Eski Türk ve Kore-Jeju Mezar Heykelleri Üzerine Şamanistik Bir Yorumlama

Altay Şamanizminde mühim bir rol oynayan ve esasında eski ölüye tapınma ile ilişkili olan atalar kültü, hem Güney Sibirya’da hem de Kore yarımadasında güçlü bir biçimde yaşatılmakta ve bu külte dair uygulamalar tarihte ve günümüzde önemli benzerlikler taşımaktadır. Özellikle cenaze ve anma törenlerinde ölünün mezarının, mezar heykelinin ya da tasvirinin kanlı veya kansız kurbanlar sunularak beslenmesi yoluyla ruhun teskin edilmesi uygulaması, geçmişte olduğu gibi içinde bulunulan XXI. yüzyılda da Şamanizmi yaşatan Koreliler ve Sibirya Türkleri arasında hâlâ sürdürülmektedir. Bu sebeple eski Türk ve Kore-Jeju mezar heykellerinin tarihlendirilmesi ve esas yapılış amaçları farklı olsa da bu çalışmada her iki heykel grubu Şamanik atalar kültü içerisinde yorumlanmıştır. Jeju Adası’ndaki mezar heykelleri sıklıkla taşıdıkları nesnelere ya da ellerinin konumuna göre sınıflandırılmaktadır. Örneğin eller çaprazlanmışsa bu heykelin mezarı koruyucu işlev gördüğünü gösterirken, eller nazikçe birleştirilmişse bu heykelin ölüye hizmet etmek için orada olduğu anlamını taşımaktadır. Eğer heykel elinde bir yelpaze ya da fırça tutuyorsa bunun Konfüçyüsçülüğün bir etkisi olduğu, kılıç, mızrak ya da yarasa taşıyorsa mezarı koruduğu; elinde mektup varsa bunun da torunlarının geleceği için temennilerde bulunan merhumun düşüncelerinin bir yansıması olduğu ifade edilmektedir. Fakat heykellerin elinde kuş, yılan ya da balık gibi hayvanlar da olabilmektedir ve bu motifler Kore halkının en eski inancı olan Şamanizm kaynaklı görülüp birer totem olarak değerlendirilmektedir. Heykellerin kaşık, şarap kadehi ya da şarap şişesi taşırken tasvir edildikleri de tespit edilmiştir. Bunlar ise tartışmasız doğrudan ölen kişinin ruhunun beslenmesi uygulamasını göstermektedir. Ancak Kore’de çeşitli araştırmacılar ölüye öbür tarafta hizmet edecek insanları temsil eden Jeju Adası mezar heykellerini Şamanizm yerine Konfüçyüsçülüğün ön planda olduğu Orta Joseon Dönemi’nde yapılmış oldukları için tamamen bu inanç sistemi ile yorumlamaktadırlar. Bu çalışmada ise Jeju Adası heykelleri ile eski Türk mezar heykellerinin elinde ölünün beslenmesi amacıyla kadeh ya da kâse şeklinde nesnelerin tasvir edilmiş olmasının Şamanik bir ortaklık olduğu görüşüne varılmıştır. Eski Türkler ve Koreliler arasında mezar heykelleri aracılığıyla ölünün beslenmesi uygulamasının kaynağı olarak arkeoloji ve etnografya verilerine göre sahip olduğu en az 40.000 yıllık geçmişle Konfüçyüsçülük ya da Budizmden daha eski bir inanç sistemi olan Şamanizmin gösterilmesi, metodolojik olarak daha uygun görülmüştür. Bu doğrultuda Kore'deki birçok dini hareketi veya sosyal fenomeni anlamanın en iyi yollarından birinin Şamanizmi anlamak olduğunu belirten bilimcilerin ifadelerinden yola çıkılarak yarımadada Budizmin ve Konfüçyüsçülüğün Şamanizmden etkilenmiş olduğu ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Ayrıca Jeju mezar heykellerinin de içinde bulunduğu anıt ve totemlerin temelde Şamanik birer kült nesnesi olması, atalar kültü dâhilinde cenaze uygulamalarına hizmet etmeleri dışında farklı dinlerden kişi ve kuruluşların tutumlarıyla da açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Türk, Kore, Jeju, Şamanizm, mezar heykeli

