PEYGAMBERLERİN İSMET SIFATININ KUR’ÂN YORUMLARINA ETKİSİ (HZ. ÂDEM ÖRNEĞİ)

Bu çalışma Peygamberlerin sıfatlarından olan ismet inancının Kur’an yorumlarını nasıl etkilediğini Hz. Âdem kıssası örneğinde incelemeyi amaçlamaktadır. Kur’an’ın yorumuna etki eden âmillerden birisi de İslam düşüncesinde yer alan ‘ismet’ sıfatıdır. Siyasi temelli olarak ortaya çıktığı anlaşılan ve daha sonra itikadi konular arasında yer alan ‘ismet’ sıfatı Şîîlere göre imamlarda ve peygamberlerde; Ehl-i sünnet ve Mu’tezile’ye göre ise sadece peygamberlerde bulunması zorunlu bir sıfattır. Kur’an’da peygamberlerin ihlaslı, seçkin, doğru ve daima Allah’a yönelen gibi üstün özelliklerine temas edilmekle birlikte onlar hakkında günah işlememe gibi bir nitelikten söz edilmemektedir; aksine bazı peygamberlerin işlemiş olduğu hatalardan bahsedilmektedir. Durum böyle olmakla birlikte peygamberlerin hata işlediğine dair âyetler, kimi müfessirler tarafından ismet kavramı çerçevesinde yorumlanmaktadır. Bu çalışmada öncelikle ismet sıfatının mahiyetiyle ilgili kelam mezheplerinin düşünceleri de dikkate alınarak giriş sadedinde kısa bir değerlendirme yapılacaktır. Daha sonra ilgili âyetlerin, ilke/itikat olarak benimsenen ismet sıfatı gölgesinde yorumlanması, Hz. Âdem örneği çerçevesinde ele alınacaktır. Bu çalışmanın amacı ismet sıfatı bağlamında ilgili âyetlere yaklaşım olduğu için, kıssaların gerçekliği, tarihselliği ve mitolojik unsurlar içerip içermediği konuları üzerinde durulmayacaktır.

The Effects of Prophets’ Innocence Title on Qur’an Commentary (Prophet Adam Example)

This article is about examining the effect of innocence (being free from sin), one of the attributes of prophets, on interpretations of Qur’an. One of the factors that effect Qur’an interpretations is the title ‘innocence’ which exists in Islamic belief. The title ‘innocence’, which is known to have come to existence in political-based topics and then appeared in theological matters, is an attribute that is one of the mandatory features for prophets and imams in Shiah belief. On the other hand it is a mandatory feature for only prophets in Ahl al-sunnah and Mu‘tazila belief. In Qur’an, while it is being addressed to prophets’ supreme features such as sincere, privileged, honest, faithful and so on, it does not mention anything about being free from committing sin. On the contrary mistakes of some prophets are told in the Qur’an. And yet some scholars have interpreted the related verses by innocence principle. In this study, a brief assessment about the nature of innocence title will be primarily done by taking opinions of different word madhabs/sects into consideration. Then, interpretation of the related verses pursuant to innocence title that is adopted as a principle/belief will be discussed in the scope of Prophet Adam example. As the aim of this study is about the approaches to relevant verses in the frame of innocence title, it is not going to be emphasized on the reality, historicity, and mythological elements of the parables.

