Osmanlı Devleti’nde Halk Sağlığı Kapsamında Verilen Gıda Güvenliği Mücadelesine Bir Örnek: Suni Kahveler

Amaç: Bu çalışmanın amacı XIX. yüzyılın önemli halk sağlığı sorunlarından biri olan gıda güvenliği konusunda Osmanlı Devleti’nin aldığı tedbirlerin gelişimini Osmanlı arşiv belgeleri ışığında suni kahveler örneğinde incelemektir. Yöntem: Çalışmamızın verileri Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) belgelerinden elde edilmiştir. Arşiv kataloğunda 2020 yılının temmuz ayında “suni kahve” anahtar kelimesi ile tarama yapılmış, tespit edilen 32 belgenin tümü çalışmaya dahil edilmiştir. Belgeler yazarlar tarafından transkribe edilmiştir. Ardından kronolojik sıraya konularak içerikleri tahlil edilen belgeler bir olay örgüsü içinde tarafsız bir şekilde değerlendirilmiştir. Bulgular: Osmanlı Devleti, kahveye alternatif daha ucuz bir içecek olarak çeşitli Avrupa ülkeleri tarafından piyasaya sürülen suni kahveleri denetlemiş, içeriklerinde sağlığa zararlı maddeler bulunması ya da kahve ismiyle satılarak halkı yanıltmaları halinde halk sağlığını tehdit edeceklerinden suni kahvelerin satışına düzenlemeler getirmiştir. Bu uygulamalar sebebiyle ticari olarak zarar gören Avrupa Devletleri ise Osmanlı Devleti’ne siyasi ve diplomatik baskılar uygulayarak çıkarlarını korumaya çalışmıştır. Sonuç: Osmanlı Devleti, tüm diplomatik ve siyasi baskılara rağmen halk sağlığını korumak için suni kahvelerin satışını denetim altına almıştır. Bu kapsamda suni kahvelerin gümrüklerden geçişi kontrol edilmiş, kahve adı altında satılmaları yasaklanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Halk sağlığı, Gıda güvenliği, İkame kahve

An Example of Food Safety Struggle in the Scope of Public Health in the Ottoman State: Substitute Coffees

Aim: The aim of this study is to examine the development of the measures taken by the Ottoman Empire on food safety, one of the important public health problems of the 19th century, in the light of the Ottoman archive documents in the example of substitute coffee. Methods: The data of our study were obtained from the Ottoman Archives (BOA) documents of the Presidency of State Archives in Juli 2020. The archive catalog was scanned with the keyword "substitute coffee", and all the detected 32 documents were included in the study. Documents are transcribed by the authors. Then, the documents, whose contents were analyzed by putting them in chronological order, were evaluated in an impartial way in a plot. Results: The Ottoman Empire inspected the substitute coffees introduced by various European countries as a cheaper alternative to coffee. It has brought regulations to the sale of substitute coffees, as they will threaten public health if they contain substances harmful to health or mislead the public by selling them under the name of coffee. The European States, which were damaged commercially due to these practices, tried to protect their interests by applying political and diplomatic pressures on the Ottoman Empire. Conclusion: Despite all diplomatic and political pressures, the Ottoman Empire took the sale of subsitute coffee under control in order to protect public health. In this context, the transition of substitute coffees through customs was controlled and their sale under the name of coffee was prohibited.

Keywords:

