MONDROS’TAN LOZAN’A KADAR OLAN DÖNEMDE KIBRIS VE KIBRIS TÜRKLERİ - CYPRUS AND THE TURKISH CYPRIOTS FROM ARMISTICE OF MUDROS TO LAUSANNE PEACE TREATY

Osmanlı İmparatorluğu, stratejik öneminden dolayı Kıbrıs’ı ele geçirme planlarını 1571 yılında gerçekleştirmiştir. Kıbrıs, bu tarihten itibaren 307 yıl boyunca Osmanlı egemenliğinde kalmıştır. Bu süre boyunca Kıbrıs’ta yaşayan etnik ve dinî bakımdan birbirinden farklı toplumlar barış içinde birlikte yaşamışlardır. Ta ki 19’uncu yüzyıla kadar. Osmanlı Devleti, XIX. yüzyıldan itibaren çöküş sürecine girmiştir. Osmanlı Devleti’ndeki gayrimüslim toplumlar özellikle Fransız Devrimi’nin etkisinde kalmışlar ve tek tek bağımsızlık mücadelelerine başlamışlardır. Buna ilave olarak emperyalist devletler, Sanayi Devrimi’nin de bir sonucu olarak ortaya çıkan ham madde ihtiyacı ve sömürgelerindeki çıkarlarını korumak amacıyla Osmanlı toprakları üzerindeki planlarını hayata geçirmeye başlamışlardır. Kıbrıs adası, XIX. yüzyıldaki gelişmelerden doğrudan etkilenmiştir. İngiltere, Osmanlı Devleti ile Rusya Çarlığı arasında yapılan savaş sonrasında Orta Doğu başta olmak üzere Doğu Akdeniz’deki çıkarlarının tehlikeye düştüğünü fark edince Kıbrıs’ı ele geçirme planlarını yürürlüğe koymuştur. Bu kapsamda olmak üzere 1878 yılında imzalanan antlaşma sonucu Kıbrıs’ın yönetimi geçici olarak İngiltere’ye terk edilmiştir. Kıbrıs’taki İngiliz egemenliği I. Dünya Savaşı başına kadar emanetçi olarak devam etmiştir. İngiltere, Osmanlı Devleti’nin Almanya safında savaşa katılmasını gerekçe göstererek 5 Kasım 1914’te adayı ilhak etmiş ve emanetçi konumunu kalıcıya çevirmiştir. Kıbrıs Türk toplumu, gerek adanın İngiltere’ye geçici olarak devredilmesinden sonra ve gerekse de ilhak sonrasında Rumların Enosis girişimleriyle karşı karşıya kalmışlardır. Kıbrıslı Türkler, Rumların Enosis faaliyetlerine karşı en başından itibaren fazla tepki göstermemişlerdir. Kıbrıs Türk toplumunun tepkisiz kalmasının altında yatan sebep ise Osmanlı Devleti’nin er ya da geç Kıbrıs’ı geri alacağı yönündeki değerlendirmesi olmuştur. Ancak bu düşünce önce 1914 yılındaki İngiliz ilhakı daha sonra ise I. Dünya Savaşı sonunda imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması sonucu gelecek kaygısına dönüşmüştür. Kıbrıs Türk toplumu, bu gelişmeler karşısında kendi geleceklerini kendileri belirleme kararı almışlardır. Birinci Dünya Savaşı’nı bitiren Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan Lozan Barış Antlaşması’na kadar olan dönemde önemli girişimlerde bulunmuşlar ve kendi gelecekleriyle ilgili alınacak kararlarda belirleyici olmak istemişlerdir.

Anahtar Kelimeler:

