Sosyal ve Siyasal Değişim Süreçlerinde Kilise: Mater Dolorosa Kilisesi
On dokuzuncu yüzyılda gayrimüslimlere devlet tarafından tanınan bazı haklar ve beraberinde devletler arası ittifaklarla kurulan anlaşmalar, sadece gayrimüslimlerin Osmanlı’da sosyal ve politik düzlemde görünürlüklerinin artmasına neden olmamış, gayrimüslim mabet yapılarının inşasına ya da mevcut yapıların restorasyonuna da imkân hazırlamıştır. Bu dönemde dikkat çekici olan bir gelişme, özellikle Fransızların himayesinde Katoliklerce yürütülen çalışmalardır. Onlar tarafından Karadeniz ve Anadolu’nun çeşitli yerlerinde kiliseler inşa edilmiş ve bunlara bağlı manastır ve diğer eğitim kurumları açılmıştır. Samsun’da inşa edilen Mater Dolorosa Kilisesi de bu bağlamda Katolik Kapuçin Rahiplerince tesis edilen bir kurum olarak dikkat çeker. Kilise, bir liman kenti olan Samsun’da gerek yerleşik gerekse ticari faaliyetler bağlamında şehirde bulunan Hıristiyan cemaate din hizmeti sunma yanında eğitim ve idari birimleriyle de faaliyetini sürdürmüştür. Osmanlı sonrasında da aktif olarak kullanılan kilise, özellikle Yirminci yüzyıl sonlarından itibaren zaman zaman Müslüman-gayrimüslim ilişkilerine ve misyonerlik faaliyetlerine dair tartışmalarda gündem konusu olmuştur. Bu çalışma on dokuzuncu yüzyıldan itibaren Osmanlı’da Katolik geleneği bağlamında inşa edilen kilise ve kiliseye bağlı yapıların bir örneği olarak Mater Dolorosa Kilisesini konu edinmektedir. Mater Dolorosa, Kapuçin Rahiplerince inşa edilen ve günümüzde hâlâ aktif olarak kullanılan Samsun ve civarındaki tek Katolik Kilisesidir. Çalışmada, bu kilisenin şehrin tarihsel ve kültürel belleğindeki yeri, toplumsal olaylar ve geçirmiş olduğu dönüşümler ele alınmakta, bu yapının Osmanlı’dan itibaren siyasi ve sosyal düzlemde şehir yapılanmasına yansımaları irdelenmektedir.
Anahtar Kelimeler:
Kilise, Samsun, Mater Dolorosa Kilisesi, Kapuçin Rahipleri, Hıristiyanlık, Osmanlı, Şehir Tarihi.
The Church in the Social and Political Period of Change: The Church of Mater Dolorosa
In the nineteenth century, some rights that were granted to non-Muslims by the state along with agreements established with interstate alliances not only increased the visibility of non-Muslims in the Ottoman Empire in the social and political planes but also enabled the construction or the restoration of places of worships belonged to non-Muslims. A remarkable development in this period was the work carried out by the Catholics, especially under the auspices of the French. They built churches and opened monasteries and other educational institutions in various parts of the Black Sea and Anatolia. In this context, the Mater Dolorosa Church in Samsun stands out as an institution founded by the Catholic Capuchin priests. In addition to providing religious services to the Christian community in Samsun, a port city, in the context of both residential and commercial activities, the church continued its activities with its educational and administrative units. The church, which was actively used in the post-Ottoman period, has been a topic of discussion in debates on Muslim and Non-Muslim relations and missionary activities, especially since the late twentieth century. This study deals with the Mater Dolorosa Church as an example of the church and church-related structures built in the context of the Catholic tradition in the Ottoman Empire since the nineteenth century. Mater Dolorosa is the only Catholic Church in Samsun and its vicinity, built by the Capuchin Priests and still actively used today. In this study, the place of this church in the historical and cultural memory of the city, social events, and the transformations it has undergone are discussed, and the reflections of this structure on the city structuring since the Ottoman Empire are examined in the political and social planes.
Keywords:
Church, Samsun, Mater Dolorosa Church, Capuchin priests, Christianity, Ottoman, City history,
___
- Açıkses, Erdal. “Amerikalı Misyonerlerin Samsun ve Çevresindeki Faaliyetleri”. Geçmişten Geleceğe Samsun içinde, editör Cevdet Yılmaz, 175-197. Samsun: Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı, 2006.
- Akın Ertek, Gülferiü, Yıldırım Güneş, Özgül. “Arşiv Belgeleri Işığında Giresun Kapusen Kilisesi’nin İnşa Süreci ve Mimarisi”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 28 (Sonbahar 2021): 483-501.
- ______. “Başlangıcından Günümüze Türkiye’de Fransız Okulları”. Synergies Turquie 8 (2015): 29-46.
- Atlı, Cengiz. “İngiliz ve Cumhuriyet Arşiv Belgeleri Işığında 6-7 Eylül Olayları”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9, no. 10 (Fall 2014): 1183-1197.
- Azimy, Ghorban. “I. ve II. Jön Türk Hareketinin Fikirleri ve Siyasi Faaliyetleri”. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science 31 (Aralık 2018): 580-598.
- Birsel, Haktan. “Fransız Misyonerler Trafından İstanbul ve Levant Misyonunun Oluşturulması”. Turkish Studies International Periodical For The Languages and History of Turkish or Turkic 9, no. 4 (Bahar 2014): 207-223.
- Çoban, Mahmut. “Bir Katolik Cemaati Olarak Fransiskenler”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2008.
