Kudüs Tasvirleri: Kitâbu Evsâfı Mesâcidi’ş-Şerîfe ve Tuhfetü'l-Harameyn Örnekleri

Kudüs, tarihi MÖ. 3000’li yıllara kadar gidenbir kenttir. Bugün dünyanın en önemli odak noktalarından biri haline gelmiştir.Kudüs, bir taraftan farklı din ve ırkların merkezi konumundayken öte taraftanda birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Şüphesiz Kudüs'le ilgili birçok eseryazılmıştır. Bu eserlerden biri XIV-XV. Asırlarda yaşamış olan Ahmed Fakîh'in Kitâbu Evsâfı Mesâcidi’ş-Şerîfe adlıeseridir. Bir başkası da XVII. Asırda yaşamış Nâbî'nin Tuhfetü'l-Harameynadlı eseridir. Ahmed Fakîh'in eseri manzum bir eserdir. Tuhfetü'l-Harameynise manzum-mensur karışık olarak yazılmıştır. Bu eserlere göre müellifler İslâmdünyası için önemli olan üç kenti ziyaret etmiştir. Bunlar Mekke, Medine veKudüs'tür. Bu şehirlerden başka Halep, Şam, Remle, Kahire gibi önemli şehirlerde bu yolculukta ziyaret edilmiştir. Bu eserlerde ziyaret edilen kentlerinmimari yapılarına ağırlık verilmiştir. Bunun yanında şehirlerin dikkat çekenbaşka yönleri de izah edilmiştir. Bu çalışmada bahsedilen eserlerde özellikleKudüs şehri ile ilgili anlatılar esas alınmıştır. Ahmed Fakîh Kudüs'te iki aykalmıştır. Nâbî ise hac yolculuğu esnasında Kudüs’ü ziyaret etmiş, orada toplamüç gün kalmıştır. Burada müelliflerin Kudüs’le ilgili gözlemleri ve tespitleri üzerindedurulacaktır. Müellifler bu şehri anlatırken hangi pencereden bakmaktadır?Şehri tasvir ederken nelere yer vermekte, hangi edebi ifadeleri kullanmaktadırlar?Tasvirler yaparken hangi edebi sanatları kullanmayı tercih etmişlerdir?Neticede görülmüştür ki her iki şairin de anlattığı Kudüs, Aksa Harem-iŞerîf'ini merkeze alan bir Kudüs'tür. Bu eski şehir, bugün adeta Mescid-i Aksâile özdeşleşmiştir. Bunun yanında şehrin surları ve Aksâ’nın doğu tarafında yeralan Zeytin Dağı, Kudüs'e ayrı bir değer katmaktadır. Bu çalışmada belge tarama, örnekleme,karşılaştırma yöntemleri kullanılmıştır. Bu metotlarla Kitâbu EvsâfıMesâcidi’ş-Şerîfe ve Tuhfetü’l-Harameyn adlı eserlerdeki örneklerdeKudüs’ün tasviri ile ilgili hususlar tespit edilmiştir. Kitâbu EvsâfıMesâcidi’ş-Şerîfe, oldukça sade bir üslupla yazılmıştır. Bu eserde ayrıca edebisanatlara pek yer verilmemiştir. Tuhfetü’l-Harameyn adlı eserde ise ağır,süslü ve sanatlı bir üslup tercih edilmiştir. Şair bu eserde Kudüs'ü oldukçasüslü, sanatlı bir dille anlatmış, bunun için Arapça ve Farsça kelimelerdenoluşan terkipli ifadeler kullanmıştır. Ahmed Fakîh içinden geleni kâğıda döken birşairdir. Nâbî ise şehre tam bir vakar, edep, saygı ile yaklaşmıştır. Bu da ŞairNâbî'nin Kudüs karşısında tam bir mümin şair pozisyonunda olduğunugöstermektedir. Ayrıca her iki müellifin eserleri Kudüs'ü o dönemlerde tam birİslâm kenti olarak sunmaktadır.

The Descriptions of Quds: The Examples of Kitabu Awsafi Masajid Al-Sharifa and Tuhfat Al-Haramain

