19.Yüzyıl Siverek’inde Şehir, Ticaret, Mekân

Osmanlı/İslam şehir unsurları içinde cami, pazar ve hamam üç temel mekânı oluşturmaktadır. Şehir hinterlandından getirilen ürünlerin değişiminin sağlandığı pazar yerleri, temizlik için hamam ve cuma namazı kılınan caminin etrafında oluşan şehirlere daha sonra başka unsurlar eklenmişse de bu üç temel mekân/yapı şehrin mahalleler dışındaki temel mekânları olma özelliklerini korumuşlardır. Ticari mekânlar toprağa bağlı olamayan üretim malları ve diğer ürünlerin pazarlandığı ve bir yerleşim biriminin şehir sayılabilmesinin en önemli unsurlarının başında gelmektedir. Bu çalışmada klasik Osmanlı/İslam şehir özelliklerini içinde barındıran Siverek şehrinin ticari mekânları olan pazar yerleri, çarşılar ve hanlar 19. yüzyılın ikinci yarısına tarihlenen Siverek Şer’iye Sicillerindeki veriler ışığında ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Ticari mekân, Sûk-ı Sultani, bedesten, çarşı

City, Tradeand Locationin the 19th Century Siverek

The mosques, bazaars and hammams constituted three main locations in the Ottoman-Islamic city concepts. Although some other places were added to the cities formed round the mosques in which Friday prayers were performed, to the bazaars, the spaces where products from the periphery of the city were brought to, and to the hammams, which were the places to bath; the above-mentioned three constructions have preserved their qualification of being main locations of the city outside the neighbourhoods. Commercial centers, where production goods notattached to the land and the other goods are marketed is one of the most important factors for a dwelling unit to be considered as a city. We, in this study, analyse bazaars, market places and inns (cervansarai), which constitute commercial centers ofa classical Ottoman-Islamic city, Siverek, in the light of Sharia courtre cords dating back to these condhalf of the19th century.

Keywords:

Commerce Spaces Suk-ı Sultani, Bazaar, Covered Bazaar, Inn,

PDF

___

Kaynakça
Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA) İstanbul.
BOA.DH.MKT. Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi 1420/43, 21 Safer 1304/19 Kasım 1886;
BOA, ŞD. Şuray-ı Devlet Evrakı 1461/45, 2 Ş 1304/26 Haziran 1887.
BOA.NFS.d. Nüfus Defterleri 2700,1251/1835
Siverek Şeri’ye Sicilleri (S.Ş.S.)
443 No’lu Siverek Şer’iye Sicili, (Başlama Tarihi: H.1268, Bitiş Tarihi: H.1269).
438 No’lu Siverek Şer’iye Sicili, (Başlama Tarihi: H.1283, Bitiş Tarihi: H.1284).
441 No’lu Siverek Şer’iye Sicili, (Başlama Tarihi: H. 1285, Bitiş Tarihi: H.1290).
440 No’lu Siverek Şer’iye Sicili, (Başlama Tarihi: H.1288, Bitiş Tarihi: H.1297).
444 No’lu Siverek Şer’iye Sicili, (Başlama Tarihi: H.1288, Bitiş Tarihi: H.1298)
445 No’lu Siverek Şer’iye Sicili, (Başlama Tarihi. H.1306, Bitiş Tarihi: H.1309).
S.V.D Sâlnâme-i Vilâyet-i Diyarbekir. Defa 5. Sene:1290/1873. Diyarbekir Vilayet Matbaası.
BOA, (1998). 998 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Diyar-ı Bekr, ve ‘Arap ve Zü’l-Kâdiriye Defteri (937/1530) I, (Yayına Hazırlayan: Özkılınç, A.) Ankara: Devlet Arşivleri genel Müdürlüğü Yayınları.
Aktüre, S. (1975), “17. Yüzyıl Başından 19. Yüzyıla Kadarki Dönemde Anadolu Osmanlı Şehrinde Şehirsel Yapının Değişme Süreci” ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 1: 101-128.
Avcı, Y. (2017), Osmanlı Hükümet Konakları, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Becker, C.H (1978), “Dellâl”, İslam Ansiklopedisi, C. III. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Çelik, B. Ç (2005), “Şanlıurfa-Siverek ilçesinde Ele Geçen Geç Hitit Çağına Ait Yeni Bir Stel Kaidesi”. Anadolu (Anatolia) Dergisi, S: 28: 13-16.
Demirbağ, H. (2013), Bir Zamanlar Siverek, İstanbul: Siverek Belediyesi Kültür Yayınları.
Ergenç, Ö. (2012), XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Ergenç, Ö. (2013), “Osmanlı Şehrinde Çarşı Sistemi: Bursa Örneğinde Sûku-ı Sultani”, Şehir, Toplum, Devlet, Osmanlı Tarihi Yazıları, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Eyice, S. (1992), “Bedesten”, İslam Ansiklopedisi, C. 5, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Faroqhi, S. (2004), Osmanlı’da Kent ve Kentliler, çev. N. Kalaycıoğlu. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Göyünç, N. (1975), XVI. Yüzyılda Güneydoğu Anadolu’nun Ekonomik Durumu, Türkiye İktisat Tarihi Semineri, Ankara Hacettepe Üniversitesi Yayınları, S:81: 71-98.
Köroğlu, K. (1993), Yeni Kazı ve Yüzey Bulguları Işığında Diyarbakır/ Üç tepe ve Çevresinin Yeni Asur Dönemi Tarihi Coğrafyası, Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kuban, D. (1968), “Anadolu Türk Şehri, Tarihî Gelişmesi, Sosyal ve Fizikî Özellikleri Üzerinde Bazı Gelişmeler”. Vakıflar Dergisi 7: 53-73.
Kulakoğlu, F. (2001), Şanlıurfa M. Ö. I. Binyıl Merkezleri Yüzey Araştırması, Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü 18. Araştırma Sonuçları Toplantısı, C. II, 22-26 Mayıs 2000, Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi.
Matrakçı Nasûhü’s-Silâhî (2014), Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han. (Yayına Hazırlayan: Hüseyin Gazi Yurdaydın), Ankara: TTK Basımevi.
Osman M. A. (1978), el-Medinet’ül- İslamiye. Küveyt: A’lam’ul-ma’rife.
Özgültekin, R., Akman, E., Demirbağ, H., Sun, K. (2003), Tarihi ve Kültürü ile Siverek, Ankara: Siverek Kaymakamlığı Yayınları.
Pakalın, M.Z. (1983), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C. I-III, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Tekeli, İ, (2007), “Bursa'nın Kentsel Ve Mimari Gelişimi Sempozyum Kitabı, Ed: Cafer Çiftçi, 07-08 Nisan 2007, Bursa: Gaye Kitabevi.
Weber, M. (2012), Şehir, Modern Kentin Doğuşu, çev. M. Ceylan. İstanbul: Yarın Yayınları