a specialplace. That work which contains 20 group and 130 sort of foods, in a literaryway presents the Kurdish kitchen of the period of the writer, their recipiesand menus. In this aspect, that work can be seen as a futuristic work.
Keywords:
Sheikh Muhyedin Heni Khalidiyyah, simatiyyah, food,
___
- Adak, A. (2012), “Liceli Şairlere Genel Bir Bakış”, Dünden Bugüne Lice Sempozyumu Bildirileri, 05-06 Eylül 2008, (amd.) Ahmet Erkol-Abdurrahman Adak, Mardin: Mardin Üniversitesi.
- Adak, A. (2009) “Malbata Zêbariyan û Basreta “Paytexta Neqşebendiyan”-I -Heta bi Serdema Postnişîniya Malbata Zêbariyan li Dergahê Basretê-” Nûbihar, j. 107, Stenbol.
- Amidî, Z. (1995). Mecma’u’l-Kasâid, (Nusxeya destxet a neçapkirî), Diyarbekir.
- Aqtepî, Ş. E. (1986). Rewdu’n-Ne’îm, (amd. Mela Zeynelabidîn Amidî), Diyarbekir.
- Bender, C. (2003). Kürt Mutfak Kültürü ve Kürt Yemekleri, İstanbul: Berfin.
- Bingöl A. (2007). “Xwarinên Cizîrê” Nûbihar, sal:2007, jimar 103, Stenbol.
- Botî, M. M. D. (2007). “Fistiqên Sêrtê”, Nûbihar, sal:2007, jimar 103, Stenbol.
- Erdoğan, K. (2003). “Z’atî Divanında Yiyecekler”, Atatürk Ünv. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, jimar:22, Erzurum.
- Ergün, Z. (2014), Bajar-Edebiyat û Cizîra Botan, Stenbol: Nûbihar.
- Findikî, S. E. (2011). Dîwan, (çapa pêncem), Stenbol: Nûbihar.
- Gökyay, O. Ş. (1997). “Divan-ı Et’ıme”, Kim Etti Sana Bu Karı Teklif, İstanbul: İletişim
- Güldemir, O. (2010) Osmanlı Yemek Yazması Kitabüt Tabbahin’in Günümüze Uyarlanması, Teza Lîsansa Bilind ya Neçapbûyî, Zanîngeha Selçukê Enstîtuya Zanistên Sosyal, Konya.
- Hesbî, Dîwan, nusxeya destxet, pirtûkxaneya taybet a Abdurrahman Adak.
- Hênî, Ş. M. (2015). Beyana Xwarinan û Zewqên Wan, (amd. Mela Birhanê Tarînî), Stenbol: Peywend.
- Kaya, D., “Halk Edebiyatında Yemek Destanları”, Motif, Ocak-Şubat-Mart 2007, s. 48, s. 4-11. http:// dogankaya.com/fotograf/halk_edebiyatinda_yemek_destanlari.pdf ( 20.11.2014).
- Korkusuz, Ş. (2004). Tezkire-i Meşayîh-i Amid, İstanbul: Kent.
- Malmîsanij, (2004). Diyarbekirli Cemilpaşazadeler ve Kürt Milliyetçiliği, İstanbul: Avesta
- Maruf, H. Ş. bê tarîx, Diyarbakır İlinin Hani İlçesinde Medfun Şeyh Ahmed Efendinin Tarihçeyi Hayatı, (wer. Heybet Kanhan), nusxeya daktîloyê, pirtûkxaneya A. Adak a taybet.
- Nalbend, E. (1998). Baxê Kurda (Amd. Teha Mayî), Dihok: Çapxana Xebat.
- Sêrtî, M. X. (2002), Nehcu’l-Enam (amd. Osman Akdağ-Kerem Soylu), İstanbul: Enstîtûya Kurdî.
- Şîrazî, E. Î. H. (1302). Dîwanî Et’ime, İstanbul: Çapxaneî Ebuzziya
- el-Xanî, E. b. M. (-). el-Hedaiqu’l-Werdiyye fî Heqaiq Ecilai’n-Neqşebendiyye, (Belavker: Ebdulwekîl ed-Derûnî), Dimeşq.
- Yıldırım, K. (2011). Ehmedê Xanî’nin Fikir Dünyası, İstanbul: Ağrı Kültür Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği.
- ISSN: 2147-883X
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2014
- Yayıncı: PAK AJANS Yayıncılık
Sayıdaki Diğer Makaleler
Bîbliyografyayeke Weşanên bi Îngilîzî li ser Folklora Kurdan
Şêx Muhyedînê Hênî: Di Edebiyata Kurdî de Nûnerekî Girîng ê Temaya Xwarinê
Şîroveyeke Êzîdîtiyê ya Mewlana Mihemedê Berqel’î
Li ser Edebiyata Kurdî & Li ser Melayê Cizîrî
Standard Language, Phonology and Alphabet
Bakir O. ALİ, Abdulwahab KH. MOSA
Analîza Strana Ez Xelef im li ser Şopa Dîroka Kurdan ya Sedsala XIXem