Kıbrıs Türkleri, İngiltere, I. Dünya Savaşı, Mondros

CYPRUS AND THE TURKISH CYPRIOTS FROM ARMISTICE OF MUDROS TO LAUSANNE PEACE TREATY

PDF

___

ARŞİVLER
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA).
TBMM Gizli Celse Zabıtları.
KİTAPLAR
Alasya, H. F. (1977). Kıbrıs Tarihi ve Kıbrıs’ta Türk Eserleri, Ankara.
Atun, A. (2007). Kıbrıs Andlaşmaları, Planları ve Önemli BM, AB Kararları (1571-1983), C.I, Mağusa Tarihi Araştırma ve Yazın Vakfı Yayını, No:26, Lefkoşa.
Erim, N. (1953). Devletlerarası Hukuk ve Siyasi Tarih Metinleri (Osmanlı İmparatorluğu Andlaşmaları), C.I, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, TTK Basımevi, Ankara.
Ertan, T.F. (2012). Başlangıcından Günümüze Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, 2.nci Baskı, Siyasal Kitabevi, Ankara.
Gazioğlu, A.C. (1997). İngiliz Yönetiminde Kıbrıs II (1878-1952) Enosis Çemberinde Türkler, CYREP Yayınları, İstanbul.
Gazioğlu, A.C. (1997). Kıbrıs Tarihi-İngiliz Dönemi (1878-1960), CYREP Yayınları, Lefkoşa.
Gürel, Ş.S. (1984). Kıbrıs Tarihi (1878–1960) Kolonyalizm, Ulusçuluk ve Uluslararası Politika, 1. Ba., C.I, Kaynak Yayınları, İstanbul.
Hill, G. (1952). A History of Cyprus, Volume IV, The Otoman Province The British Colony, 1571–1948, (Ed.) by Harry Luke, Cambridge at The University Press, England.
İsmail, S. (1997), İngiliz Yönetiminde Türk-Rum İlişkileri ve İlk Türk-Rum Kavgaları, Kıbrıs Türk Mücahitler Derneği Yayını: 5, Lefkoşa, 1997.
İsmail, S.; Birinci, E. (1982). Kıbrıs’ta İki Ulusal Kongre, Lefkoşa.
İsmail, S.; Birinci, E. (2000). Atatürk Döneminde Türkiye-Kıbrıs İlişkileri (1919-1938), Akdeniz Haber Ajansı Yayınları-8, Lefkoşa.
Karacan, N. (1993). Lozan Konferansı ve İsmet Paşa, 3. Ba., Bilgi Yayınevi, Ankara.
Karal, E.Z. (1995). Osmanlı Tarihi, Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devri (1876-1907), C. VIII, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Korkut, F. (2000). Hatıralar, Doğu Akdeniz Üniversitesi Kıbrıs Araştırmaları Merkezi Yayınları, Gazimağusa.
Kurat, Y.T. (1968). Henry Layard’ın İstanbul Elçiliği 1877-1878, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
Mapolar, H.A. (2002), 40 Yılın Hatıraları 1, Kıbrıs Güncesi, Galeri Kültür Yayınları, 1. Ba., Lefkoşa.
Soysal, İ. (1965). Türkiye’nin Dış Münasebetleriyle İlgili Başlıca Siyasi Andlaşmaları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
Şimşir, B. N. (1990). Lozan Telgrafları I (1922–1923), Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Yavuz, B. (1994). Kurtuluş Savaşı Döneminde Türk-Fransız İlişkileri: Fransız Arşiv Belgeleri Açısından 1919-1922, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Zeki, V. (1970). Kıbrıs Tarihi, Lefkoşa.
MAKALELER
Akgün, S. (2011). İngiliz Sömürge Yönetimine Karşı Kıbrıs Türk Toplumunun Tepkisi. 2011’de Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, “Fırsatlar ve Tehditler”, Sempozyumu Bildirileri, Ekoavrasya, Ankara, 127-149.
Akgün, S. (2011). Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne Geçiş Sürecinde Kıbrıs Türk Aydınları ve Jön Türk Hareketi ile olan İlişkileri (1865-1918). History Studies, International Journal of History, Volume 3/3, 1-22.
Gazioğlu, A. C. (1987). Sempozyuma Sunulan Tebliğler, Yeni Kıbrıs, 29-32.
Karagil, H. N. (1951). Eski Ekonomi Bakanı Sırrı Bellioğlu ile Kıbrıs Meselesi Hakkında Bir Konuşma”, Yeşilada Dergisi, C. II, Sayı:6-7, 20-21.
Sonyel, S. R. (1999). Kıbrıs Türklerinin Varlık Savaşımı”, Belleten, TTK, 59 (224), 133-187.
Tuğluoğlu, F. (2013). Ali Naci Karacan’ın Gözüyle Lozan Konferansı ve İsmet Paşa, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, C. XIII, Sayı:53 (Lozan Antlaşması Özel Sayısı), 285-328.
TEZLER
Birmeç, M. (2005). Kıbrıs Türk Basını’nda Lozan Barış Antlaşması, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.