Public health, Food safety, Substitute Coffee,

PDF

___

1. Ringen K. Edwin Chadwick, the Market Ideology, and Sanitary Reform: On the Nature of the 19th-Century Public Health Movement. International Journal of Health Services 1979;9(1):107-120.
2. Berman A. JBA Chevallier, Pharmacist-Chemist: A Major Figure in Nineteenth-Century French Public Health. Bulletin of the History of Medicine 1978;52(2):200-213.
3. Jones MM, Benrubi ID. Poison Politics: A Contentious History of Consumer Protection Against Dangerous Household Chemicals in the United States. American Journal of Public Health 2013;103(5):801-812.
4. Kütükoğlu M. Osmanlı Ülkesinde Avrupa Sun’i Kahvesi. Kaynaklar Dergisi 1988;6;44-50.
5. Teuteberg HJ. Kaffee. İçinde: Genußmittel. Ein Kulturgeschichtliches Handbuch. Ed. Hengarter Th. Merki CM. New York: Campus Verlag, 1999, 81.
6. Kornauth C. Zur Beurtheilung der Kaffeesurrogate. Angewandte Chemie 1891;4(21):645-647.
7. Vaupel E. Napoleons Kontinentalsperre und ihre Folgen. Hochkonjunktur der Ersatzstoffe. İçinde: Chemie in Unserer Zeit, 2006, 40, 306–315.
8.Industriegeschichte.ord [internet]. [cited: 2.8.2022]. Available from: http://industriegeschichte.at/Betriebe/Franck/Franck_3.html
9. Smith SD. Accounting for Taste: British Coffee Consumption in Historical Perspective. The Journal of Interdisciplinary History 1996;27(2):183-214.
10. Morris J. Comment: Chocolate, Coffee and Commodity History. Food and History 2014;12(1):201-209.
11. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), BEO, 190/14196.
12. BOA, HR.TO, 168/101.
13. BOA, Y. PRK. ZB, 6/6.
14. BOA, BEO, 72/5326.
15. BOA, HR.İD, 1265/43.
16. BOA, HR.İD, 2020/1.
17. BOA, HR.İD, 2020/6.
18. BOA, HR.İD, 2020/7.
19. BOA, HR.İD, 2020/3.
20. BOA, HR.İD, 2020/5.
21. BOA, HR.İD, 2020/2.
22. BOA, HR.İD, 1265/43.
23. BOA, HR.İD, 2020/4.
24. BOA, HR.TO, 168/101.
25. BOA, BEO, 273/20453.
26. BOA, BEO, 226/16946.
27. BOA, ŞD, 586/31.
28. BOA, MV, 76/90.
29. BOA, BEO, 294/22031.
30. BOA, DH.MKT, 161/11.
31. BOA, BEO, 455/34070.
32. BOA, HR.İD, 2020/8.
33. BOA, HR.İD, 2020/9.
34. BOA, HR.İD, 1265/46.
35. BOA, HR.İD, 1265/47.
36. BOA, HR.İD, 1265/48.
37. BOA, HR.İD, 2020/10.
38. BOA, HR.İD, 2020/11.
39. BOA, HR.İD, 2020/12.
40. BOA, ŞD, 2672/29.
41. BOA, HR.İD 2020/13.
42. BOA, BEO_763_57181.
43. Kuzucu K. Osmanlı’nın Son Döneminde Uluslararası Kaçakçılığa Konu Olan “Tokat Çayı”nın Serüveni. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tokat Sempozyumu Bildirileri Cilt 1; Tokat: Özyurt Matbaacılık; 2013; 183-196. 44. Günergun F. XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Kimyager-Eczacı Bonkowski Paşa (1841-1905). I. Türk Tıp Tarihi Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara: TTK; 1992; 245-247.
45. Yıldırım N. Osmanlı Devleti’nde Gıda Kontrolüne Bakış. İçinde: 14. Yüzyıldan Cumhuriyet’e Hastalıklar-Hastaneler-Kurumlar Sağlık Tarihi Yazıları, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları; 2014; 54-69.
46. Dölen E. 1870’li Yıllarda Mekteb-i Tıbbiye Laboratuvarında Yapılan Analiz ve İnce¬lemeler. Marmara Üniversitesi Eczacılık Dergisi 1992;2:145-159.
47. Gözel-Durmaz O. Osmanlı’da Gıda Güvenliği: Halk Sağlığı ve Uluslararası Ticaret Kıskacında Mahlût Zeytinyağları Meselesi. Osmanlı Araştırmaları 2019;54;277-305.