Quds is a historical city which dates back to 3000 B.C. It has become one of the most important focal points of the world nowadays. It has not only been the centre for various religions and races but also cradled many civilisations. Undoubtedly there have been written up many works about Quds. One of these works is Kitabu Avsafı Masajid al-Sharifa, written by Ahmad Faqih, a poet who lived in the 14th-15th centuries. Another one is Tuhfat alHaramain by the poet Nabi who lived in the 17th century. While Ahmad Faqih's work has been written in verse, Nabi's Tuhfat al-Haramain has been written both in verse and prose. According to these works, the poets visited three cities which are significant for the Islamic world. These cities are Mecca, Medina and Quds. Other than these cities, the poets have also visited some other cities like Aleppo, Damascus, Remle and Cairo during their journey. In these works, they give some information about these cities in many respects, namely, from architectural features to their lifestyle. The narratives, especially the ones regarding the city of Quds have been based on in the works referred to in this study. Ahmad Faqih stayed in Quds for nearly two months. Nabi, however, visited Quds during pilgrimage journey and stayed there for only three days. We gave coverage to the observations and determinations of the poets about Quds in our study. What were their perspectives like, which places did they mention and which literary expressions did the poets use while describing this city? Which literary arts have been used and preferred by the poets when making descriptions. Consequently, the Quds explained by each of the poets or writers is the one that centres Haram-i Sharif of Aqsa as is seen. Today, this ancient city is almost identified with the Masjid al-Aqsa. Also, the city walls and Zeytun (Olive) Mountain, located in the east of the Aqsa, make the Quds even puts more value to its sanctity. In this study, we used the methods document scanning, sampling, and comparison. By using these methods, we detected the aspects about the description of the Quds exemplified in the works. Kitabu Avsafı Masajid al Sharifa and Tuhfat al-Haramain. Kitabu Evsafı Masajid al-Sharifa has been written in a quite simple style. Literary arts are not much covered separately in this work. In his work Tuhfat al-Haramain, however, Nabi prefers a heavy, fancy, and artful style. The writer describes the Quds with a distinctive style, and thus, uses compounded expressions consisting of the words of Arabic and Farsi origin.Ahmad Faqih is a poet who writes impulsively. Yet, Nabi approaches the city with a complete dignity, decency, and respect. This shows that the poet Nabi is literally a sincere and faithful believer of the Quds. Besides, the works of the two authors present the Quds as a typical Islamic city in that period.

PDF

___

Akkaya, Y. (2012). XIX. Yüzyılda Kudüs ve Çevresinde Halilü’r-rahman Vakıfları. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Aksoyak, İ. H. (2012). Nâbî’nin Tuhfetü’l-Haremeyn’inin Edirneli Nâtık’ın Tuhfetü’l- Haremeyn’ine Etkisi: Hikâyeler, Gelenekler, İnanışlar. Millî Folklor. S. 95. s. 9- 22.
Hıfzî Efendî. (t.y.). Târîh ü Fezâ'il-i Kuds-i Şerîf. Mısır-Kahire: Mısır Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmaları. No: S 4625.
Almasri, M. (2015). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Kudüs’e Gönderilen Surre-i Hümayun. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Bozkurt,N. (2002). “Kubbetü’s-Sahre”. TDVİA (26). s. 304-308.
İpşirli, A. (2009). The Image of Jerusalem in The Nineteenth Century: Travel Books. Unpublished master thesis of arts. Istanbul: Fatih University, Institute of Social Sciences.
Bozkurt, N. (2004). “Mescid-i Aksâ”. TDVİA (29). s. 268-271.
Kalkışım, M. M. (1988). Nâbî’nin Tuhfetü’l-Harameyn’i: Dil İncelemesi, Transkripsiyonlu Metin ve İndeks. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Coşkun, M. (2000). The Most Literary Ottoman Pilgrimage Narrative: Nabi's Tuhfetü'l-Harameyn. Turcica, (32). pp. 363-388.
Karga, B. (2011). Hıfzî’nin Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Mir’ât-ı Kudüs (İnceleme-Metin). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Coşkun, M. (2002). Manzum ve Mensur Osmanlı Hac Seyâhatnâmeleri ve Nâbî’nin Tuhfetü’l-Harameyn’i. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Coşkun, M. (T.y.). Osmanlı Türkçesiyle Kaleme Alınmış Edebî Nitelikli Hac Seyâhatnâmeleri. http://www.tarihtarih.com. sayfasından 10.12.2016 tarihinde alındı.
Mazak, A. (1989). Emevilerin Sonuna Kadar Kudüs ve Filistin. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Mazıoğlu, H. (1974). Kitâbu Evsâfı Mesâcidi’ş-Şerîfe. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Demirkol, E. (2007). II. Abdülhamid Döneminde Kudüs’te Kilise İmar ve İnşa Faaliyetleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Oktay, A. (2016). Terceme-i Tevârîh-i Şeref Hân (İnceleme-Metin-Özel İsimler Dizini). İstanbul: Nûbihar Yayınları.
Donuk, S. (2017). Servet Mahlaslı Bir Şaire Mâl Edilen Manzum Hac Seyâhatnâmesi. SUTAD. S. 41. s. 13-38.
Dönmez, Parlak, B. (2006). Eğirdirli Şeyhi Mehmed Efendinin Divanı'nın İncelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Öksüz, M. (2016). Şam Eyaleti’nin Güney Sancaklarında (Filistin) Nüfus: XVI. yy. Yayınlanmamış doktora tezi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Gül, M. (1997). XI.-XIII. Yüzyıllarda Kudüs. Yayınlanmamış doktora tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Öztürk, M. (2017). Türk Edebiyatında Kudüs Teması. Journal of Islamic Jerusalem Studies 17(2). s. 39-57.
Sertkaya, O.F. (1989). "Ahmed Fakih."TDVİA. c. 2. 65-67.
Huda Lutfi. (1985). Al-Quds al-Mamlukiyya. Berlin: Klaus Schwarz Verlag.
Yılmaz, K. (2017). Türk-İslam Edebiyatında Fazîletnâmeler ve Mekke, Medine, Kudüs, Şam üzerine yazılmış manzum Bir Fazîletnâme. Bilecik: Şeyh Edebali Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2(2). ISSN:2548-088X. s. 366-381.