A Shamanistic Interpretation on Ancient Turkic and Korean-Jeju Grave Statues

The cult of ancestors which plays an important role and essentially is associated with the worship of the ancient dead in Altai Shamanism, is strongly maintained both in South Siberia and in the Korean peninsula. The practices related to this cult, on the other hand, have significant similarities in history and today. Especially the practice of appeasement of the soul by offering blood or bloodless sacrifices and feeding the grave, grave statue or image of the deceased in funeral and commemoration ceremonies, is still perpetuated among Koreans and Siberian Turks who keep Shamanism alive in the 21st century, as in the past. For this reason, although the dating of the old Turkic and Korean-Jeju grave statues and their main construction purposes are different, both groups are interpreted within the Shamanic cult of ancestors in this study. Grave statues in Jeju are often classified according to the objects they carry or the position of their hands. For example, if the hands are crossed, this indicates that the statue is protecting the tomb, while if the hands are gently joined, it means that this statue is there to serve the dead. It is stated that if the statue is holding a fan or brush, it is an influence of Confucianism; if it carries a sword or spear, it protects the grave; if he has a letter in his hand, it is a reflection of the thoughts of the deceased who made wishes for the future of his grandchildren. However, there may also be animals such as birds, snakes or fish in the hands of the statues, and these motifs are considered as totems, originating from Shamanism, the most ancient belief of the Korea. It has also been determined that the statues are depicted carrying a spoon, wine glass or bottle, and these directly show the practice of feeding the soul of the deceased. Since Jeju statues were made in the middle Joseon period, when Confucianism rose, various researchers interpret these statues, which represent people who will serve the dead on the other side, with this belief system instead of Shamanism. Despite this, it is concluded that it is a Shamanic similarity that goblet or bowl-shaped objects were depicted in the hands of Jeju and old Turkic tomb statues to feed the dead. It was found more appropriate methodologically to show Shamanism as the source of the practice of feeding the dead through tomb statues among the ancient Turks and Koreans. Because according to archaeology and ethnography, this belief is at least 40,000 years old and older than Confucianism or Buddhism. For this purpose, it has been tried to reveal that Buddhism and Confucianism in the peninsula were influenced by Shamanism, based on the statements of scientists who argue that one of the best ways to understand many religious movements or social phenomena in Korea is to understand Shamanism. In addition, the fact that the monuments and totems, including the Jeju tomb statues, are basically Shamanic cult objects, have also been tried to be explained by the attitudes of people and organizations from different religions, apart from serving funeral practices within the cult of ancestors.

Keywords:

