Kırım Savaşı’nda İskorbüt İlleti
Diyette C vitamini kaynağı olan taze meyvelerin ve sebzelerin eksik tüketilmesinden kaynaklanan bir hastalık olan iskorbüt (günümüzde Türk tıp çevrelerinde benimsenen söyleniş biçimiyle skorbüt), geçmişte özellikle uzun süre açık denizde kalan gemicilerde yaygın olarak görülmüştür. Osmanlı etıbbası tarafından “iskorbüt illeti” olarak adlandırılan bu hastalık, Osmanlı donanması askerlerinde de zaman zaman ortaya çıkmıştır. İngiliz, Fransız ve İtalyan birliklerinin dâhil olduğu aşaması Kırım Savaşı olarak adlandırılan 1853–1856 Osmanlı-Rus savaşı sırasında da iskorbütün ciddi bir sorun olarak yaşanmış bulunması söz konusudur. Bu çalışmanın dayandığı kaynaklar, Genelkurmay Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi’nde bulunan 11 adet belgedir. Arşivin en eski tarihli evrakından olan ve “Kırım Savaşı’nda Sağlık İşleri” başlıklı dosyanın tüm içeriğini oluşturan bu belgeler, cephe ve başkent arasında yapılmış yazışmalardır. Belgelerin yedisinde iskorbüt illeti doğrudan söz konusu edilmektedir. Hasta sevkiyatı hakkındaki diğer dört belgenin de bu hastalıkla dolaylı ilişkisi olduğunu düşünmek olanaklıdır. Belgelerin ana konusu yaşanan somut sorunlar olmakla birlikte, satır aralarında dönemin Osmanlı tıbbının iskorbüt illetini nasıl değerlendirdiği ve onunla nasıl mücadele ettiği de görülmektedir.
Anahtar Kelimeler:
Askeri personel, İskorbüt, Kırım Savaşı, Arşiv
Scurvy in Crimean War
Scurvy, which is a disease caused by a deficiency in fresh fruit and vegetables which are a source of vitamin C in the diet, was frequently seen in the past, particular with sailors who stayed on the open seas for long periods of time. This illness, which was named “iskorbüt illeti” by Ottoman physicians also occurred occasionally in Ottoman soldiers. During the 1853-1856 Ottoman-Russian war, called the Crimean War when the English, French and Italian military had joined the battle, scurvy was a significant problem. The references for this report are 11 documents found in the archives of the Chief of the General Staff Military History and Strategic Study Directorate. All of these documents are contained in a folder titled, “Health Care during the Crimean War,” which is the oldest document in the archive and which was written between the battle front and the capital city. In the seventh document scurvy is directly mentioned. Four other documents about patient transfer may also be associated with this disease. Although the documents’ main subject is about concrete problems that were experienced, it is possible to read between the lines to see how Ottoman physicians assessed and treated scurvy.
Keywords:
military personel, scurvy, Crimean War, archives,
___
- Aypay Aİ. Mehmet Emin Vahîd Paşa’nın eserlerinde batı kökenli kelimeler. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi [The bor- rowed words from European languages in the works of Mehmet Emin Vahid Paşa, Journal of Turkish World Studies]. 2005;5(2):179-184.
- Reuler JB, Broudy VC, Cooney TG. Adult scurvy. JAMA 1984;253:805–807.
- Bown SR. Scurvy: How a surgeon, a mariner, and a gentleman solved the greatest medical mystery of the age of sail. Thomas Dunne Books, St. Martin’s Press, New York, 2003. ISBN: 0-312-31391-8.
- Fain O, Mathieu E, Thomas M. Scurvy in patients with cancer. BMJ 1998;316(7145):1661–1662.
- Baysal A.Beslenme [Nutrition]. Hatipoğlu Yayınevi, Ankara. 1999. pp:152-240.
- Torun S. Kırım Savaşında Hasta Bakımı ve Hemşirelik, Çukurova Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Tıp Tarihi, Etik ve Deontoloji Anabilim Dalı Doktora Tezi (yayınlanmamış), Adana, 2008. pp:90-92;132-161.
- TorunS, Kadıoğlu S, Uzel İ, Yılmaz N. Kırım Savaşı’nda İskorbüt İlleti. 1. Uluslararası Türk Tıp Tarihi Kongresi, 10.Ulusal Türk Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı, Konya, 2008:792-810.
- Develi H. Osmanlı Türkçesi Kılavuzu I. [Guide of Ottoman Turkish I] Genel Dağıtım Kitabevi, İstanbul, 2005.
- Develi H. Osmanlı Türkçesi Kılavuzu II. [Guide of Ottoman Turkish II] Genel Dağıtım Kitabevi, İstanbul, 2005.
- Devellioğlu F. Osmanlıca – Türkçe Ansiklopedik Lügat [Ottoman – Turkish Encyclopaedic Lexicon], Aydın Kitabevi, Ankara, 2002.
- ATASE arşivi, Klas.1/10,Dosya:55,Fihrist:3.
- ATASE arşivi, Klas.1/10,Dosya:55,Fihrist:3/1.
- ATASE arşivi, Klas.1/10,Dosya:55,Fihrist:3/2.
- ATASE arşivi, Klas.1/10,Dosya:55,Fihrist:3/3.
- ATASE arşivi, Klas.1/10,Dosya:55,Fihrist:3/6.
- ATASE arşivi, Klas.1/10,Dosya:55,Fihrist:3/4.
- ATASE arşivi, Klas.1/10,Dosya:55,Fihrist:3/5
- ATASE arşivi, Klas.1/10,Dosya:55,Fihrist:4.
- ATASE arşivi, Klas.1/10,Dosya:55,Fihrist:5.
- ATASE arşivi, Klas.1/10,Dosya:55,Fihrist:1.
- ATASE arşivi, Klas.1/10,Dosya:55,Fihrist:2
- ISSN: 1309-761X
- Yayın Aralığı: Yılda 3 Sayı
- Başlangıç: 2010
- Yayıncı: OYA ÖGENLER