OSMANLI-TÜRK TOPLUMUNDA ÇEVİRİ ETKİNLİĞİ ÜZERİNE TARİHSEL BİR İNCELEME

Bu çalışmanın amacı, Türk toplumlarında çeviri etkinliğinin geçmişten günümüze uzanan serüvenini tarihsel veriler ve bulgular ışığında incelemek, konuyla ilgili genel bir bakış sağlamaktır. Bir araştırma alanı olarak Türkiye’de çeviri tarihi ile ilgili yapılan çalışmalarda, incelemelerin çoğunlukla Osmanlı dönemi ve Cumhuriyet dönemi üzerine yoğunlaştığını, Osmanlı öncesi dönemde Türk toplumlarındaki değişik lehçe ve dillerin kullanıldığı çeviri etkinlikleri ile ilgili bulguların ise genellikle bu yoğunlaşmanın dışında bırakıldığını görmekteyiz. Bu çalışmada ise, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerindeki kültürel değişimlerle bağlantılı olarak çeviri etkinliklerinin gelişim aşamalarının çalışmanın esas odağını oluşturması ile birlikte Osmanlı öncesi dönemlerdeki oluşumlar da irdelenerek Osmanlı-Türk toplumlarında çeviri etkinlikleri üzerine bir tarihçelendirme örneği oluşturmak amaçlanmaktadır. Bu nedenle çalışmanın kapsamını aşacağı düşünülerek her bir bölümde dönemin en önemli oluşumlarına yer verilmiş, detaylara girilmekten özenle kaçınılmıştır. Türk dilinin kullanımı, toplumların çokkültürlülüğü, çeviri etkinliklerinin etki alanları ve Türk çeviri tarihine yön veren önemli oluşumlar hakkında da bilgi veren bu çalışmada, her ne kadar çeviri etkinliklerinin öncelikle dini metinler üzerine yoğunlaştığı görülse de zaman içerisinde, özellikle de 19. yüzyılda Reform Hareketleri ve Batılılaşma çabaları kapsamında, içerik ve türlerde meydana gelen değişimler dikkat çekmektedir. Batı’da meydana gelen bilimsel gelişmeler, tıptaki ilerlemeler ve ticari ilişkilerin önem kazanmasıyla birlikte sosyal, kültürel, siyasi ve askeri etkiler ile çeviri etkinlikleri hız kazanmış, böylelikle Modern Türk Edebiyatı’na yeni edebi türlerin de tanıtılması sağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

çeviri, çeviri etkinliği, Türk çeviri tarihi, Osmanlı döneminde çeviri, Cumhuriyet döneminde çeviri

A HISTORICAL REVIEW ON TRANSLATION ACTIVITY IN THE OTTOMAN-TURKISH SOCIETY

The purpose of this study is to examine the historical development of translation activities in Turkish societies and provide an overview in the light of historical data and findings. In studies related to the history of translation in Turkey as an area of research, it is generally seen that most of the investigations focus on the Ottoman period and the Republican era, on the other hand the findings related to the translation activities in which different dialects and languages were used in Turkish societies within the period before the Ottomans are generally excluded from this concentration. However, in this study, it is aimed to create an example of a historiography on translation activities in the Ottoman-Turkish societies by examining both the developmental stages of translation activities in connection with the cultural changes in Ottoman and Republican periods as a main focus and the formations in pre-Ottoman periods. Considering that the study will exceed its scope, the most important developments of the periods were included in each part and the details were carefully avoided. This study also gives information about the usage of Turkish language, multiculturalism of societies, the effects of translation activities and the important formations that direct the history of translation in Turkey. Although it is seen that translation activities primarily focus on religious texts, the changes in content and genres within the scope of Reform Movements and efforts of Westernization in the 19th century are noteworthy. With scientific developments in the West, advances in medicine and the importance of commercial relations, translation activities have gained momentum thanks to social, cultural, political and military influences, thus new literary genres were introduced to Modern Turkish Literature.

