Türk ve İslam Eserleri Müzesi’nde Bulunan Memlûk Cildlerinden Örnekler

Mısır’da kurulan ve dönemin tarihçileri tarafından bir Türk Devleti ola-rak isimlendirilen Memlûkler, 1250-1517 tarihleri arasında Mısır, Suriye ve Hicaz’da hüküm sürmüştür. Memlûk sultanları sanatı ve sanatçıları himaye ederek devletin gücünü ve zenginliğini simgeleyen çok sayıda eser üretilme-sine aracı olmuşlardır. Üretilen bu eserler içerisinde dînî, edebî ve tarihi türde kaleme alınmış çok sayıda yazma eser de bulunmaktadır. Özenle yazılan ve tezhiplenen bu eserler yine kendisine yakışan cildlerle kaplanmıştır. Oldukça gösterişli olan cildler, dönemin ihtişamını yansıtır niteliktedir. Deri cildlerde daha çok kahverenginin tonları tercih edilmiş olup altın da bol miktarda kullanılmıştır. Bu makalede Türk ve İslam Eserleri Müzesi’nde bulunan ve XV. yüzyıl Memlûk cildlerine örnek teşkil eden 1817, 1601, 2146, 1621 envanter numaralı eserler, dönemin kitap kabı süsleme özelliklerini ortaya çıkarmak amacıyla incelenmiştir. Ayrıca hem iç hem de dış kapak süslemesi bulunan eserlerde kullanılan desen ve kompozisyon anlayışı değerlendirilmiş ve eserlerin Memlûk cildleri içerisindeki yeri tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Türk ve İslam Eserleri Müzesi, Memlûk, Cild, XV. Yüzyıl, Tezyînât

Examples of Mamluk Bindings in the Museum of Turkısh and Islamic Arts

The Mamluks, who were founded in Egypt and named as a Turkish State by the historians of the period, ruled in Egypt, Syria and the Hejaz between 1250-1517. The Mamluk sultans patronized art and artists and helped to produce numerous works symbolizing the power and wealth of the state. Among these works produced, there are also many writings written in religious, literary and historical genres. These works, which were carefully written and illuminated, were again covered with bindings that befit itself. The bindings which are quite flamboyant, reflect the magnificence of the period. For leather skins, brown tones were preferred and gold was used abundantly. In this article, the works in the Museum of Turkish and Islamic Arts with inventory numbers 1817, 1601, 2146, 1621, which constitute an example of XV century Mamluk bindings were examined in order to reveal the decorative features of the book container of the period. In addition, the conception of design and composition used in the works with both inner and outer cover ornaments was evaluated and the place of the works in the Mamluk bookbindings was discussed.

Keywords:

Mamluk, Bookbindings, XV. Century, Decoration., Museum of Turkish and Islamic Arts,

PDF

___

Anonim. (2016). Tuhfetü’l-Memlûk: Siyâsetnâme (Yakup Kara, Çev.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
Arıtan, Ahmet Saim. (1992). Konya Dışındaki Müze ve Kütüphanelerde Bulunan Selçuklu ve Selçuklu Uslûbunu Taşıyan Cild Kapakları. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
Ayaz, Fatih Yahya. (2015). Memlükler (1250-1517). İstanbul: İsam Yayınları.
Ayaz, Fatih Yahya. (2016). Memlük-Kıbrıs İlişkileri: Kıbrıs’ta İlk Türk Hâkimiyeti. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Ayaz, Fatih Yahya. (2021). Memlükler. İslam Târihi Ve Medeniyeti (2. Baskı, Cilt. 9, s. 445-514). İstanbul: Siyer Yayınları.
Behrens-Abouseif, Doris. (2018). The Book in Mamluk Egypt and Syria (1250-1517): Scribes, Libraries and Market. Brill Academic Pub.
Çığ, Kemal. (1971). Türk Kitap Kapları. Doğan Kardeş Matbaacılık Sanayi A.Ş. Basımevi.
James, David. (1988). Qur’ans of the Mamluks. Alexandria Press.
Kızıltoprak, Süleyman. (2002). Memlûk Sistemi. Türkler (Cilt. 5, s. 320-336). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Mack, Rosamand E. (2022). Doğu Malı Batı Sanatı: İslam Ülkeleriyle Ticaret ve İtalyan Sanatı 1300-1600 (Ali Özdamar, Çev.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Özen, Mine Esiner. (2017). Türk Cilt Sanatı (2. Baskı). İstanbul: İşaret Yayınları.
Tanındı, Zeren. (1990). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde Ortaçağ İslam Ciltleri. Topkapı Sarayı Müzesi Yıllık-4, 102-149. Topkapı Sarayı Müzesi Müdürlüğü Yayınları.
Tekindağ, Şehabeddin. (1971). Memlûk Sultanlığı Tarihine Toplu Bir Bakış. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi. 25, 1-38.
Temurçin, Nida Gamze. (2016). Memlük Dönemi Tezhip Sanatının İncelenerek Günümüz Tezhip Sanatında Yorumlanması. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi. Yüksek Lisans Tezi.
Yavuz, Orhan. (2002). Kansu Gavrî’nin Türkçe Dîvânı (Metin-İnceleme-Tıpkıbasım). Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
Yiğit, İsmail. (2004). Memlükler. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt. 29, s. 90-97).
Yiğit, İsmail. (2015). Memlûkler: 648-923/ 1250-1517. Kayıhan Yayınları.