Turkic, Korean, Jeju, Shamanism, grave statue,

PDF

___

Alekseyev, Nikolay Alekseyeviç. Türk Dilli Sibirya Halklarının Şamanizmi. Çev. Metin Ergun. Konya: Kömen Yayınları, 2013.
Ayan, Ergin. Plano Carpini’nin Moğolistan Seyahatnamesi (1245-1247). Ankara: Gece Kitaplığı, 2015.
Aydın, Erhan. Uygur Yazıtları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2018.
Banerji, Chitrita. “The Propitiatory Meal”. Gastronomica, 3/1 (2003): 82-89.
Banzarov, Dorji. Chernaya vera ili Shamanstvo u Mongolov i drugie stati. Sankt-Peterburg: Tipografiya imperatorskoy akademii nauk, 1891.
Butanayev, Viktor Yakovleviç. “Pochitaniye tosey u Hakasov”. Traditsionnaya kultura narodov Tsentralnoy Azii içinde (ss. 89-112). Novosibirsk: İzdatelstvo Nauka. Sibirskoe otdelenie, 1986.
——. Traditsionnaya kultura i byt Hakasov. Abakan: Hakasskoe kn. izd., 1996.
Ch'oe, Kilsǒng. “Male and Female in Korean Folk Belief”. Asian Folklore Studies, 43, 2 (1984). 227-233.
Choi, Ji-hoi ve Kim, Myoun. “제주의 돌문화 가치와 지역중심 문화콘텐츠 활용에 관한 연구”. The Association of Korean Photo-Geographers 28, 3 (2018): 41-50.
Davletov, Timur B. Sibirya’dan Anadolu’ya Türk Şamanizmi’nin Sosyolojisi. Ed. Nükhet Okutan Davletov. İstanbul: Urzeni Yayınevi, 2021.
Ercilasun, Ahmet Bican. Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. 14. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2014.
Günay, Ünver ve Güngör, Harun. Başlangıçtan Günümüze Türklerin Dinî Tarihi. Kayseri: Berikan Yayınları, 2015.
Hakassko-Russkiy Slovar. Red. O. V. Subrakova. Novosibirsk: Nauka, 2006.
Hwang, Si Kwon. “제주 돌하르방의 종합적 연구”. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Seul: Myeongji Üniversitesi, 2015.
Kang, Chang Un. “제주도의 동자석 연구- 분포와 형태를 중심으로”. Research Institute for the Tamla Culture, 12 (1990). 143-192.
Katanov, Nikolay Fedoroviç. Türk Kabileleri Arasında. Konya: Kömen Yayınları, 2004.
Kim, You Jin.제주의 무덤. Korea: Seoul, 2007.
Kim, Mi-Yeong. “설화를 통해 본 조상 제사의 인식 체계”. Association of Korean Genealogical Studies, 4 (2013). 71-101.
Yoon, Okhee. Jesawa charye. Seul: Donga ilbo, 2007.
Kwon, Hyeokhui. (2020). “The Creation of Urban Village Rituals and Participant Groups: A Case Study of the Jangseung Ritual of Noryangjin, Seoul”. Korean Anthropology Review 4 (2020): 39-70.
Lee, Chang-Hoon. 제주 동자석 II. Korea: Jeju, 2008. ——. “제주동자석 (濟州童子石) 고찰”. Jejustudies Akademik Sunum Makaleleri 1, (2009). 41-73.
Lee, Dong-İn. Yurdundan Uzakta Bir Halk: Kazakistan Korelileri Üzerine Sosyo-Kültürel Bir Çalışma. İstanbul: Urzeni Yayınevi, 2022.
Lee, An Na. “제주와 몽골의 ‘돌 신앙’- 신체(神體)의 산육신적 특성을 중심으로”, The Review of Korean Culture Studies 37, (2011). 255-288.
Lee, Wook. “조상 제사의 의미와 기억의 의례화(儀禮化)”. KOREAN STUDIES 19. (2011). 473-500.
Mahmut, Kaşgarlı. Dîvânü Lügâti’t-Türk. Çev. Seçkin Erdi, Serap Tuğba Yurteser. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2005.
Nemeth, David. "Graven Images and Cosmic Landscape on Cheju Island." Korean Culture 4, 1. (1983): 4-19.
Okutan Davletov, Nükhet. Hakas Türklerinde Şamanizm ve Ölüm. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2021.
Özkan, Ali Rafet. Dinlerde Kurban Kültü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2003.
Park, Tae H. 장례의 역사 . Korea: Paju, 2008.
Park, Hyunjoo. “Kore Halk Kültüründe Ölü Gömme Gelenekleri”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 2016.
Roux, Jean-Paul. Altay Türklerinde Ölüm. Çev. Aykut Kazancıgil. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 1999.
Seo, Jinseok. “Outlines of Korean Shamanism.” Introduction to Korean Spirituality. Ed. Seo Jinseok ve Kaspars Kļaviņš. Riga: University of Latvia Press, 2019: 24-107. Sizıh, Yuliya. “Vandaly oskvernili izvayanie, vozdvignutoe shamanami dlya blagopoluchiya Hakasii” (12 Şubat 2020) 20 Mayıs 2022.
Şeşen, Ramazan. İbn Fadlan Seyahatnamesi ve Ekleri. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2016. Šiaučiūnas-Kačinskas, Martynas. “Comparative research on Korean jangseungs and Lithuanian religious monuments.” Acta Orientalia Vilnensia 9, 1 (2008): 121–135.
Taşağıl, Ahmet. Gök-Türkler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1995.
Tryjarski, Edward. Türkler ve Ölüm. Çev. Hafize Er. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2012.
Vadetskaya, Elga Borisovna. Skazy o drevnih kurganah. Novosibirsk: İzd. Nauka, Sibirskoe otdelenie, 1981.
Yörükân, Yusuf Ziya. Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2006.
Yoo, Kwon-Jong.“유교의 상례와 죽음의 의미”. Philosophical Investigation, 16 (2004): 5-32.