Keywords:

translation, translation activity, Turkish history of translation, translation in the Ottoman period, translation in the Republican era,

PDF

___

Aksoy, N. B. (1998). Teknik Çeviri. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 2 (15), 71-80.
Aksoy, B. (2005). Translation Activities in the Ottoman Empire. Meta. 50 (3), 949–956.
Alpay, M. (1976). Harf Devriminin Kütüphanelere Yansıması. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Kütüphanecilik Bölümü.
Arusoğlu, S. (2010). Tercüme Dergilerinde Çeviri Tarihi. Hacettepe Üniversitesi Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi. 2 (20), 53-68.
Berk, Ö. (1999). Translation and Westernisation in Turkey (from the 1840s to the 1980s. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Warwick Üniversitesi, Warwick.
Bilim, C. (1990). Tercüme Odası. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM. 1 (1), 29-43. DOI:10.1501/OTAM_0000000191.
Demircioğlu, C. (2016). Çeviribilimde Tarih ve Tarih Yazımı. Doğu-Batı Ekseninde Bir Karşılaştırma. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
Eruz, S. (2010). Çokkültürlülük ve Çeviri: Osmanlı Devleti’nde Çeviri Etkinliği ve Çevirmenler. İstanbul: Mutlilingual.
Göktaş, N. (2005a). Türk Çeviri Tarihinde Tercüme Dergisi ve Metis Çeviri Dergisi’nin Yeri. (Yayımlanmamış doktora tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana.
Göktaş, N. (2005b). Fransa’da Yazınsal Çeviri Tarihi (Bir Tarihçelendirme Denemesi). Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 2 (30), 51-63.
Karadağ, A. B. (2015). The Contribution of the Novels Translated into Ottoman Turkish Between the Ottoman Tanzimat Period and the Alphabet Reform to the Ottoman/Turkish Cultural Heritage: An Overview of the Prefaces with a Focus on National Morals and Customs. Rumeli’de Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. (2), 113-128.
Kayalı, Y., Çoruk, F. J. G. (2016). Türk, Hı̇nt ve Ermenı̇ Kültürlerı̇ ve Edebı̇yatlarında Çevı̇rı̇ Çalışmaları ve Tarı̇hı̇. Akademı̇k Bakış Dergı̇sı̇. Sayı: 53. 114-123.
Paker, S. (2009). The Turkish Tradition. İçinde Routledge Encyclopedia of Translation Studies. (2. baskı). M. Baker, G. Saldanha (Ed). Londra; New York: Routledge. 550-559.
Sauer, J. (1997). Türkiye’de İlk Çeviri Dergisi: Tercüme. (Çev. M. Çıkar). Kebikeç. Sayı: 5. 35-49.
Soysal, F. (2017). Cumhurı̇yet Dönemı̇ Çevı̇rı̇ Kurumları, Tercüme Bürosu ve Kurumsallaşma İlı̇şkı̇sı̇ Üzerı̇ne Bı̇r Değerlendı̇rme. Tarih Okulu Dergisi. Sayı: 32. 211-220.
Tahir Gürçağlar, Ş. (2005). Kapılar. Çeviri Tarihine Yaklaşımlar. İstanbul: Scala Yayıncılık.
Tahir Gürçağlar, Ş. (2016). Çevirinin ABC’si. (3. baskı). İstanbul: Say Yayınları.
Vural Kara, S. (2010). Tarihsel Değerlendirmeler Işığında Türkiye’de Çeviri Etkinliği. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 6 (1), 94-101.
Yazıcı, M. (2004). Çeviri Etkinliği. İstanbul: Multilingual.
Yazıcı, M. (2005). Çeviribilimin Temel Kavram ve Kuramları. İstanbul: Multilingual.
Yücel, F. (2007). Tarihsel ve Kuramsal Açıdan Çeviri Edimi. Ankara: Dost Kitabevi.