İran İslam Cumhuriyetinin Hükümet Sistemi

Anayasal demokrasi açısından 1979 devriminden sonra bazı değişimler gerçekleşmiştir. Pehlevi monarşisindeki krala ait yetkiler devrimden sonra İslam Cumhuriyetinde Lidere (Vilayet-i Fakih) devredildi. Anayasada Cumhurbaşkanı yürütmenin başı olarak tanınsa da görev ve yetkilerine esasen, Lider gerçek anlamda bu organın başında yer almakta ve kuvvetlerin yürütmede birleşmesi otoriter sisteme, bir başka deyişle, teokrasi monarşisine yol açmıştır. İslam Cumhuriyetinde temsili rejimin belirgin unsuru olan yasama meclisinin ortadan kaldırılmasına gerek duyulmamıştır. Fakat yasama meclisi, tamamen yürütmeye ve onun başında olan Lidere bağlı olmaktadır. Anayasasındaki kuvvetler ayrılığı ilkesine dayalı bazı kurumların varlığı, aslında Liderin (Vilayet-i Fakih) iktidarını güçlendirerek, otoriter sistemi meşrulaştırmaktadır. İran hem sosyo-ekonomik eşitsizlikler hem de, yakın tarihinde yaşadığı krallık monarşisi deneyimleriyle yaşayan bir ülkedir. Başkanlık sistemi böyle bir ülkeye pek uygun değildir. Parlamenter sistemler başkanlık sistemine oranla daha uzlaşmacı ve koalisyonlara açık bir yapıya sahiptir.

Anahtar Kelimeler:

İran, hükümet sistemi, İslam Cumhuriyeti, Anayasa, Başkanlık Sistemi

Governmental System The Islamic Republic Of Iran

Floloving the revolution no substantial change was achived from the standpoint of constitutional democracy. During the monarchy, authorities of the Shah were transferred to the leader of Islamic Republic (Vilaye-i Fakih). Alltough the President was recognised as the head of the executive body in constitution,in reality,the Islamic Leader has the ruling power covering legislative and judicial ones as well. This has resulted in a dictatorship , in other words, in teocratic monarchy accordingly. It was not regarded as a necessity to disolve the parlement ,which is a fundemental prerequisite of democratic represantative regime, however, the parlement seems to be attached to the executive body which is the Islamic leader.The existance of certain institutions regarding the principle of seperation of the powers in constitution seems to be legitimised the prevailing dictatorship. Iran is confronting major socio-economic inequalities, deep diverification and ethnic seperatist movements by the effect of monarchy and interal armed conflict she has experienced in recent years. As a conclusion it is argued that presidential system is not suitable for a country like Iran, since parliamentary systems supposed to be more open stucture for reconciliation and coalitions.

Keywords:

Iran, Governmental system, Islamic Republic, Constitution, Presidential System,

PDF

___

Yavuz, Abadan (1952), Amme Hukuku ve Devlet Nazariyeleri, A.Ü. SBF Yayınları, Ankara.
Fireydun, Ademiyet (1976), Meşrutiyetin Ayaklanma İdeolojisi, Payam Yayınevi, Tahran.
Shahruh, Ahavi (1990), İran'da Din Ve Siyaset, Yöneliş Yayınları, İstanbul.
Mehmet Ali, Ağaoğullları (1994), "Demokratik Mitosları: Halk - Ulus Egemenliği" A.Ü.SBF Dergisi, C. XLVI, 1-2 Ocak -Haziran, Ankara.
Şeref, Gözübüyük (2000) , Anayasa Hukuku, Turhan Kitapevi, Ankara.
Hüseyin, Hatemi (1980), (Çeviri), İran İslam Cumhuriyetinin 1979 Anayasası, Çağrı Yayınları, İstanbul.
Muhammet, Hashemi (1999), Hukuk-İ Esas-İ Cumhur-İ İslam-İ İran, Cilt II, Dadger Yayınları, Tahran.
Münci, Kapani (1993), Kamu Hürriyetleri, Yetkin Yayınları, Ankara.
Ahmet, Kasrevi (1970), Tarih-İ Meşrutiyet-İ İran, Emirkebir Yayınları, Tahran.
Nazim'ül İslam, Kirmani (1982), Tarih-İ Bidari-İ İraniyan, Emirkebir Yayınları, Cilt I. Tahran.
Ergün, Özbudun (1998), Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara.
Cemshid, Salephur (1991), Ferheng-İ Cam-İ Farsi Be Türki, Lale Yayınları, Tebriz.
Erdoğan, Teziç (1998), Anayasa Hukuku, Beta Yayınları, İstanbul.
Mehmet, Turhan (1989), Hükümet Sistemleri Ve 1982 Anayasası, Diyarbakır.
Nuri, Uluşahin (1999), Anayasal Bir Tercih Olarak Başkanlık Sistemi, Yetkin Yayınları, Ankara.
Ejder, Yılmaz (1996), Hukuk Sözlüğü, Yetkin Yayınları, Ankara.