Arşiv Belgeleri Işığında Osmanlı’nın Son Dönemlerinde “Gezinti”nin Mekânları" ve Millet Bahçeleri

Osmanlı dünyasında hava, mekân değişiklikleri ve manzara seyri bağlamında belirlenen gezme eylemini genel olarak tanımlayan ve mekânsallaştıran bazı sözcükler bulunmaktadır. Bunların içinde uzun yıllar kutlamaların, boş zaman geçirme anlarının ve sosyalleşme mekânlarının vazgeçilmezini “mesire”ler oluşturmuştur. 19. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan “Millet Bahçeleri” ise konumları, işlevleri, inşa kararları ve süreçleri ile farklı bir kent mekânı oluşumunun izlerini taşımaları açısından bir kırılma noktası yaratarak, halkın yeni ilgi odağı haline gelmişlerdir. Bu makalede, gezinin mekânları hakkında sözcükler üzerinden yapılan saptamalardan yola çıkılarak, Osmanlı’nın son dönemlerinde yeni bir eğlence ve gezi mekânını ortaya çıkaran bazı “Millet Bahçeleri” incelenecektir. Özellikle, “Tepebaşı ve Taksim Millet Bahçeleri” gibi “Millet Bahçesi” adıyla inşa edilmeye niyet edilen girişimler, kent mekânlarının oluşumunu sağlayan kararlar, inşa, tamir, işletme, kullanım biçimleri ve geleneksel gezinti mahallerinden ayrıldığı noktalarla makalede genel olarak ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Millet Bahçeleri, Mesire, Gezi, Gezinti

Late Ottoman Period’s Spaces of “Excursion” and National Gardens in The Light of Archieve Documents

In Ottoman World, there’re some words that define and spatialize the excursion practise in general which is defined as part of air, spatial variences and watching the view. Among these, excursion spaces (mesire) are essential places that are used for celebrations, spending leisure times and socialising. National gardens that emerged in the second half of 19th century, created a breaking point and became a new center of attention of society in the sense of their traces of different urban space creation with regard to their locations, functions, construction decisions and processes. In this article, some national gardens which revealed a new entertainment and excursion space in the late Ottoman period will be examined on the basis of findings over the words regarding the excursion spaces. Especially, it is necessitated to discuss that the seperation points of “National Gardens (Millet Bahçeleri)” from traditional excursion spaces with the decisions, construction, renewal, management and usage that provide aforesaid creation of urban spaces over “Tepebaşı and Taksim National Gardens”.

Keywords:

National Gardens, Excursion Space, Excursion,

PDF

___

Akçura, Yusuf, Üç Tarz-ı Siyâset, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2015.Akın, Nur, 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Galata ve Pera, 2. B., İstanbul 2002.Altınay, Ahmet Refik, Lâle Devri, İlgi Kültür Sanat, İstanbul 2014.Alus, Sermet Muhtar, İstanbul Kazan, Ben Kepçe, 2. B., İletişim Yayınları, İstanbul 1997.Avcı, Yasemin, Osmanlı Hükümet Konakları: Tanzimat Döneminde Kent Mekânında Devletin Erki ve Temsili, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2017. Ayverdi, Sâmiha, İbrâhim Efendi Konağı, 14. B., Kubbealtı, İstanbul 2015.Balıkhane Nazırı Ali Rıza Bey, Eski Zamanlarda İstanbul Hayatı, 3. B., Haz.: Ali Şükrü Çoruk, Kitabevi, İstanbul 2011.Basiretçi Ali Efendi, İstanbul Şehir Mektupları, Haz.: Nuri Sağlam, Erdem Yayınları, İstanbul 2017.Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, 15. B., Y.K.Y., İstanbul 2010.Boyar Ebru ve Kate Fleet, Osmanlı İstanbul’unun Toplumsal Tarihi, Çev.: Serpil Çağlayan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017.Çelik, Zeynep, 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti: Değişen İstanbul, 2.B., Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1998.Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 26. B., Ankara 2010, Aydın Kitabevi, Ankara 2010.Emiroğlu, Kudret, Gündelik Hayatımızın Tarihi, 1. B., Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2012.Evren, Burçak, Seyyahların Gözüyle Semt Semt İstanbul, Novartis, İstanbul 2010.Faroqhi, Suraiya, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam: Ortaçağ’dan Yirminci Yüzyıla, 5. B., Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2005.Gürbüz, Elif, Tarih İçerisinde İstanbul’daki Mesire Olgusu ve Mesire Alanlarının Geçirdikleri Değişimin Kağıthane Mesiresi Örneği Üzerinden İrdelenmesi, Y. Lisans Tezi (yayımlanmamış), İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 2009.Gürkaş, Tayfun, Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Kamusal Yeşil Alanın Doğuşu, Yüksek Lisans Tezi (basılmamış) Y.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 2003.Hisar, Abdülhak Şinasi, Çamlıca’daki Eniştemiz, 2. B., Y.K.Y., İstanbul 2008.Karay, Refik Halid, Ago Paşa’nın Hatıratı, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 2017. Kartal, Betül, İstanbul'daki Tarihi Saray Bahçelerinin Peyzaj Mimarlığı Açısından İncelenmesi, Y. Lisans Tezi (yayımlanmamış), İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 2009.Özer, İlbeyi, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Yaşam ve Moda, Truva Yayınları, İstanbul 2006.Pervititch, Jacques, Sigorta Haritalarında İstanbul, Tarih Vakfı, İstanbul (t.y.).Refik, Ahmet, Eski İstanbul, Yay. Haz.: Sami Önal, İletişim Yay., İstanbul 1998.Saraçoğlu, Ahmet Cemaleddin, Eski İstanbul’dan Hatıralar, Haz.: İsmail Dervişoğlu, Kitabevi, İstanbul 2005.Sevengil, Refik Ahmet, İstanbul Nasıl Eğleniyordu?, 4. B., İletişim Yay., İstanbul 1998.Sezer Sennur ve Adnan Özyalçıner, Bir Zamanların İstanbulu: Eski İstanbul Yaşayışı ve Folkloru, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 2005.Tekeli, İlhan, “19. Yüzyılda İstanbul Metropol Alanının Dönüşümü”, Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri, 2. B., Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1999, ss. 19-30.Topuzlu, Cemil, İstibdat-Meşrutiyet-Cumhuriyet Devirlerinde 80 Yıllık Hatıralarım, 6. B., İşaret Yayınları, İstanbul 2017.Uşaklıgil, Halid Ziya, Kırık Hayatlar, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 2018._, Zamanın Aynasında Kocaeli, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kocaeli t.y.URL 1. Alus, Sermed Muhtar, “İstanbul’da Bakırköy Nasıldı?”, Geçmiş Zaman Olur ki…, Taha Toros Arşivi, earsiv.sehir.edu.tr. Erişim: 30.06.2018.Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.) Belgeleri:A.AMD., Sadaret Amedi Kalemi Evrakı,BEO., Bâb-ı âlî Evrak Odası,C.ZB., Cevdet Zabtiye,DH.İD., Dahiliye İdari Kısım Belgeleri,DH.MB.HPS., Dahiliye Mebani-i Emiriye ve Hapishaneler Müdüriyeti Belgeler,DH.MKT., Dahiliye Mektubi Kalemi, FTG., Fotoğraf Albümü, İ.ŞD., İrade Şurayı Devlet,M.VL., Meclis-i Vâlâ,ŞD., Şurayı Devlet,YA.HUS., Yıldız Hususi Maruzat,Y.PRK.AZJ., Yıldız Perakende Evrakı Arzuhal ve Jurnalleri.