Osmanlı devleti'nde Türklerin açtığı özel mektepler

Tanzimat Dönemi (1839-1876)nde özel okullar açılmış olsa da bunlar çok nitelikli ve uzun ömürlü olmamıştır. Ancak II. Abdülhamid Döneminden itibaren Türklerin bin bir zorluklarla açmış oldukları Özel İslam Mektepleri bulunmaktadır. Bu çalışmada Osmanlı Devletinin son dönemlerinde açılmış olan Özel İslam Mekteplerinin kuruluşu ve amaçları araştırılmıştır. Çalışmamız nitel bir araştırma olup, doküman analizi yöntemi kullanılmış, arşiv belgeleri, maârif, devlet ve vilayet salnameleri, okul ders cetvelleri ve talimatnameleri, konu ile yazılmış bilimsel eserler taranarak hazırlanmıştır. Bu çalışmanın amacı, Osmanlı Devletinde 1876 ile 1918 yılları arasında İstanbulda açılan Özel İslam Mektepleri ve bu mekteplerin Türk eğitim tarihindeki yeri ve önemini belirlemektir. Osmanlı eğitim sisteminde son dönemlerde açılan Özel İslam Mektepleri Osmanlı eğitiminin modernleşmesi kapsamında Maârif Nezaretinin gözetimi ve denetimi altında eğitim ve öğretime devam etmişlerdir. Müslüman halkın daha iyi eğitim alması ve bu alanda yabancı okullarla rekabet etmesi amacıyla açılan bu okullar, Devletin çok çalkantılı bir döneminde faaliyet göstermiştir. Bu nedenle belirledikleri hedeflerin gerisinde kalmışlardır.

Private Islamic Schools in the Ottoman state

In this study, Private Islamic Schools that opened in the last years of the Ottoman Empire were investigated. Despite some private schools were opened during the Tanzimat Period (1839-1876 AD), they didn t prove to be much qualified and last long. The first traces of Private Islamic Schools are found only after the Reign of Abdulhamid II, which were founded by Turkish communities, after passing through immense difficulties. This study puts up some research on Private Islamic Schools during the final periods of the Ottoman State. The purpose of this study is to highlight the place and significance of Private Islamic Schools that were opened up in Istanbul, during the period between 1876 and 1918, in Turkish history of education. Opened up during the final years of the Ottoman State to join the educational system of the Empire, the Private Islamic (or Muslim, in some other context) Schools have continued to offer training and education under supervision and control of the Secretary of Education, within the scope of modernization of Ottoman educational system. Principally and primarily aimed at ensuring a better education for Muslim community, at a level qualified enough to compete with that provided by international schools, these educational institutions operated in a highly troubled and frustrating period, which fact led them lag way behind their preset goals.

