Cadılar, Gezgin Ruhlar, Ginzburg ve Eliade: 'Şamanlık Nedir?' Sorusuna Analitik Bir Yaklaşım
Antropolojiden dinler tarihine, tarihten sosyolojiye neredeyse bütün beşeri bilimlerde şamanlık, genelde Sibirya kaynaklı kendine özgü birtakım ritüelleri olan bir uygulama olarak kabul görür ve genel anlamıyla bir esrime tekniği olarak tanımlanır. Bu haliyle şamanlık, Orta Asya'nın kadim toplumlarının dini yapısını ele veren bir uygulama olarak görülür. Bu çalışmada İtalyan tarihçi Carlo Ginzburg'un çalışmalarının izinden giderek şamanlığa dair bu kavrayış analitik bir yaklaşımla sorgulanmaya çalışılmaktadır. Ginzburg'un 16. ve 17. yüzyılda İtalya'nın küçük bir bölgesinde keşfettiği ve Engizisyon tarafından cadılıkla suçlanan bir kültün arkasında şamanik özellikler bulunduğuna dair iddiasını değerlendiren makalede, literatürde daha çok göçebe toplumlara hasredilen şamanlığın bir tarım toplumundaki varlığı konu ediniliyor. Ginzburg'a göre kadim bir bereket ritüelinin kalıntısı olan bu kült, Engizisyon'un soruşturmalarıyla cadılığa dönüşmüş avami bir inançtır. Şamanlık denince akla gelen ilk isimlerden olan Eliade ise, Ginzburg'un keşfettiği tarım kültürünü dünyanın başka yerlerinde de görülebilen daha kozmik bir ortak inancın bir yansıması olarak görür ve onu cadılığa dönüşen daha kökensel bir başlangıç mitinde arar. Böylece Eliade, kendi mitleri aralığıyla kendilerini üçlü bir yapıya bölmüş Hint-Avrupalı toplumlarda şamanlığın herhangi bir izinin olamayacağını iddia eder. Ginzburg'un buna cevabı ise, değişik zamanlarda ve mekanlarda birbirleriyle teması olmayan kültürlerin mitlerinde, masallarında ya da danslarında ortaya çıkan bir esrime tekniğinin sürekliliğini göstermektir. Ona göre bunun nedeni, nihayette insanın cismani oluşudur ve morfolojik olarak benzeşen kültler veya teknikler onun bu yönünün ortaklaşalığını gösterir. Bu çerçevede çeşitli kültlerde görülen ortak temalar da bu cismaniliği aşan arayışların bir tezahürü olarak değerlendirilebilir. Buna şamanlık da dahildir.
Anahtar Kelimeler:
Cadılık, tarım kültü, şamanlık, Ginzburg, Eliade, Hint-Avrupalılık, cismanilik., Witchcraft, Agricultural cult, Shamanism, Indo-Europeanism, Corporeality
Witches, Travelling in Spirits, Ginzburg, and Eliade: An Analytical Appro-ach to the Question of "What is Shamanism?"
From anthropology to comparative religion, from history to sociology, nearly in all departments of the humanities, shamanism is generally accepted as a practice that originated in Siberia with a number of rituals and is broadly defined as a technique of ecstasy. As such, it is seen as a practice that reveals the religious structure of the ancient nomadic societies of Central Asia. By following the work of the Italian historian Carlo Ginzburg, this understanding about shamanism is put into question with an analytical approach. Evaluating Ginzburg's claim that there were shamanic features behind a cult that he discovered in a small region of Italy in the 16th and 17th centuries and which was accused of witchcraft by the Inquisition, the article deals with the existence of shamanism in an agricultural society that by definition cannot be considered shamanistic. According to Ginzburg, this cult was a remnant of an ancient fertility ritual that turned into witchcraft under the oppressive investigation of the Inquisition. Eliade, one of the first names that come to mind when shamanism is concerned, sees the agricultural cult discovered by Ginzburg as a reflection of a more cosmic belief that can be seen in other parts of the world. So he connects the same cult to the quest or a nostalgia for a beatific cosmic beginning that turned into witchcraft. So he connects the same cult to the quest or a nostalgia for a beatific comic beginning. Thus, Eliade claims that there can be no trace of shamanism in an Indo-European society that divided itself into a tripartite structure with the help of their mythic establishments save in unknown prehistoric times. Ginzburg's answer to this is to show the continuity of ecstasy techniques that emerge in the myths, tales, fables or dances of different cultures that are in no direct contact with each other temporally and spatially. According to him, the reason for this is that the morphologically similar elements ultimately have an aspect related to the corporeality of the human being. In this context, the common themes that can be seen in various cults including shamanism can be assumed as a manifestation of the pursuits beyond this corporeality. Thus, analytically considered, the question of shamanism should be answered by evaluating the relations between this corporeality of humans and its beyond.
