Müesser Özcan, Aslıhan Akpınar, Burak Çitil

On Dokuzuncu Yüzyıl Sonu Yirminci Yüzyıl Başında Sıtmayla Mücadele Çalışmaları: Muğla Örneği Sıtmayla Mücadele

Bu çalışma ile çevresinde deniz, akarsu bataklık ve geniş yeşil bitkiler nedeniyle sıtma salgınlarına sık rastlanan Muğla ilinde 19. yüzyılın sonlarında sıtma ve sıtma ile mücadele çalışmalarına ilişkin sistematik bilgi vermek amaçlanmıştır. Muğla ili ve çevresine ait sıtma salgınları ve sıtma ile mücadeleye ait yazışmaları içeren Başbakanlık Osmanlı ve Cumhuriyet Arşivlerinde, TBMM Kütüphanesi ve Milli Kütüphane başta olmak üzere çok sayıda kütüphanede ve Muğla Belediyesi Arşivlerinde tarama yapılmıştır. Osmanlı Alfabesi ile yazılmış kitaplar ve devlet kurumları arasındaki resmi yazışmalara ait belgeler günümüz Türkçesine çevrilerek metinler analiz edilmiştir. Belgelerin deşifresi için arşiv belgeleri okuma konusunda yetkin Türk Dili uzmanından destek alınmıştır. Son aşamada elde edilen veriler literatür bilgileri ışığında gözden geçirilerek okuyucuya sunulmuştur. Bulgular; ilaçla mücadele, sıtma ağacı ve bataklıklar, sosyal hayatta değişim ve göç hareketleri ile halka yönelik eğitim ve bilgilendirme çalışmaları başlığında sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Muğla, Sıtma, Tıp Tarihi

Efforts in The Fight Against Malaria at the End of the Nineteenth Century and Beginning of the Twentieth Century: Mugla Sample The Fight Against Malaria

The purpose of this study was to provide systematic information regarding malaria and the efforts in the fight against malaria at the end of the 19th century in Mugla city where malaria outbreaks were frequently encountered due to the presence of sea, streams, swamps, and large green plants. A research was carried out in Ottoman and Republic Archives of the Prime Ministry, in many libraries including particularly the Library of Turkish National Assembly, National Library and Mugla Municipality Archives for the correspondences regarding malaria outbreaks and fight against malaria in Mugla city and vicinity. The books and documents regarding the official correspondences between the state institutions written in the Ottoman Alphabet were translated into today’s Turkish and the documents were analyzed. Support was received from a Turkish Language expert qualified in reading archive documents for deciphering the documents. The data acquired at the final stage were presented to the reader after being reviewed in light of the literature. The findings were presented under the topics of fight with medication, malaria tree and swamps, change in social life and movement of migration, and public education and information missions.

Keywords:

