Yerel Mimaride Değişimler/Dönüşümler: Sırt Mahallesi Örneği (Rize-İkizdere/Türkiye)

Rize’nin İkizdere ilçesi Sırt Mahallesi’ndeki (Tozköy) kırsal karakterli özgün yerel konutlar, geçmişte yaşamını hayvancılık üzerine kurmuş bir halkın ihtiyaçları doğrultusunda organize olmuştur. Ancak günümüzün yaşam tarzı bu konutlardaki vernaküler karakteri zedeleyecek değişim ve dönüşümlere neden olmaktadır. Çalışmada yerleşimdeki konut tipolojilerinin belirlenmesi ve belgelenmesi yanı sıra yaşanan fiziksel dönüşümün; ‘mekânsal’, ‘fonksiyonel’, ‘malzeme/yapı bileşenleri ve donatı’ boyutlarının saptanması amaçlanmıştır. Alan çalışmasından elde edilen bulgular ışığında değişimler belirlenerek semboller yardımıyla tablolara aktarılmış ve matematiksel veriler ile dönüşümün bütüncül boyutuna ulaşılmıştır. Bu kapsamda mekânsal değişimlerin aşhane (%88) ve balkonlarda (%64) yoğunlaştığı, fonksiyonel olarak öncelikle aşhaneye baca (%85) ve mutfak tezgâhı (%70) ilavesine gerek duyulduğu, malzeme değişimlerinin ise büyük oranda çatı kaplaması (%94) ve aşhane duvarı (%91) üzerinde gerçekleştiği görülmüştür. Sonuç olarak yerel konutların günümüz gereksinimlerine ilişkin dönüşümlerinde yapı karakterini zedeleyecek değişiklikler veya ilaveler yapıldığı, söz konusu tüm müdahalelerin yerel konutların cephe karakteri ve kütle etkisini deforme ederek yerel peyzajın genel karakterine zarar verdiği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Yerel Mimari, Değişim, Dönüşüm, Sürdürülebilirlik, Doğu Karadeniz Konutları

Transformations/Changes in Vernacular Architecture: Example of Sırt District (Rize-Ikizdere/Turkey)

The vernacular houses in the Sırt District of Rize’s İkizdere (Tozköy) have been organized in line with the needs of a people who built their lives on husbandry at past. However, today’s lifestyle causes changes and transformations that will damage the vernacular character of it. In the study, besides the determination and documentation of the housing typologies in the settlement, the physical transformation; it is aimed to determine the spatial, functional and material/ building component and furniture dimensions. Due to findings from the site work, the changes determined and transferred to the table with the help of symbols and mathematical data then the holistic dimension of the transformation has been reached. Within this scope, spatial changes are concentrated in the kitchen (88%) and balconies (%64), it is necessary to add a chimney (%85) and kitchen countertops (70%) to the kitchen as functionality also it is observed that the material changes are mostly the roof covering (94%) and on the wall (91%) of soup kitchen. Also that changes or additions have been made in the transformation of vernacular houses regarding today’s needs, which will damage the buildings character of the vernacular landscape by deforming the façade character and mass effect of it.

Keywords:

Vernacular Architecture; Transformation, Changes, Sustainability, Eastern Black Sea Houses,

