MECNÛN’DAN MELAMİ’YE KRİZİN OLAĞANLAŞMASI
Osmanlı klasik şiiri, karmaşık Osmanlı kültür ve folklorünü yansıtan kırık bir aynadır. Osmanlı lirik şiirini okurken despotizmi şiirdeki her kapıyı açan anahtar olarak kabul eden yaklaşımlara eleştirel yaklaşan Walter Andrews, şiiri “âşık-mâşuk”, “merkez-çevre” gibi ikili karşıtlıklara indirgemek yerine, kimlikleri etkileyen etkileşimi ön plana alarak farklı bir açıdan bakmayı önerir. Andrews, Gilles Deleuze ve Felix Guattari’nin kuramsal eleştirileri ışığında incelediği şiirlerde “oluş” halindeki kimliklerden söz eder ve “Mecnûn” ve “Melâmi” olarak adlandırdığı iki fonksiyon tespit eder. Bu makalede, Andrews’un çalışmasından ilhamla, biri despotik tahakküm ilişkilerinin diğeri ise Sufî folklorünün ürünü olan bu iki “oluş hali” arasındaki etkileşim, Tanzimat’tan itibaren giderek Divan şiirinin yerini alan romanlardaki karakterler çerçevesinde ele alınmaktadır. Kimliğin bir inşa olduğuna ilişkin göndermeler içeren ve kimliğin modernleşme ile ilgili bir sorunsal olarak ele alındığı romanlar incelendiğinde, Sufizm kültürünün ve folklorunun etkisini yitirmesi ile gözden kaybolduğu düşünülen Melâmi fonksiyonunun ortadan kalkmadığı, tıpkı tarihsel olarak farklı tahakküm ilişkileri içerisinden yeniden üretilen Mecnûn fonksiyonu gibi, Melâmi fonksiyonun da dönüşerek sürdüğü, Mecnûn fonksiyonunu etkilediği ve dönüştürdüğü ortaya çıkmaktadır. Yazının ilk bölümünde Tanzimat romanlarından Felâtun Bey ve Râkım Efendi (1875) ile İntibah (1876) ve Servet-i Fünûn’a geçiş döneminin önemli romanlarından Araba Sevdası (1896) ile bu dönemin doruğu kabul edilen Aşk-ı Memnu (1900) ve yazının ikinci bölümünde, Milli Edebiyat romanlarından Ateşten Gömlek (1922) ve Yaban (1932) ele alınacak ve son olarak Osmanlı-Türk modernleşmesine ilişkin konularda öne çıkan hikâyelere sahip olduklarından Fatih-Harbiye (1931) ve Huzur (1949) incelenecektir.
Anahtar Kelimeler:
Mecnûn, Melâmi, Hegemoni, Roman, Türk Modernleşmesi
___
- Adıvar, Halide Edip (1998) Ateşten Gömlek, İstanbul: Özgür Yayınları.
- Ahmet Mithat Efendi (2008) Felâtun Bey ve Râkım Efendi. Haz. Şerife Baş Çağın. İstanbul: Özgür Yayınları.
- Aksoy, S. Elif (2008) “Muslim-Christian Dialogue in Peyami Safa’s The Armchair of Mademoiselle Noraliya,” Journal of Interdisciplinary Studies, 20, s. 87-104.
- Aktaş, Şerif (1995) “Bir Anlayışın Romanı” Şeyh Galip Kitabı. Haz. Beşir Ayvazoğlu. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, s. 123-130.
- Andrews, Walter (1993) “Singing the Alienated ‘I’: Guattari, Deleuze and Lyrical Decodings of the Subject in Ottoman Divan Poetry,” Yale Journal of Criticism 6, s. 191-219.
- Andrews, Walter. (2013) “Yabancılaşmış ‘Ben’in Şarkısı: Guattari, Deleuze ve Osmanlı Divan Şiirinde Özne’nin Lirik Kod Çözümü,” Çev. Mehmet Moralı ve Semih Sökmen. Defter 39, s. 106-132.
- Dolls, Michael W. (2013) Mecnun: Ortaçağ İslam Toplumunda Deli. Çev. Didem Gamze Dinç. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
- İnalcık, Halil (1973) The Ottoman Empire: The Classical Age 1300–1600. Londra: Weidenfeld ve Nicholson.
- Karaosmanoğlu, Yakup Kadri (2001) Yaban. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Moran, Berna (1998) Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Namık Kemal (2010) İntibah. Haz. Selda Akyol. İstanbul: Özgür Yayınları.
- Ocak, Ahmet Yaşar (1996) Türk Sûfîliğine Bakışlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Recaizâde, Mahmut Ekrem (2009) Araba Sevdası. Haz. Sabahattin Çağın. İstanbul: Özgür Yayınları.
- Safa, Peyami (1999) Fatih-Harbiye, İstanbul, Ötüken Neşriyat.
- Serdar, Ali (2015) “Unutulan Bir Metin ve Ahmet Mithat’ın Anlatma İştihası: Alayın Kraliçesi’ne Zeyl” Alayın Kraliçesi ve Alayın Kraliçesi’ne Zeyl. Çev. Ahmet Mithat. İstanbul: Homer Kitabevi, s. 9-28.
- Şahin, İbrahim (2017) “Suad’ın Mektubu-I” Türk Edebiyatı 45, 520, s. 4-12.
- Şahin, Seval (2017) “Mehmed Muzaffer Mecmuası” Mehmed Muzaffer Mecmuası, İstanbul: Everest Yayınları, s. 7-34.
- Tanpınar, Ahmet Hamdi (1998) “Hâlid Ziya Uşaklıgil” Edebiyat Üzerine Makaleler. İstanbul: Dergâh Yayınları, s. 279-281.
- Tanpınar, Ahmet Hamdi (2001) Huzur, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Tezcan, Nuran (2016) Divan Edebiyatı’na Yeniden Bakış. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Uşaklıgil, Hâlit Ziya. Aşk-ı Memnu. İstanbul: İnkılâp Kitapevi.
- Yayın Aralığı: Yıllık
- Başlangıç: 2018
- Yayıncı: Bülent AYYILDIZ