ZELİHA OSMAN HANIM’IN “İLÂÇ ŞİŞESİ” BAŞLIKLI PİYESİ (1925)

Milli Mücadele'ye destek veren çalışmalarıyla Türk edebiyat tarihinde özel bir öneme sahip olan yazar ve çevirmen Zeliha Osman [Özen] Hanım'ın 1343 (m.1925) yılında Mektep Temsilleri serisinde eski harflerle yayınlanmış "İlâç Şişesi" başlıklı iki perdelik piyesi, Cumhuriyet'in ilk yıllarındaki eczacılık anlayışını yansıtması yönüyle ilginçtir. Orijinal nüshası araştırmacı tarafından Atatürk Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi'nde (Erzurum) tespit edilen bu piyes eczacı kalfası Hikmet Bey'in, evde hasta yatan annesinin ilâcını almak için eczaneye gelen Küçük Melek'e afyon şurubu yerine afyon ekstresi verdiğini fark etmesinin ardından eczanede yaşananları ve bu büyük hata karşısında Eczacı Hasan Bey'in tutumunu konu alır. Eserde ayrıca bugün unutulmuş ilâç formlarından biri olan güllaçtan (nâhoş tat veya kokulu toz ilâçların içine konduğu, nişastadan yapılmış küçük kap) bahsedilmekte; Julep gomme (cülap zamkı), Sirop [de] bourgeons de sapin (çam tomurcuğu şurubu), Sirop d'opium (afyon şurubu) ve Teinture d'Iode (tentürdiyot) gibi Fransızca ilâç isimleri anılmaktadır

A Play Entitled “The Medicine Bottle” (1925) by Zeliha Osman Hanım

The two-act play “The Medicine Bottle” by Ms. Zeliha Osman [Özen], a Turkish playwright and translator holding a special importance in the history of Turkish literature through her activities supporting Milli Mücadele (The National Struggle), is noteworthy due to reflecting the perception of pharmacy in early years of the Turkish Republic founded in 1923. An original copy of the play, written in Ottoman Turkish and published in a series of school plays, has been registered at the Ataturk University Rare Books Collection (Erzurum). The play is based on the incidents occurring in a small community pharmacy after the assistant pharmacist Hikmet Bey’s realization of his mistake of giving his customer a bottle of extract of opium instead of opium syrup, and Pharmacist Hasan Bey’s backlash toward this fatal error. A forgotten pharmaceutical form named güllaç (cachet), a sort of container made of starch for encapsulating dry powder drugs with unpleasant taste or smell, is also mentioned in the play together with those drug names in French like Julep gomme (Gum of Julep), Sirop de bourgeons de sapin (Pine bud syrup), Sirop d’opium (Opium syrup) and Teinture d’Iode (Tincture of Iodine)

PDF

___

1. And, M. Türk Tiyatro Tarihi. İstanbul, İletişim Yayınları, 1992: 107.
2. Çobanoğlu, Ö, Özarslan, M. Prof. Dr. Umay Günay Armağanı. Ankara, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, 1996: 184.
3. Özen, ZO. Son Yolculuk. Cumhuriyet Gazetesi. 1 Birincikânun 1936: 8.
4. Kurnaz, Ş. Milli Mücadelede Türk Kadını. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 12(34), 1996: 56.
5. Türkmen, Z. Milli Mücadele Yıllarında İstanbul Mitingleri. Ankara, Berikan Yayınevi, 2007: 75.
6. Uyanıker, F. Millî Mücadelede Türk Kadını. Ankara, Genelkurmay Basımevi; 2009: 27.
7. İkbal Kütüphanesinin Yeni Eserleri. Cumhuriyet Gazetesi. 26 Şubat 1932: 4.
8. Büyük Dil Kurultayı – Aza Miktarı Günden Güne Çoğalıyor. Cumhuriyet Gazetesi. 10 Eylül 1932: 2.
9. Birinci Türk Dil Kurultayı – Tezler, Müzakere Zabıtları. İstanbul, Devlet Matbaası, 1933: 30.
10. Beşinci Dil Kurultayı Üyeleri. [Internet] Ankara: Türk Dil Kurumu Kütüphanesi. [erişim tarihi: 29 Nisan 2013]; http:// tdkkitaplik.org.tr/kurultay05/K0506001.pdf.
11. Mecit Hun – Iğdır Tarihi ve Hatıratım. [Internet] Iğdır. [erişim tarihi: 29 Nisan 2013]; http://www.igdirsevdasi.com/ cilt1/5mecit.pdf.
12. Türk Dil Kurultayları. [Internet] Ankara: Türk Dil Kurumu Kütüphanesi. [erişim tarihi: 28 Nisan 2013]; http://tdkkitaplik.org.tr/kurultaylar.asp.
13. Türkiye’de Halk Ağzından Söz Derleme Dergisi. Ankara, Türk Dil Kurumu, 5, 1957: 152.
14. Cunbur, M. Türk Kadın Yazarların Eserleri – Bibliyografya (1928-1955). Ankara, Son Havadis Matbaası, 1955: 121.
15. Özön, MN, Dürder, B. Türk Tiyatrosu Ansiklopedisi. İstanbul, Remzi Kitabevi, 1967: 226, 457.
16. Kerman, Z. Yeni Türk Edebiyatı İncelemeleri. İstanbul, Dergâh Yayınları, 2009: 433.
17. And, M. Meşrutiyet Döneminde Türk Tiyatrosu, 1908-1923. İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1971: 115.
18. Bradshaw, A. Compassion: what history teaches us. Nursing Times. 107 (19/20), 2011: 12-14.
19. Oxford, MN. Handbook of Nursing. London, Methuen & Co., 1912.
20. Oxford, MN. Le livre de l’infirmière – Guide pratique adapté de l’anglais à l’usage de la maison-école d’infirmières privées. Trad: Léonie Chaptal de Chanteloup. Paris, Masson, 1906.
21. Baytop, T. Osmanlı Eczacılığı Üzerinde Fransız Eczacılık Biliminin Etkileri. Türk Eczacılık Tarihi Araştırmaları. İstanbul, Sinangin Matbaası, 2000: 58-63.
22. Tekiner, H, Mat, A. Pharmacopées turques de langue française. Rev Hist Pharm. 57(361), 2009: 17-22.
23. Üvey, D. La traduction en turc de la pharmacopée française de 1866. Rev Hist Pharm. 84(312), 1996: 324-25.
24. Öztekin-Mat, A. Les périodiques pharmaceutiques en langue française dans l’empire otoman. Rev Hist Pharm, 84(312), 1996: 315-17.
25. Mat, A, Nicolas, M. Osmanlı Eczanelerinin Başvuru Kitabı: L’Officine de Dorvault. VIII. Türk Eczacılık Tarihi Toplantısı Bildiri ve Poster Özetleri. 29-30 Mayıs 2008, İstanbul, Marmara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi, 2008: 9.