PDF

___

Akyüz, Y. (2005). Türk Eğitim Tarihi (M.Ö 1000-M.S. 2004), Ankara: Pegem Akademi.
Alkan, M.Ö. (2000). Osmanlı İmparatorluğunda Eğitim ve Öğretim İstatistikleri,1839-1924, Osmanlı Devletinde Bilgi ve İstatistik (Derleyen Halil İnalcık, Şevket Pamuk), Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara, s.127-145.
Alkan, M.Ö. (2003). İmparatorluktan Cumhuriyete Terakki Vakfı ve Terakki Okulları, Ankara.
Ayhan, H. Maviş, H.(1994), Darüşşafaka. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 9, s.7-9.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi *BOA+, (H.1293) Maârif Mektubî (MF. MKT). Belge No: 38/62 ; BOA, (H. 1322) Maârif Mektubî (MF. MKT). Belge No: 809/69, 834/5; BOA, (H. 1324), Şura-yı Devlet (ŞD). Belge No: 221/35 . BOA, (H. 1324) Maârif Mektubî (MF. MKT). Belge No:950/73, BOA, (H. 1307) Dahiliye Mektubi (DH. MKT) Belge No: 1749/105. İstanbul.
Cemiyet-i Tedrisiye-i İslamiye Vezaifine Müşir Nizamname .(H. 1327).
Darüşşafaka Türkiyede İlk Halk Okulu.(1948). İstanbul.
Darüşşafaka. (R. 1325- 1326).
Darüttedris Ders Programı.(H. 1322).
Devlet Salnameleri, (H. 1327), (H. 1328)
Doğan, E.(2008). Numune-i Terakki İlk Öğrenci Dergisi, İstanbul.
Doğan, O. (2007). Sultan İkinci Abdülhamîd Han Devri Osmanlı Mektepleri, İstanbul, Çamlıca Basım Yayın ve Tic. A.Ş.
Ergin, O. (1941). Türkiye Maârif Tarihi, İstanbul.
Ergün, M. (1996). İkinci Meşrûtiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908-1914). Ankara.
Fortna, B.C. (2005). Mekteb-i Hümayûn. Osmanlı İmparatorluğunun Son Döneminde İslâm, Devlet ve Eğitim. Çev. Pelin Siral, İstanbul: İletişim Yayınları.
Georgeon, F. (2006). Sultan Abdülhamid, (Çeviren Ali Berktay), İstanbul, Homer Kitabevi ve Yayıncılık.
Hususi Mektepler Talimatnamesi, (R. 1331).
Kanun-i Esasi (1293).İstanbul.
Kodaman, B. (1999) Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Koçer, H. A. (1970) Türkiyede Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi
Leyli ve Nehari Numune-yi Terakki Mektebi Husûsîyesinin Talimat Dâhiliye ve Esasiyesi.(H. 1310). s. 1-16.
Maârifi Umûmiye Nezaretine Merbut Bilcümle Mekâtib Ders Cetveli.(H. 1320). s.3. İstanbul.
Maârif Nezareti İdaresinde Bulunan Mekatibi İbtidâîye, Rüşdiye, İdâdîye, Aliye İle Mekatibi Husûsîye Ve Ecnebiyenin Ve Dersaadette Tahriri İcra Kılınan Ve Taşrada Mevcut Bulunan Kütüphaneler (H. 1323-1324 ve kısmen 1325-1326).
Maârif Salnamesi .(H. 1321), (H. 1316), (H. 1317), (H. 1318), (H. 1319).
Maârif-i Umûmiye Nizamnâmesi.(1869).
Makriköy İttihad-ı İnas Osmanî Mektebi.( H. 1328).İstanbul, s.1 -15.
Makriköy İttihad-ı İnas Osmani Mektebi Talimatnamesi.
Mekâtib-i Husûsiye Talimatnamesi ,(R. 1331).
Mekâtib-i Husûsiye Nizamname Layihası, s 1-8.
Mektebi Osmanî Dâhili ve Harici Talimatı.(H. 1310). s.1-12.
Okay, C. (1995). Numune-i Terakki, Yedi İklim, No: 69, Ekim.
Osmanlı İttihad Mektepleri Tarifnamesi. (H. 1327).
Osmanlı İttihad Mektepleri, Çocuk Bahçesi ve İbtidâî Programı,(H. 1327).
Özkan, S. (2010). Türk Eğitim Tarihi, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Rehber-i İttihad-i Osmanî, Leyli ve Nehari-İbtidâî ve Tali.
Salname-i Vilayet Aydın. (H. 1326/ M. 1908-1909).
Salnâme-i Vilayet Selanik. (H. 1312/ M. 1894-1895),(H. 1315/ M.1897-1898), (H. 1318/ M. 1900-1901), (H. 1324/ M.1906-1907),(H. 1325/ M.1907-1908 ).
Somel, S.A. (2010). Osmanlıda Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908). İstanbul: İletişim Yayınları
Şahbaz, N. K. ve Bağcı, H. (2008). Halka Okuma Yazma Öğretmede İlk Önemli Kurum: Cemiyet-i Tedrisiye-i İslamiye ve Yayınları, Ege Eğitim Dergisi, (9)1: s. 23-33.
Uygun, S. (2003). Türkiyede Dünden Bugüne Özel Okullara Bir Bakış (Gelişim ve Etkileri), Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C.36, S.1-2,s. 107-109
Vahapoğlu, M.H. (1992). Osmanlıdan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okulları, İstanbul
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2005). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. (5. Baskı). Ankara, Seçkin Yayıncılık.