PDF

___

Akbaş, G. & Özcan, Z. (2018). Yapım Tekniği Farklılıklarının Mekana Yansıması: Uzungöl ve Taşkıran Örneği. Ata Planlama ve Tasarım Dergisi. 2 (2): 47-58.
Akbulut, Y., (2013). Verilerin Analizi. Kitapta: Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ed.: Adile Aşkım Kurt, Anadolu Üniversitesi Yayını No:2750. 1.Baskı. Anadolu Üniversitesi Web Ofset Tesisleri. Eskişehir. s.139-162.
Aktürk, G. & Hauser, S.j., (2021). Detection of Disaster-Prone Vernacular Heritage Sites at District Scale: The case of Fındıklı in Rize, Turkey. International Journal of Disaster Risk Reduction. 58(May 2021): 102238, pp:1-12.
Akyıldız, N. A. (2020). The Importance of Vernacular Architecture with Tangible Cultural Heritage Value in Sustaınable Development: Analysis of Traditional Safranbolu Town. International Journal of Engineering Research and Development. 16(11): 49-57.
Akyıldız, N. A. & Olgun, T. N. (2020). In The Context of Cultural Heritage An Investigation for Conservation and Sustainability of Traditional Architectural Principles. International Journal of Scientific Research and Innovative Technology. 7(3): 1-16.
Canseven, A. (2012). Trabzon Kenti Geleneksel Konut Mimarisi: Sürmene Konakları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). T.C. Kültür Ve Turizm Bakanlığı Trabzon Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü, Trabzon.
Ceylan, S., (2007), Büyükdere (SENOZ) Vadisi Örneğinde Yöresel Mimarlığın Tarihsel Süreklilik Kavramındaki Rolü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Ceylan, S., (2022). Vernacular Architecture of Turkish Eastern Black Sea Region: A Case Study in Senoz (Buyukdere) Valley. Open House International (OHI), 47(3):513-532.
Correia, M., Carlos, G.D., Mecca,S., Dipasquale, L., Guillaud, H., Vegas, F., Mileto,C., Achenza, M. & Castro, A., (2014). Lessons learned and VerSus outcomes, Inbook: VERSUS: Heritage for tomorrow, vernacular knowledge for sustainable architecture, Eds.: M. Correia, L. Dipasquale, S. Mecca, Firenze University Press, Firenze, Italy, pp:17-19.
Demirrenk, E.İ., (2017). Geleneksel Rize İkizdere Evlerinin Plan Tipolojisi Açısından İncelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek lisans Tezi). İstanbul Aydın Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. İstanbul.
Demirrenk, E.İ. & Erarslan, A., (2018). Geleneksel Rize İkizdere Evlerinin Plan Tipolojisi ve Yapım Sistemi Açısından İncelenmesi. Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi. 13(50): 47-66.
Dipasquale, L., Kısa Ovalı, P., Mecca, S. & Özel, B., (2014). Resilience of vernacular architecture, Inbook: VERSUS: Heritage for tomorrow, vernacular knowledge for sustainable architecture, Eds.: M. Correia, L. Dipasquale, S. Mecca, Firenze University Press, Firenze, Italy. pp:65–73.
Durukan, A., Ertaş Beşir, S., Koç Altuntaş, S. & Açıkel, M. (2021). Evaluation of Sustainability Principles in Adaptable Re-Functioning: Traditional Residences in Demirel Complex. Sustainability 2021, 13, 2514. pp:1-23.
Galan, J., Bourgeau, F. & Pedroli, B. (2020). Multidimensional Model for the Vernacular: Linking Disciplines and Connecting the Vernacular Landscape to Sustainability Challenges. Sustainability 2020, 12, 6347. pp:1-22.
Guillaud, H.(2014,a). Defining Vernacular Architecture. Inbook: VERSUS: Heritage for tomorrow, vernacular knowledge for sustainable architecture, Eds.: M. Correia, L. Dipasquale, S. Mecca, Firenze University Press, Firenze, Italy. pp:33-34.
Guillaud, H. (2014,b), Socio-cultural Sustainability in Vernacular Architecture. Inbook: VERSUS: Heritage for tomorrow, vernacular knowledge for sustainable architecture, Eds.: M. Correia, L. Dipasquale, S. Mecca, Firenze University Press, Firenze, Italy. pp:49-56.
Güler, K. & Bilge, A.C. (2013). Doğu Karadeniz Ahşap Karkas Yapı Geleneği ve Koruma Sorunlar. Ahşap Yapılarda Koruma ve Onarım Sempozyumu 2, Bildiri Kitabı. s: 178-189.
Hugo, J.M., (2021). The Hanoak House As a Flexible And Adaptable Vernacular Precedent For Modern Architecture. International Journal of sustainable Development and Planning (IJSDP). 16(4):731-739.
Kısa Ovalı, P. (2009). Türkiye İklim Bölgeleri Bağlamında Ekolojik Tasarım Ölçütleri Sistematiğinin Oluşturulması-Kayaköy Yerleşmesinde Örneklenmesi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Edirne.
Kısa Ovalı, P. & Delibaş, N. (2016). Yerel Mimarinin Sürdürülebilirliği Kapsamında Kayaköy'ün Çözümlenmesi. Megaron. 11(4): 515-529.
Muşkara, Ü., (2017). Kırsal Ölçekte Geleneksel Konut Mimarisinin Korunması: Özgünlük. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (SEFAD). Sayı 37, s.437-448.
Oliver, P. (1978). Why Study Vernacular Architecture? Built to Meet Needs Cultural Issues in Vernacular Architecture. Elsevier Ltd. UK.
Oliver, P. (2002). Gereksinim ve Süreklilik. Çeviri: T. Selin Tağmat, Mimarlık Dergisi. Sayı 304. s.33-34.
Oliver, P. (2006). Built to Meet Needs: Cultural Issues in Vernacular Architecture. First Edition Architectural Press, Elsevier.
Oliver, P. (2007). Dwellings: The Vernacular House Worldwide. Phaidon.
Petruccioli, A. (2016). Vernacular architecture and typology. A/Z ITU Journal of The Faculty of Architecture.13(1):5-13.
Philokyprou, M., Michael, A., Malaktou, E. & Savvides, A., (2017). Environmentally responsive design in Eastern Mediterranean. The case of vernacular architecture in the coastal, lowland and mountainous regions of Cyprus. Building and Environment 2017. 111. pp:91–109.
Reis, S., Bayrak, T., Yalçın, A., Atasoy, M., Nişancı, R. & Ekercin, S. (2008). Rize Bölgesinde Yağış Heyelan İlişkisi. Jeodezi, Jeinformasyon ve Arazi Yönetimi Dergisi. Sayı 99. s.5-9.
Rudofsky, B. (1964). Architecture Without Architects: A Short Introduction to Non-Pedigreed Architecture, Doubleday & Company Inc, New York.
Sümerkan, M. R. (1989). Gelenekselden Betonarmeye Trabzon Kırsal Mimarlığı. Mimarlık Dergisi. 234(2): 82-86.
Sümerkan, M.R. (1990). Biçimlendiren Etkenler Açısından Doğu Karadeniz Kırsal Kesiminde Geleneksel Evlerin Yapı Özellikleri (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
Topçu, F. (2021), Kişisel fotoğraf arşivi
Vellinga, M., Oliver, P.& Bridge, A. (2007). Atlas of Vernacular Architecture of the World, New York, Scotprint.
İnternet Kaynakları
URL-1, https://rize.tarimorman.gov.tr/Menu/12/Cografi-Yapi (Erişim Tarihi: 10.07.2022)
URL-2, https://www.ikizdere.bel.tr/Sayfa/67/cografi-yapi (Erişim Tarihi: 11.08.2022)