Keywords:
Witchcraft, Agricultural cult, Shamanism, Indo-Europeanism, Corporeality, Eliade, , Ginzburg, ,
___
- Anderson, Perry, "Witchcraft", London Review of Books, c. 12, no. 21 (8 Kasım 1990).
- Calinescu, Matei. "Eliade and Ionesco in the Post–World War II Years: Questions of Identity in Exile", Hermeneutics, Politics, and the History of Religions: The Contested Legacies of Joachim Wach and Mircea Eliade içinde, der. Christian K. Wedemeyer ve Wendy Doniger, Oxford: Oxford University Press, 2010, 103-131.
- Dodds, E. R. The Greeks and the Irrational, Berkeley: University of California Press, 1951.
- Eliade, Mircea. "Avrupa Büyücülüğüne Dair Bazı Saptamalar", Okültizm, Büyücülük ve Kültürel Modalar içinde, çev. Cem Soydemir, Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2016, 96-125.
- Eliade, Mircea, Dinin Anlamı ve Fonksiyonu, çev. Mehmet Aydın, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
- Eliade, Mircea ve Ioan P. Couliano, Dinler Tarihi Sözlüğü. Çev. Ali Erbaş, İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
- Eliade, Mircae. Shamanism:Archaic Techniques of Ecstasy, çev. Willard R. Trask, Princeton: Princeton University Press, 2004.
- Eliade, Mircea. "Some Observations on European Witchcraft", History of Religions, c. 14, no. 3 (1975), 149-172.
- Eliade, Mircae. Şamanizm: İlkel Esrirne Teknikleri, çev. İsmet Birkan, Ankara: İmge Kitabevi, 1999.
- Eliade, Mircae. Yoga: Ölümsüzlük ve Özgürlük, çev. Ali Berktay, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2013.
- Gramsci, Antonio. Subaltern Social Groups: A Critical Edition of Prison Notebook 25, der. ve çev. Joseph A. Buttigieg ve Marcus E. Green, New York: Columbia University Press, 2021.
- Ginzburg, Carlo. Ecstasies: Deciphering Wicthes' Sabbath, çev. Raymond Rosenthal, New York: Pantheon Books, 1991.
- Ginzburg, Carlo. Gece Savaşları: 16. ve 17. Yüzyıllarda Cadılık ve Tarım Kültleri, çev. Ceren Sungur, İstanbul: Pinhan Yayınları, 2022.
- Ginzburg, Carlo. "Our Words, and Theirs. A Reflection on the Historian's. Craft, Today", Historical Knowledge: In Quest of Theory, Method and Evidence içinde, der. Susanna Fellman ve Marjatta Rahikainen, Cambridge: Cambridge Scholars Publishing, 2012, 97-119.
- Ginzburg, Carlo, "Travelling in Spirit: From Friuli to Siberia", Marjorie Mandelstam Balzer, Jan N. Bremmer ve Carlo Ginzburg, Horizons of Shamanism: A Triangular Approach to the History and Anthropology of Ecstatic Techniquess içinde, der. Peter Jackson, (Stockholm: Stockholm University Press, 2016), 35-51.
- Ginzburg, Carlo. "Witches and Shamans", Threads and Traces: True False Fictive içinde, çev. Anne C. Tedeschi ve John Tedeschi, Berkeley: University of California Press, 2012, 215-227.
- Grousset, René. Bozkır İmparatorluğu: Atilla, Cengiz Han, Tmur, çev. M. Reşat Uzmen, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2019.
- Hobsbawm, Eric. İlkel Asiler: 19. ve 20. Yüzyıllarda Toplumsal Hareketin Arkaik Biçimleri Üzerine İncelemeler, çev. Uygur Kocabaşoğlu, (İletişim Yayınları, İstanbul: 2012).
- Hobsbawm, Eric. J., "Önsöz", Ginzburg, Gece Savaşları içinde, 9-10.
- Huzinga, Johan. Homo Ludens: Oyunun Toplumsal İşlevi Üzerine Bir Deneme, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2000.
- Levi-Strauss, Claude. Structural Anthropology, çev. Claire Jacobson ve Brooke Grundfest Schoepf, New York: Basic Books, 1963.
- Rohde, Erwin. Psyche:Yunanlarda Ruhler Kültü ve Ölümsüzlük İnancı, çev. Özgüç Orhan, İstanbul: Pinhan Yayınları, 2020.
- ISSN: 1304-5482
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2003
- Yayıncı: Milel ve Nihal: Eğitim, Kültür ve Düşünce Platformu Derneği