BİZANS TOPRAKLARINDA BİR MÜCAHİT: ABDÜLVEHHÂB GAZİ

Abdülvehhâb b. Buht (ö. 113/732) ya da meşhur adıyla Abdülvehhâb Gazi, hayatını hem ilmî çalışmalarla hem de cihat ile geçirmiş bir şahsiyettir. Anlatılanlara göre, Battal Gazi (ö. 113/732), Ahmet Turan Gazi (ö. 113/732) ve Abdülvehhâb Gazi Anadolu topraklarının İslâmlaşması için mücadele etmişlerdir. Battal Gazi ile birlikte Rûm topraklarına yapılan gazvelere katılmış ve 113/732 senesinde şehit olmuştur. Anlatıldığına göre 732 yılında Emevî komutanı Mesleme b. Abdülmelik (ö. 121/739), büyük bir ordu ile Bolvadin’e gelir ve burada Akrenon (Afyon) kalesini kuşatır. Rumlara karşı verilen mücadelelerde Abdülvehhâb Gazi’nin kahramanlıklarına şahit olunmuştur. Askerlerin kaçtığını gördüğü zaman onları savaşa devam etmeleri için teşvik etmiştir. Abdülvehhâb Gazi, hadis ile de meşgul olmuştur. İbni Ömer, Enes ve Ebû Hüreyre’den hadis rivâyet etmiştir. Yaşadığı dönemde önemli hizmetler yapmış olmasına rağmen çok fazla tanınmayan bu kahramanın da gelecek nesillere örnek olarak sunulması gerekmektedir. Abdülvehhâb Gazi hakkında kaynaklarda yeterince malumat mevcut değildir. Bu sebeple makalemiz, eldeki veriler oranında onun kişiliği, hayatı, ilim ve cihat alanındaki faaliyetleri ile sınırlı tutulmuştur.

A Muslim Fighter in the Byzantine Territories: Abd al-Wahhab Ghazi

Abd al-Wahhab b. Bukht or with his known name Abd al-Wahhab Ghazi, a person who has spent his life with both scientific studies and j"ihad. According to the records, Battal Ghazi, Ahmet Turan Ghazi and Abd al-Wahhab Ghazi have struggled for the Islamization of the Anatolian lands. He joined Battal Ghazi with military activities in the Greek soil and was martyred in Hijri 113. According to the narration, the Umayyad commander Mesleme came to Bolvadin in 732 with a large army and he surrounds the Akrenon castle here. Abd al-Wahhab Ghazi's bravery was witnessed during the struggles against the Greeks. Abd al-Wahhab Ghazi encouraged the soldiers to continue fighting when he saw them running away. Abd al-Wahhab Ghazi was also busy with the hadith. He narrated hadith from Ibn Umar, Anes and Abu Hurayra. This hero who is not very well known, although he has done important services in the period he lived, should also be presented as an example for future generations. There is not much information about Abd al-Wahhab Ghazi in the sources. For this reason, our article is limited to his personality, his activities in the field of science, his life, and jihad, in the rate of available data.