- Frazee, A. Charles. Katolikler ve Sultanlar. İstanbul: Küre Yayınları, 2009.
- Fotoğraflarla Samsun (1840 – 1918). Haz. İpek, Nedim-Yılmaz, Cevdet-Seylan, Ali. Samsun: Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı, 2016.
- Gündüz, Şinasi. Din ve İnanç Sözlüğü. Birinci Basım, Ankara: Vadi Yayınları, 1998.
- ______. Hıristiyanlık. On birinci Basım, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2022.
- ______. Misyonerlik. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2022.
- ______. “Sinoplu Marcion’un Gnostik Teolojisi”. Hoşgörü Yılı ve İnanç Turizminde Göller Bölgesi Sempozyumu, 07-08 Eylül 2000 Isparta Bildiriler Kitabı. Isparta: SDÜ Basımevi, 131-147.
- İnalcık, Halil, Mehmet Seyitdanlıoğlu (ed.). Tanzimat, Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
- Katar, Mehmet. “Hıristiyanlıkta Temel Akımlar”. Yaşayan Dünya Dinleri içinde, editör Şinasi Gündüz, 102-111. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2016.
- Kılıç, Remzi. “Misyonerlik ve Türkiye’de Misyonerlik Faaliyetleri”. TÜBAR XIX (Bahar 2006): 327-342.
- Konan, Belkis, “Osmanlı Devleti’nde Yabancıların Kapitülasyonlar Kapsamında Hukuki Durumu”. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2006.
- Miller, Norbert H. “Pineer Capuchem Mİssionaries in the United States (1784-1816)". Franciscan Studies 10 (1932): 169-234.
- Sarısakal, Baki. Samsun’da Unutulmayan Olaylar. Birinci Kitap. Samsun: Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2008.
- ______. Samsun Eğitim Tarihi. Birinci Kitap. Samsun: Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2011.
- Tarih Boyunca Samsun ve Samsun Belediyesi. Ankara: Nüve Matbaası, 1977.
- Trabzon Vilayeti Salnamesi 1869. Hazırlayan Kudret Emiroğlu. Cilt 1. Trabzon: Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı Yayınları, 1993.
- Trabzon Vilayeti Salnamesi 1871. Hazırlayan Kudret Emiroğlu. Cilt 3. Trabzon: Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı Yayınları, 1993.
- Vadala, R. Samsun, Mazisi, Hali, İstikbali. Çeviren Kani Sarıgöllü. Gaziantep: Cumhuriyet Halk Partisi Basımevi, 1944.
- Yorulmaz, Şerife. “Osmanlı-Fransız İlişkileri Çerçevesinde Osmanlı Topraklarında Açılan Fransız Kültür Kurumları ve Bunların Meşruiyet Kazanması (19. Yüzyıl- 20. Yüzyıl Başları)”. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 11 (2000): 697-768.
- Zawart, A. The Capuchins (1528-1928): A Historical Survey. Capuching College, 1923.
- “Geleneksel Dinler Buluşması, Şehir Mezarlığı'nda 18'inci kez gerçekleştirildi”, İhlas Haber Ajansı, 12 Eylül, 2016. https://www.iha.com.tr/mersin-haberleri/geleneksel-dinler-bulusmasi-sehir-mezarliginda-18inci-kez-gerceklestirildi-1493056/
- “La fête Dieu en 1903 - Samsun 1903 Yortu Töreni - Celebration of Christian Feast in Samsun, dated 1903”, SALT Araştırma, https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/201559, Erişim: 14.02.2022.
- “Roberto Ferrari Hayatını Kaybetti”, Mersinimecehaber, 20 Mart, 2017. https://www.mersinimecehaber.com/mersin/roberto-ferrari-hayatini-kaybetti-h11497.html.
- “Samsun’da Kilisede İftar”, https://www.youtube.com/watch?v=HmX3sDsMuns, Erişim: 20.05.2022. “Tarih”, http://www.anadolukatolikkilisesi.org/samsun/tr/storia.pdf, Erişim: 15.07.2022.
- Aydın, Mehmet. Kilise. TDV İslâm Ansiklopedisi. 2002. https://islamansiklopedisi.org.tr/kilise#1 (Erişim: 07.09.2022).
- Öztürk, Levent. Kilise, TDV İslâm Ansiklopedisi, 2002. https://islamansiklopedisi.org.tr/kilise#2-islam-tarihi (Erişim: 04.07.2022). youtube.com/watch?v=rDlgP1rQkE8&t=278s, Erişim: 20.05.2021.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi BOA, İ. HR, 270/16289, 26 Ca 1293 / 19 Haziran 1876. BOA, DH. EUM. 5. Şb, 81/29, 23 Z 1334 / 21 Ekim 1916. BOA, HRT.h., 142, H. 29. 12. 1341/12 Ağustos 1923.
- ISSN: 1304-5482
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2003
- Yayıncı: Milel ve Nihal: Eğitim, Kültür ve Düşünce Platformu Derneği
Sayıdaki Diğer Makaleler
Sosyal ve Siyasal Değişim Süreçlerinde Kilise: Mater Dolorosa Kilisesi
İngiliz Romantizminde Kötülük Algısı: J. R. R. Tolkien ve Yüzük "Süregiden Bir Kararsızlık"
Reform’dan Teokratik Krallığa: Michael Servetus Davası Üzerinden Yeni Bir John Calvin Okuması
Yeni Dini Hareketlerde Yiyecek ve İçeceklerle İlgili Yaklaşım ve Uygulamalar