PDF

___

Abbas, Fadl Hasan. Kasasü’l-Kur’âni’l-Kerîm. Amman: Dârü’n-Nefâis, 2010. Ahfeş, Ebu’l-Hasan. Meâni’l-Kur’an. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1990.
Akçay, Mustafa. “Kelam Literatüründe Peygamber Zelleleri”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/24 (2011/2): 1-33.
Ali el-Kârî, Şerhu’l- fıkhi’l-ekber. Mısır: Dâru’l-Kütübü’l-Arabiyye.
Alûsî, Şihâbüddîn, Mahmud b. Abdillah, Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-azîm. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye,1415h.
Askerî, Ebû Hilal Hasan b. Abdullah. el-Furûku’l-lugaviyye. Thk. Muhammed İbrahim Selim. Mısır: Dâru’l-İlm.
Bağdadî, Ebû Mansur Abdulkahir. el-Fark beyne’l-frak. Beyrut: Daru’l-Afaki’l-Cedide, 1977.
Bağdadî, Ebû Mansur Abdulkahir. Usûlü’d-dîn. İstanbul: 1928.
Begavî, Muhyissünne Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mesûd. Meâlimü’t-Tenzîl. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyyi, 1420h.
Beyzâvî, el-Kâdî Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Thk. Muhammed Abdurrahman el-Mer‘aşlî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabiyyi, 1418h.
Bolay, Süleyman Hayri. "Âdem". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1: 358-363. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammet b. İsmail. el-Câmiu's-sahîh. 8 Cilt. 2. Baskı. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981.
Bulut, Mehmet. “İsmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23: 134-136. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Cevherî, Ebu Nasr İsmail b. Hammâd. “Asm”. es-Sıhâh tâcü’l-Lüga ve sıhâhü’l- Arabiyye. 5: 1986-1987. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmi’l-Melayî, 1987. Ebû Hanîfe, en-Nu‘man b. Sâbit. el-Fıkhu’l-ekber. Arap Emirlikleri: Mektebetü’l-Furkân, 1999.
Ebüssuûd, b. Muhammed el-İmâdî. Tefsîru Ebissuûd, İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâyâ’l-Kitâbi’l-kerîm. 9 Cilt. Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
Ferâhîdî, Halil b. Ahmed. Kitabu’l-ayn. Nşr. Dâru ve Mektebu’l-Hilâl, 1: 313-318. 8 Cilt.
Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyad. Meâni’l-Kur’ân. 3 Cilt. Mısır: Dâru’l-Mısriyye.
Fîrûzâbâdî, Mecduddin Ebû Tâhir Muhammed b. Yakub. Tenvîru’l-mikbâs min tefsiri İbn Abbas. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Fîrûzâbâdî, Mecduddin Ebû Tâhir Muhammed b. Yakub. “Asm”. el-Kâmûsu’l-muhît. 1138. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
İbnü’l-Arabî, el-Kâdî Muhammed b. Abdillâh Ebû Bekr. Ahkâmu’l-Kur’ân. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdulhak. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitabi’l-azîz. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422h.
İbn Babeveyh, Şeyh Sadûk Ebû Ca‘fer el-Kummî. el-İ’tikadat fi dini’l-imamiyye. Beyrut: Daru’l-Müfîd, 1993.
İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Thk. Es‘ad Muhammed el-Tayyib. 13 Cilt. Suud: Mektebetü Nezzâr Mustafa, 1419h.
İbn Hazm el-Endelusi, Ebu Muhammed Ali, Kitabu’l-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehvai ve’n-Nihal. Kahire: Mektebetu’l-Hancî.
İbn Manzûr, Ebü'l-Fadl Muhammed b. Mürekkem. Lisânü'l-Arab. 12: 403-408. 15 Cilt. Beyrût: Dârü Sâdır, 1414.
İbn Vehb, Ebû Muhammed Abdullah. Tefsîru’l-Kur’ân mine’l-câmi‘ li İbn Vehb. Dâru’l-Garbi’l-İslami, 2003.
Kadı Abdulcebbar. Şerhu’l-Usuli’l-Hamse. Kahire: Mektebet-ü Vehbe, 1996.
Kahraman, Ferruh. “Bir Tefsir-Kelâm Problemi: Hz. Âdem’in yasak ağaca yaklaşması”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/ 27 (2013/1): 191-226.
Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʻ li-ahkâmi’l-Kur’ân. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-kütübi’l-Misriyye, 1964.
Kuşeyrî, Abdulkerîm el- Letâifu’l-İşârâ. Thk. İbrahim Besyûnî. Mısır.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd Semerkandî. Te’vilâtü ehli’s-sünne. Thk. Mecdi Bâsellûm, 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye 2005.
Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed. en-Nüketü ve’l-uyûn. 6 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Mevdûdî, Ebû’l-Aʻlâ. Tefhîmü’l-Kur’ân. Trc. Heyet. İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
