NİKÂH AKDİ VE VASÎLİK BAĞLAMINDA AKSARAY VE ÇEVRE YERLEŞİMLERDE KADINLAR İLE ÇOCUKLARIN HAK ARAMA HUKUKU (1742-1743)

Osmanlı Devleti, kadın ve çocukların haklarını koruma hususunda hukuk sistemini oluşturmuş ve işletebilmiş nadir devlet teşekküllerinden biridir. Osmanlı’da yetim kalan çocukların sahipsiz bırakılmayarak, korunmaları ve iyi yetiştirilmeleri esastı. Bu doğrultuda Osmanlı mahkemesi, yetime buluğ çağına gelinceye kadar, babadan intikal eden mülkünü idare edebilmek için bir “vasî” ve onu ileriki hayatına hazırlamak için de bir “velî” tayin etmekteydi. Vasî ataması, uygulamada, öncelikle ebeveynler veya yakın akrabalar arasından yapılmaktaydı. Bu durum, yetimlerin sahipsiz kalmalarına engel olmak ve böylelikle neslin devamını sağlama almak maksadının yanında, mirasın yabancıya gitmesine engel olmak amacı da taşıyordu. Yetimler buluğ çağına ulaştıklarında ise, ebeveynlerinden kendilerine intikal eden her türlü hakkı, mahkeme kanalıyla takip edip üzerlerine alabilmekteydiler. Osmanlı dünyasında, yetimler gibi, kadınlar da hukukî korumaya sahip idiler. Bu bağlamda Osmanlı kültüründe nikâh akdi, aile kurumunu yaşatmada “ana unsur” olarak görülmüş ve “nikâhlı olmak”, aile müessesesinde birtakım hukukî kazanımların garantisi olarak titizlikle uygulanmıştır. Bu çerçevede zaman zaman nikâhlı veya evli kadınlar gayr-ı kanunî müdahalelere maruz kaldıklarında şikâyetleri üzerine devletin müdahalesi ile adaletin tesisi mümkün olabiliyor; böylece mağduriyetleri bir ölçüde en aza indirgenebiliyordu.

The Act of Claiming Rights of Women and Children in Aksaray and Its Surroundings in the Context of Marriage Contract and Guardianship (1742-1743)

The Ottoman Empire was one of the rare states that managed to establish and operate the legal system to protect the rights of women and children. Not leaving orphan children abandoned, protecting and educating them was the priority of the Ottoman system. Accordingly, the Ottoman court appointed a “guard” for the orphans until they reached puberty when they could handle the property inherited to them and a “executor” to prepare them for their later life. The appointment of executor in practice was made primarily among the parents or close relatives. This practice may be intended to prevent orphans from being left unattended and thus to ensure the continuity of the generation as well as to prevent the inheritance to be lost. When the orphans reach their puberty, through the court, they could follow all sort of rights that were inherited from their parents. In the Ottoman world like orphans, women also had legal rights. In this context the marriage contract in Ottoman culture was seen as the “main element” in sustaining the family institution and “being married”, was meticulously practiced as a guarantee of some legal acquisitions in the family. However, from time to time, married women could also be exposed to unlawful interventions. However, it was possible to establish justice through the complaints of the victims and the intervention of the state; thus the damage suffered by the victims could be minimized to some extent.

PDF

___

Aksaray’ın Yaşayan Değerleri - I. Ed. M. Sami Yıldız v.dğr.. Aksaray: Aksaray Üniversitesi Yayınları, 2017.
Akyılmaz, Gül. “Osmanlı Aile Hukukunda Kadın”. Türkler. 10: 366-374. Ankara: Türk Dünyası Vakfı, 2014.
Ayaşlı, Yahya. “Osmanlı Kadını, Hizmetçiler ve Köleler Hakkında”. Türk Yurdu 33/310 (Haziran 2013): 249-252.
Aydın, Mehmet Âkif. “Mehir”. DİA. 28: 389-391. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Aydın, Mehmet Âkif. Osmanlı Devleti’nde Hukuk ve Adalet. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
Aydın, Mehmet Âkif. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Beta Yayınları, 2017.
Aygün, Necmettin. “1860 Senesinde Aksaray’da, Acem Köyü’nde Ölümle Sonuçlanan Bir Kavganın Hikâyesi ve Hukukî Açıdan Değerlendirilmesi”. II. Uluslararası Aksaray Sempozyumu (26-28 Ekim 2017, Aksaray) Bildiriler Kitabı. 511-521. Ankara: Aksaray Üniversitesi Yayınları, 2017.
Aygün, Necmettin. “Osmanlı Toplumunda Kadın’ın Hukukî Durumu”. Kampüs (Aksaray Üniversitesi) 2 (2013): 48-49.
Aygün, Necmettin. Nüfus Defterleri’nde Aksaray’ın Sosyal ve Ekonomik Tarihi. 2 Cilt. Ankara: Aksaray Üniversitesi Yayınları, 2016.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). A. MKT. UM, 462/89-1-2.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). DH. MKT, 1733/118.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Karaman Ahkâm Defterleri, Defter No: 1, Sayfa No/Hüküm No: 4/3; 10/3; 11/2; 18/2; 23/5; 27/1; 42/1; 42/2; 50/1; 53/4; 56/1; 78/2; 80/5; 114/2; 136/3; 184/3; 188/5; 193/1.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). MVL, 649/16.
El-Halebî, İbrâhim b. Muhammed. İzahlı Mültekâ El-Ebhur Tercümesi. Trc. Mustafa Uysal. 4 Cilt. Konya: Uysal Yayınevi, 1980.
Merginânî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ebû Bekir. Delilleriyle Hanefî Fıkhı el-Hidâye, Trc. Ahmed Meylânî. 4 Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 2004.
Özek, Ali - Karaman, Hayreddin - Çağrıcı, Mustafa - Turgut, Ali - Gümüş, Sadreddin - Dönmez, İbrahim Kafi. Kur’an-ı Kerim Açıklamaları Me’âli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2015.
Paçacı, İbrahim. “Sosyal Hayattaki Değişim Sürecinde İslâm Aile Hukuku (Evlenme ve Boşanma Örneği)”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 11 (2008): 59-92.
Solak, İbrahim - Uysal, Zeynep. “Osmanlı Toplumunda Kadın (Konya Örneği 1670/1680)”. Uluslararası Sempozyum: Geçmişten Günümüze Bozkır (6-8 Mayıs 2016) Bildiriler Kitabı. 991-1003. Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü Yayınları, 2016.
Trabzon Şer’iyye Sicilleri (TŞS). 1861/30a-3; 1864/37a-1; 1865/3a-2.
Unan, Fahri. “Osmanlı İdare Felsefesinde Adâlet”. Halil İnalcık Adâlet Kitabı. Ed. Bülent Arı - Selim Aslantaş. 117-132. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2015.
Yazıcı, Nesimi. “Osmanlılarda Yetimlerin Korunması Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48/1 (2007): 1-46.