“AY IŞIĞINDA ŞAMATA” ADLI TİYATRO METNİNDE SÖZ EDİM İNCELEMESİ

İnsanlık tarihinde önemli bir yer edinen dil, bildirişim vasıtasıyla bireylerin karşılıklı iletişim kurmasına olanak sağlamaktadır. İnsanlar, dilin belirli unsurlarını kullanarak birbirleri ile dilsel ilişkiler kurmakta duygu ve düşüncelerini paylaşmakta ve yaşadığı problemlere çözümler bulmaktadır. İnsanların birbiyleriyle kurdukları iletişimin farklı şekillerde sağlandığı görülmektedir. Konuşmacı, bazen emir, rica gibi kişiyi harekete geçirecek olan filler ile muhatabını bir şey yapmaya yöneltecek fiilllerin yanı sıra, dinleyicinin zihninde değişiklik uyandırabilecek filler ya da duyguların karşıdaki kişilere aktarılması için kullanılan fiilleri ve bizzat konuşanın kendisinin bir yükümlülük altına girdiğini ifade eden fiiller tercih eder. Dilin farklı şekillerde kullanımı sözceler aracılığıyla sağlanmaktadır. Bütün fiillerin bir hareket bildirdiği düşüncesiyle Austin tarafından ortaya atılan kuram, Searle tarafından geliştirilmiştir. Austin tarafından düzsözler, edimsözler ve etkisözler olmak üzere üç başlık altında sistemleştirmiş olup edimsözler grubunu serimleyiciler, hüküm belirticiler, erk belirticiler, davranış belirticiler ve sorumluluk yükleyiciler olmak üzere beş bölüme ayırmıştır. Bu çalışmada Austin’in sınıflandırması baz alınarak Haldun Taner’in “Ay Işığında Şamata” adlı tiyatro metninde yer alan söz edim gruplarının örnekleri tespit edilmiştir. Söz eylemler, karşılıklı konuşma ortamında gerçekleştirildiğinde daha verimli olacağı için karşılıklı konuşmaların sıklıkla yer aldığı bir tiyatro metni tercih edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Sözceleme, Sözedim Kuramları, Ay Işığında Şamata

PDF

___

Aksan, Doğan (1982). Dilbilim Seçkisi: Günümüz Dilbilimiyle İlgili Yazılardan Çeviriler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Akşehirli, Soner (2011). Söz Edimleri Kuramı Açısından Kurgusal Anlatı Metinlerinde Söz Aktarımı. Turkish Studies, 6(2), 143-162.Austin, John Langshaw (2017). Söylemek ve Yapmak, (Çev.) R. Levent Aysever, İstanbul: Metis Yayınları.Büyüktuncay, Mehmet (2014). “Söz Edimleri Kuramı ve Edebiyat: Anlam, Bağlam ve Yinelenebilirlik”. Uluslararası Dil Akademisi Dergisi, Volume2/ Spring, 93-105.Çelebi, Vedat (2014). Gündelik Dil Felsefesi ve Austin’in Söz Edimleri Kuramı. Beytulhikme Uluslararası Felsefe Dergisi, 4(1), 73-89.Erkman-Akerson, Fatma (2005). Göstergebilime Giriş, İstanbul: Multilingual.Fidan, Dilek (2007) Türkçe Ezgi Örüntüsünde Duygudurum ve Söz Edimi Görünümü. Yayımlanmış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dilbilim Anabilim Dalı, Ankara.Günay, V. Doğan (2004). Dil ve İletişim, İstanbul: Multiligual.Hişmanoğlu, M. ve Sarıçoban, A. (2010). Türkçedeki Buyrum Tümcelerinin Edimbilimi Üzerine. s.31-48.Jakobson, R. (1960). Style in Language, (Ed. Thomas A. Sebeok). Cambridge, Massachusetts: The MIT Press.Kılıç, V. (2007). Dilin İşlevleri: Metin Eylem Kuramı Yaklaşımı. Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (2), 124-138.Martinet, A. (1998). İşlevsel Genel Dilbilim, (Çev.) Berke Vardar, İstanbul: Multilingual.Saussure, F. D. (1998). Genel Dilbilim Dersleri, (Çev.) Berke Vardar, İstanbul: Multilingual.Searle, J. J. (2011) Söylemek ve Anlatmaya Çalışmak, (Çev.) R. Levent Aysever, Ankara Bilgesu Yayınları.Searle, J. J. (2015). Zihin, Dil ve Toplum: Gerçek Dünyada Felsefe, (Çev.) Alaaddin Tural, İstanbul: Litera Yayıncılık.Taner, Haldun (2000). Ay Işığında Şamat, İstanbul: Bilgi Yayınevi.Taner, Haldun (2016). Ay Işığında Şamata, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.Yaylagül, Özen (2013). Kutadgu Bilig’deki Edimsöz Edimleri. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 13, 443-472.