History of Medicine, Malaria, Mugla,

PDF

___

1. Korhan T. II. Dünya savaşı sırasında İzmir’in sıtma ile mücadelesi. Journal of International Social Research. 2014;7(31):370-5.
2. Koylu Z, Doğan N. Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti’nde sıtma mücadelesi ve bu amaçla yapılan yasal düzenlemeler. Türkiye Parazitoloji Dergisi. 2010;34(3):209-15.
3. Akagündüz Ü. II. Meşrutiyet döneminde toplumsal bir sorun olarak sıtma ve sıtmadan korunma çareleri. Kebikeç: İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmalı Dergisi. 2016;(41):96-123.
4. Poyraz MU.Mat A. The miracle bark cinchona and malaria in the Ottoman Empire. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi. 2014; 60: 60.
5. Tuğluoğlu F. Türkiye’de sıtma mücadelesi (1924-1950). Türkiye Parazitoloji Dergisi. 2008;32(4): 351-9.
6. Temel, M. XX. yüzyıl başlarında Menteşe Sancağı hapishaneleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2009;1(26):109-35.
7. Keleş E. Kırım Savaşı’ndan sonra gelen muhacirlerin Menteşe Sancağında İskânı. Literatureand History of Turkish or Turkic. 2009;4(8):1167-88.
8. Ertuğ S. Gürel M. Eyigör M. Doyuran ES. Aydın yöresinde sıtma olguları. ADÜ Tıp Fakültesi Dergisi. 2002;3(2):5-8.
9. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: BEO Tarih :02/Ca/1315 (Hicrî) Dosya No :1014 Gömlek No:76032.
10. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: DH.İ.UM Tarih :24/B /1338 (Hicrî) Dosya No :19 Gömlek No :1
11. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: DH.ŞFR.Tarih :18/Tn/1335 Dosya No :647 Gömlek No :14
12. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: C..SH..09/Ra/1264 (Hicrî) Dosya No :17. Gömlek No :823
13. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: A.}MKT.MHM., 15/Za/1285 (Hicrî) Dosya Dosya No :436 Gömlek No :87
14. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: A.}MKT.MHM.23/C /1285 (Hicrî)Dosya No :423 Gömlek No :33
15. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: A.}MKT.MHM.11/C /1285 (Hicrî) Dosya No :421 Gömlek No :96
16. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu:Y..PRK.SH..Tarih :29/S /1301 (Hicrî) Dosya No :1 Gömlek No :37
17. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: BEOTarih :13/S /1311 (Hicrî) Dosya No :266 Gömlek No :19877
18. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu:Y..MTV. Tarih :11/S /1311 (Hicrî) Dosya No :81 Gömlek No :100
19. Akça B. Erdoğan K. "Türkiye’nin Sıhhi-ictimai Coğrafyası Muğla (Menteşe) Sancağı." MELSA yayınevi. 2012.
20. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: DH.MKT.23/Z /1317 (Hicrî) Dosya No :2335 Gömlek No :102
21. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: DH.TMIK.S..28/Ra/1321 (Hicrî) Dosya No :46 Gömlek No :49
22. Gürkan Sert. Emre Dölen. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Devlet Kinini. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, XIV/2 (2013): 69-86
23. Tuğluoğlu, F. (2008). Türkiye’de sıtma mücadelesi (1924-1950). Türkiye Parazitoloji Dergisi, 32(4), 351-359.
24. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: DH.MKT.19/M /1304 (Hicrî) Dosya No :1372 Gömlek No :115
25. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: TFR.I..MN..15/S /1324 (Hicrî) Dosya No :90 Gömlek No :8906
26. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: İ..MMS.22/C /1331 (Hicrî) Dosya No :166 Gömlek No :1331
27. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: MV.20/C /1331 (Hicrî) Dosya No :231 Gömlek No :141
28. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: DH.HMŞ.21/S /1332 (Hicrî) Dosya No :22 Gömlek No :66
29. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu :MV. Tarih :01/R /1335 (Hicrî) Dosya No :246 Gömlek No :77)
30. Özgün C. Osmanlı ağaç kültüründe yeni ve egzotik bir tür: Okaliptüs. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi. 2013; 8 (26): 5-29.
31. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu:Y..A...HUS.05/Ş /1311 (Hicrî) Dosya No :290 Gömlek No :21
32. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu:İ..OM..17/Ş /1313 (Hicrî) Dosya No :3 Gömlek No :1313
33. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu:ŞD.02/Za/1317 (Hicrî) Dosya No :521 Gömlek No :41
34. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu:DH.MKT.24/L /1326 (Hicrî) Dosya No :2664 Gömlek No :42
35. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu:DH.MKT.08/L /1326 (Hicrî) Dosya No :2646 Gömlek No :20
36. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: Y..EE..06/R /1327 (Hicrî) Dosya No :30 Gömlek No :75
37. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu:İ..DUİT Tarih :22/B /1337 (Hicrî) Dosya No :60 Gömlek No :37
38. Ünal G. Türkoğlu A. Güngör MY. Taxonomic studies on the macrofungi growing ın eucalyptus forests ın Mugla province. Turkish Journal of Agriculture-Food Science and Technology. 2016; 4(3): 244-247.
39. Türkeş, Ü. Kurtuluş Savaşında Muğla. Yelken Matbaası, 1973
40. Taşkıran B. Sosyal, siyasal ve ekonomik yönüyle Milas (1923-1960). Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı yüksek Lisans Tezi 2003.
41. Soyluer S. XX. Yüzyılın başlarında Menteşe Sancağının idari ve nüfus yapısı. ÇTTAD. 2006; 5 (13): 109–135.
42. Kayacan G. Sessiz bir geçmişten sesler-Afrika kökenli Türk olmanın dünü ve bugünü. Tarih Vakfı, 2008.
43. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: DH.MKT.18/Ca/1318 (Hicrî) Dosya No :2402 Gömlek No :40
44. Çavdar N. Karcı E. XIX. yüzyıl Osmanlı sağlık teşkilatlanmasına dair bibliyografik bir deneme. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 2014; 9(4): 255-286.
45. BOA. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: DH.MKT.04/L /1303 (Hicrî) Dosya No :1353 Gömlek No :14
46. Milaslı İH. Sıtma ve Sıtmalı Yerlerde Çare. İkdam Matbaası, İstanbul:1910
47. Cevdet A. Sıtma, Sivrisinekler, Bataklıklar. Sebilürreşad. 1911
48. İzmidi FP, Asım B. Maraz-ı merzagi (Sıtma). Tanin Matbaası, İstanbul. 1913
49. Aras TR. Isıtma. Arşak Garoyan Matbaası. İstanbul. 1913
50. Bernhart N. Mayer M. Sıtma: seririyat, parazitoloji ve mücadelesine bir medhal. Çevirmen: Tevfik Sâlim. Matbaa-i Osmaniye, İstanbul. 1922
51. 15 Eylül-5 Teşrin-i Evvel İstanbul'da inikad eden Sıtma Mücadele Komisyonu mukarreratı” Vilayet Matbaası, Ankara:1924
52. 15 Eylül - 5 Teşrin-i Evvel İstanbul'da inikad eden Sıtma Mücadele Komisyonu mukarreratından kenin ve sivri sineklere karşı mücadele talimatnameleri” Vilayet Matbaası, Ankara : 1924
53. Milaslı İH. Malarya yani sıtma hakkında kimler neler bilmeli? İstanbul: Hilal Matbaası, 1925.
54. Cevad N. Malarya mücadelesinde nakil ve müntin sivrisineklerin teşhis ve teşrihi usulleri. Cumhuriyet Matbaası, İstanbul: 1925
55. Edhem R. Sineklerle mücadele. Hilal Matbaası. İstanbul: 1926
56. Özcel MA. Tıbbi Parazit hastalıkları, Sıtma 79-132 Türk Parazitoloji Derneği Meta Basım, İzmir: 2007
57. Akdur R. Sıtma, TC Sağlık Bakanlığı Sıtma Savaş Daire Başkanlığı Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü: 2001
58. WHO. World Malaria Report. Luxemburg:2017