XVIII. YÜZYIL OSMANLI DEVLETİ’NDE MÜSADERE (NAZIRZADE MEHMED AĞA ÖRNEĞİ)

Osmanlı’nın ilk dönemlerinde özellikle devlete karşı suç işleyenleri cezalandırmada bir yöntem olan müsadere giderek devletin nakit para elde etmek için kullandığı araçlardan biri haline gelmiştir. Bu çalışmada bahsi geçen aracın XVIII. yüzyılda uygulanması İştib Mübayaacısı Nazırzade Mehmed Ağa örneğinde incelenecektir. Böylece Osmanlı Devleti’nin bahsi geçen yüzyılda müsadere yoluyla taşra ileri gelenlerinin servetlerinden ne şekilde faydalandığı tespit edilecektir. Çalışma neredeyse tamamen arşiv kaynaklarına dayanmaktadır. Ayrıca birçok arşiv belgesi kullanılmakla beraber iki belge müsadere sürecini aydınlatmada temel kaynak olarak tercih edilmiştir. Bunlardan ilki müsadere işlemini gerçekleştirmekle görevli İbrahim Ağa’nın merkeze gönderdiği tahriratların özetlerini içeren kaimedir. Diğeri ise Mehmed Ağa’nın bilinen tüm malvarlığının kaydedildiği muhallefat defteridir. Bu kaynakların bize sundukları bilgiler birkaç husus hariç bırakılacak olursa müsadere sürecini tüm aşamaları ve detaylarıyla neredeyse mükemmel şekilde bize sunmaktadır. Ayrıca bu çalışmada elde edilen bazı bulgular muhallefat kayıtlarının sadece merhumun servetini tespit etmekte değil aynı zamanda yerel sosyal ağlar, ekonomik ilişkiler ve daha birçok konuda bilgi ve fikir verebileceğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler:

Müsadere, İştib, Nazırzade Mehmed Ağa

PDF

___

Arşiv Kaynakları
Mühimme Defterleri: 144, 171.
Maliyeden Müdevver Defterler: 8515.
Ali Emiri Tasnifi, Sultan Mustafa III: 144/11365, 324/26065.
Ali Emiri Tasnifi, Abdülhamid I: 173/11583, 361/25187.
Cevdet Tasnifi, Askeriye: 155/6832.
Cevdet Tasnifi, Maliye: 168/7074, 181/7629, 225/9369, 361/25187, 363/14862, 366/15018, 574/23531, 751/30617, 770/31404.
Muhallefat Halifeliği, Belgeler: 61/15, 63/77.
Muhallefat Halifeliği, Defterler: 12808, 12809.
Topkapı Sarayı Fonu, Defterler: 3141.
Araştırma Eserleri
Cezar, Y. (1977). Bir ayanın muhallefatı-havza ve köprü kazaları ayanı Kör İsmailoğlu Hüseyin (Müsadere olayı ve terekenin incelenmesi), Belleten, 41(161), 41-78.
Kallek, C. (2002), Kile, DİA, (25), 567-570.
Kallek, C. (2007). Okka, DİA, (33), 338-339.
Küpeli, Ö. (2011). Yenişehir (Bursa) ayanı Sarıcaoğlu Osman Ağa ve muhallefatı, Histoy Studies, 3(3), 245-263.
Nagata, Y. (1988). Karaosmanoğlu Hacı Hüseyin Ağa’ya ait bir tereke defteri, IX. Türk Tarih Kongresi. Ankara.
Öğün, T. (2006). Müsadere-Osmanlılar’da müsadere usulü, DİA, (32), 67-68.
Özcan, T. (2006). Muhallefat, DİA, (30), 405-406.
Öztürk, M. (2015). Rusçuk ayanı Alemdar Mustafa Paşa ve mallarının müsadere sürecine kısa bir bakış, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7, 95-129.
Pakalın, M. Z., (1983). Sergerde, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, III, 184.
Telci, C. (2000). Aydın muhassılı Abdullah Paşa ve 1148 (1735) senesinde zabtedilen muhallefatı, Tarih İncelemeleri Dergisi, 15(1), 199-219.
Telci, C. (2000). Canik muhassılı Vezir Elhac Ali Paşa’nın 1779 tarihli muhallefat defterleri, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 4, 159-182.
Telci, C. (2000). Turgutlu voyvodası Seyfi-zade Es-seyyid Halil Ağa’nın 1791 senesinde müsadere edilen muhallefatı, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 1(22), 173-216.
Tomar, C. (2006). Müsadere, DİA, (32), 65-68.
Ünal, M. A. (1987). Osmanlı İmparatorluğu’nda müsadere, Türk Dünyası Araştırmaları, (49), 95-111.
Yılmaz F. (1990). Kara Osmanoğlu Ataullah Ağa’ya ait malların müsaderesi ve bir kira defteri, Tarih İncelemeleri Dergisi, 5(1), 239-252.