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah eş-Şeybânî. Müsned-i Ahmed b. Hanbel. Thk. Şuayb el-Arnavut-Âdil Mürşid v.dğr. Ed. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
Alşan, Mehmet Hakan. Horasan Erenleri, Melâmetîler, Ahiler, Bacılar, Gaziler, Abdallar. İstanbul: Kurtuba Yayınları, 2012.
Aşıkkutlu, Emin. “Cerh ve Ta’dîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 398. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
Bilget, N. Burhan. “Sivas (Mimari)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37: 282-284. Ankara: TDV Yayınları, 2009. www.bolvadin.gov.tr/abdulvahhap-turbesi-uzun-tekke.
Buhârî, Muhammed b. İsmail b. İbrahim b. El-Muğîre. et-Tarihu’l-evsat. Thk. Mahmud İbrahim Zâyed. Halep-Kahire: Dâru’l-Va‘y-Mektebetü Dâri’t-Turâs, 1977.
Demirel, Ömer. “Sivas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37: 278-282. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
Ebû Dâvud, Süleyman İbnü’l-Eş’as b. İshak b. Beşîr b. Şeddâd b. Amr el-Ezdî es-Sicistânî. Sünen-i Ebî Dâvud. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. Sayda-Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
Ebû Muhammed, et-Tayyib b. Abdullah b. Ahmed b. Ali. Kılâdetü’n-nahr fî vefeyâti a‘yâni’d-dehr. Thk. Cum‘a Mekrî-Halid Zevârî. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2008.
Efendioğlu, Mehmet. “Sâlih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 32. Ankara: TDV Yayınları, 2009. Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî.
Evliya Çelebi Seyahatnâmesi. (Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 304 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu – Dizini). Haz. Robert Dankoff - Seyit Ali Kahraman - Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, t.y. 1: 255.
Fesevî, Ebû Yusuf Ya‘kūb b. Süfyân el-Farisî. el-Ma’rifeve’t-tarih. 2. Baskı. Thk. Ekrem Ziya el-Umerî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1981.
Fâsî, Takiyuddin Muhammed b. Ahmed el-Hasenî el-Mekkî. el-Ikdu’s-semîn fî tarihi’l-beledi’l-emîn. Thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
Halife b. Hayyât, Ebû Amr eş-Şeybânî. Tabakât-ı Halife b. Hayyât. Thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1993.
İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali İbnü’l-Hasan b. Hibetullah. Tarihu Dımaşk. Thk. Amr b. Garâme el-Amravî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
İbnü’l-Cevzî, Cemaleddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. el-Muntazam fî tarihi’l-ümem ve’l-mülûk. Thk. Muhammed Abdulkadir Atâ, Mustafa Abdulkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
İbnü’l-Esîr, İzzuddin, Ebu’l-Hasen Ali b. Ebi’l-Kerem. el-Kâmil fi’t-tarih. Thk. Ömer Abdusselam Tedmurî. Beyrut: Daru’-Kitabi’l-Arabî, 1997.
İbn Hacer el-Askalânî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’t-tehzîb. Hindistan: Dâru’l-Maârif en-Nizâmiyye, 1326.
İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân el-Büstî. el-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’d-duafâ ve’l-metrûkîn. Thk. Mahmud İbrahim Zâyed. Halep: Dâru’l-Va‘y, 1396.
İbnü’l-İmâd, Ebu’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. Thk. Mahmud el-Arnaût. tahric: Abdulkadir el-Arnaût. Dımaşk-Beyrut: Dâru
İbn Kesir, 1986. İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. Thk. Ali Şîrî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1988.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen-i İbn Mâce. Thk. Muhammed Fuâd Abdulbâki. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, Faysal Îsâ el-Bâbî el-Halebî, ts.
İbn Miskeveyh, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed b. Yaʽkūb. Tecâribu’l-ümem ve teâkibu’l-himem. 2. Baskı. Thk. Ebu’l-Kasım İmamî. Tahran: Serûş, 2000.
İsfehânî, Ebu’l-Kâsım, Abdurrahman b. Muhammed b. İshak, İbn Mende el-Abdî. el-Mustahrac min kütübi’n-nâsli’t-tezkira ve’l-mustatref min ahvâli’r-ricâl li’l-ma’rife. Thk. Âmir Hasan Sabri et-Temimî. Bahreyn: Vizâratü’l-Adl ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, ts.
İsfahanî, Ebu Nuaym Ahmed b. Abdullah b. Ahmed b. İshak. Ma’rifetü’s-sahâbe. Thk. Âdil b. Yusuf el-Azâzî. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1998.
Koçkuzu, Ali Osman. “Ebu’t-Tufeyl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 346. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
Meçhul Müellif. Menâkıb-ı Gazavât-ı Seyyid Battal Gâzi. Şirket-i Hayriyye-i Sahafiyye, 1298.
Mizzî, Ebu'l-Haccâc Cemâleddin Yûsuf b. Abdurrahman b. Yûsuf. Tehzîbu’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. Thk. Beşşâr Avâd Ma’rûf. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
Say, Yağmur. Türk İslâm tarihinde ve geleneğinde Seyyid Battal Gazi ve Battal-nâme. Ed. Murat Küçük, Eskişehir Valiliği. Ankara: Sistem Ofset Matbaacılık, 2009.
Sehâvî, Şemseddin Ebu’l-Hayr Muhammed b. Abdurrahman. et-Tuhfetü’l-latîfe fî tarihi’l-Medineti’ş-şerîfe. Beyrut: el-Kütübü’l-İlmiyye, 1993.
Sıbt İbnü'l-Cevzi, Şemsüddin Ebu'l-Muzaffer Yusuf. Mir’âtü’z-zaman fî tevârihi’l-a‘yân. Thk. Muhammed Berekât vdğr. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2013.
Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Tarihu’l-ümemve’l-mülûk. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1407.
Uçar, Şahin. Anadolu’da İslâm-Bizans Mücadelesi. İstanbul: İşaret Yayınları, 1990.
Yahya b. Maîn b. Avn b. Ziyâd, Ebû Zekeriyya. Tarihu İbni Maîn. Thk. Ahmed Muhammed Nûr Seyf. Mekke: Merkezü’l-Bahsi’l-İlmî ve İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1979.
Yıldız, Âlim. “Şemseddin Sivâsî’nin Abdülvehhâb Gâzi Menâkıbı”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (2013): 5-10.
Yücel, Ahmet. “Sadûk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 41. Ankara: TDV Yayınları, 2008.