Mukātil b. Süleyman, Ebu’l-Hasan. Tefsîru Mukātil. Thk. Abdullah Mahmud Şahâte. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1423h.
Müslim, Ebü'l-Hüseyin Müslim b. Haccac el-Kureyşî. el-Câmiu’s-Sahih. 3 Cilt. 2. Baskı. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981/1401.
Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. İ‘râbu’l-Kur’ân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421h.
Nesefî, Ebü'l-Berekât Abdullah b. Ahmed. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-tayyib, 1998.
Öztürk, Mustafa. Kıssaların Dili. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
Tefsirde Ehl-i Sünnet ve Şia Polemikleri. Ankara: Ankara Okulu, 2012.
Râgıb, Ebu’l-Kasım Huseyn b. Muhammed el-İsfehânî. “Asm”, el-Müfredât fi garîbi'l-Kur'ân. 569-571. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1998.
Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer Fahreddîn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabiyyi, 1470h.
Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer Fahreddîn. İsmetü’l-enbiyâ. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1986.
Sâbûnî, Nûreddin. Mâturîdiyye Akaidi. Trc. Bekir Topaloğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1979.
Sâbûnî, Nûreddin. el-Müntekā min ismeti’l-enbiyâ. Beyrut: Dâr İbn Hazm, 2014.
Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Keşfu ve’l-Beyân an Tefsîri’l-Kur’ân. Thk. Ebû Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyyi, 2002.
Sem‘ânî, Ebû Muzaffer Mansûr b. Muhammed. Tefsîru’l-Kur’ân, Thk. Yasir b. İbrahim, Ganîm b. Abbas. 6 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997.
Sevrî, Ebû Abdillâh Sufyân b. Sa‘îd. Tefsîru’s-Sevrî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye,1983.
Sinanoğlu, Mustafa. “Kelamcıların İsmet Anlayışının Kur’an Açısından Değerlendirilmesi”, Dini Araştırmalar 3/8 (Eylül-Aralık 2000): 163-188.
Şahin, Necati, Peygamberlik ve İsmet Sıfatı (Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2006).
Şa‘râvî, Muhammed Mütevellî. Tefsîru’ş-Şa‘râvî. 19 Cilt. 1997.
Şeyh el-Müfid Muhammed b. Muhammed b. En-Nu‘man el-Bağdâdî. en-Nüketü’l-i’tikadiyye. Thk. Rıdâ el-Muhtârî. Kum: y.y.,1413h.
Şeyh el-Müfid Muhammed b. Muhammed b. En-Nu‘man el-Bağdâdî. Tashih-u i’tikadi’l-imamiyye. Thk. Hüseyn Dergâhî. Kum: y.y., 1413h.
Şola, Hanefi. “Muhammed Abduh’un Âdem Kıssasına Yaklaşımı”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/1 (Haziran 2015): 203-228.
Tabâtabâî Muhammed Hüseyn. el-Mîzân fî tefsîri’l Kur’ân. 20 Cilt.
Taberî, Ebû Caʻfer Muhammed b. Cerîr. Câmiʻu’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. Thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cilt. Müessesetü’r-Risâle, 2000.
Tabersî, Ebû Ali el-Fadl b. Hasan. Mecme‘uʿl-beyân fi tefsîri’l-Ḳur’ân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Murtezâ, 2006.
Tûsî, Ebu Cafer Muhammed b. Hasan. et-Tibyân fi tefsîri’l-Kur’ân. Thk. Ağa Bezrek et-Tahrânî. Beyrut: İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî.
Ünverdi, Veysi. “Mu‘tezile’de Peygamberlerin İsmeti”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 15/1 (2015): 79-107.
Vâhidî, Ebu’l-Hasan Ahmed b.Muhammed b. Ali en-Nîsâbûrî. el- Veciz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz. Thk. Safvân Adnan Dâvûdî. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kalem,1415h.
Vâhidî, Ebu’l-Hasan Ahmed b.Muhammed b. Ali en-Nîsâbûrî. el-Vesît fî tefsîri’l-Kur’âni’l-mecîd. 4 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Yurdagür, Metin. “Haşviyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 426-427. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. Meâni’l-Kur’ân ve i‘râbuhu. 5 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb,1988.
Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. İsmetü’l-enbiyâ. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1986.
Zemahşerî, Ebü’l-Kasım Mahmud b. Ahmed. el-Keşşâf, an ḥakâiki gavâmidi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Darü’l-kitabi’l-arabî, 1407h.