Zihinsel Engelli Çocuk Annelerinin Sosyal Destek ve Gelecek Algıları: Psikolojik Danışmanların Rolleri

Bu çalışmanın amacı zihinsel engelli çocuğa sahip olan annelerin sosyal destek algıları ve annelerin çocuklarının gelecek planlamalarına ilişkin görüşlerinin incelenmesidir. Bu bağlamda zihinsel engelli çocukların devam ettiği eğitim kurumlarındaki psikolojik danışmanların rol ve sorumlulukları üzerinde durulmuştur. Bu amaçla Denizli Rehberlik ve Araştırma Merkezi'nden hizmet alan 11 engelli çocuk annesi ile nitel araştırma yöntemlerinden yarı yapılandırılmış görüşme yöntemiyle veri toplanmıştır. Görüşmeler ses kayıt cihazıyla kayıt edildikten sonra yazıya dökülmüş ve betimsel analiz tekniği kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırmada, annelerin toplumun bakış açısından rahatsız oldukları, çoğunlukla eş, aile ve aile dışından bireylerden sosyal destek almadıkları görülmüştür. Çocukların bakımı anneler tarafından yapılmaktadır ve annelerin birçoğu tükenmişlik yaşadıklarını ifade etmişlerdir. Genellikle çocuklarının devam ettiği eğitim kurumları ve bu kurumlarda çalışanların belirtmişlerdir. Annelerin çocuklarının geleceklerine ilişkin belirsizlik ve kaygı yaşadıkları, bazı annelerin ise çocukları için iş, evlenme, kardeşlerinin bakması, kurum bakımı gibi planlamalar yaptıkları görülmüştür. Araştırma bulguları doğrultusunda annelerin tanılama aşamasından itibaren, çocuklarının engel durumu, maddi, psikolojik ve eğitim desteğine ulaşma konularında bilgiye ve yönlendirmeye ihtiyaç duydukları söylenebilir. Çocukların devam ettiği eğitim kurumlarında çocukların eğitsel, mesleki ve kişisel gelişimleri için özellikle annelere yönelik bilgi verme, yönlendirme, psikoeğitim grupları, grup rehberliği etkinlikleri yapmaları önerilebilir.

Perceptions of Future and Social Support of the Mothers of Children with Mental Disability: The Roles of Counselors

The purpose of this study was to examine perceived future and social support of mothers caring for their children with mental disabilities. Part of the purpose of the study was to identify role and functions of psychological providing services to children with mental disabilities and their families. This qualitative study was conduct with 11 mothers whose children were utilizing services from Denizli Guidance and Research Center. Data collection was done by semi-structured interviews with the mothers. Interviews were tape-recorded and then transcribed. Qualitative descriptive analysis was utilized with the transcribed texts for data analysis. Majority of the participating uncomfortable societal perceptions of their children (stigma) and that they did not receive enough support from their spouses, family members or from individuals outside their family networks. They also indicated that caring for the children was done almost solely by the mothers which led to significant sense of burn out. On the other hand, the participants reported that they were satisfied with the support they received by individuals working their children in educational institutions. While some mothers reported ambiguity and worry about the future of their children others envisioned employment, marriage, care by siblings or residential care for their children in the future. Finding of the study showed that mothers from the diagnosis of their children on needed financial assistance and psychological and educational help regarding the condition of their children and the services available to them. Thus the results showed that psychological providing services for children with disabilities could attend to these needs by conducting psycho-educational groups, providing referral services and in-depth information regarding conditions of children with disabilities.

___

Akyunak Özdemir, B. (2005). Koroner kalp hastalarının yaşam kalitesini etkileyen faktörler.

Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Hacettepe Üniversitesi, Ankara.

Altındağ, Ö., İşcan, A., Akcan, S., Köksal, S., Erçin, M., & Ege, L. (2007). Anxiety and depression levels in mothers of children with cerebral palsy. Turkish Journal of Physical Medicine &

Rehabilitation/Turkiye Fiziksel Tip ve Rehabilitasyon Dergisi, 53(1):22-24.

Altuğ-Özsoy, S., Özkahraman, Ş., & Çallı, F. (2006). Zihinsel engelli çocuk sahibi ailelerin yaşadıkları güçlüklerin incelenmesi. Aile ve Toplum, 8(3), 69-77.

Akkök, F. (2011). Farklı özelliğe sahip çocuk aileleri ve ailelerle yapilan çalişmalar. A. Ataman (Ed). Özel Eğitime Giriş. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.

Ayyıldız, T., Şener, D. K., Kulakçı, H., & Veren, F. (2013). Zihinsel engelli çocuğa sahip annelerin stresle baş etme yöntemlerinin değerlendirilmesi.Ankara Sağlık Hizmetleri Dergisi, 11(2), 1-12.

Budak, S. (2005). Psikoloji sözlüğü. İstanbul: Bilim ve Sanat Yayınları.

Bumin, G., Günal, A., & Tükel, Ş. (2008). Anxiety, depression and quality of life in mothers of disabled children, S.D.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi, 15(1), 6-11

Bromley, J., Hare, D. J., Davison, K., & Emerson, E. (2004). Mothers supporting children with autistic spectrum disorders social support, mental health status and satisfaction with services. Autism, 8(4), 409-423.

Ciğerli, Ö., Topsever, P., Alvur, T.M., & Görpelioğlu, S. (2014). Engelli çocuğu olan anne-babaların tanı anından itibaren ebeveynlik deneyimleri: Farklılığı kabullenmek. . Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 8(3),86-92.

Coşkun, Y. & Akkaş, G. (2009). Engelli çocuğu olan annelerin sürekli kaygı düzeyleri ile sosyal destek algıları arasındaki ilişki. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 10(1), 213-227.

Cobia, D. C. & Henderson, D. A. (2003). Handbook of school counseling. Ohio: Merill Prentice Hall.

Çapa Tayyare, B. & Akçin, N. (2013). The difficulties encountered by the mothers having children with mental disabilities or autism in participating to community life. International Journal of Special Education, 28(1), 123-135.

Dereli, F. & Okur, S. (2008). Engelli çocuğa sahip olan ailelerin depresyon durumunun belirlenmesi. Yeni Tıp Dergisi, 25, 164-168.

Dunn M.E., Burbine T., Bowers C.A., & Tantleff-Dunn S., (2001). Moderators of stress in parents of children with autism. Community Mental Health Journal, 37(1), 39-52.

Duygun, T. & Sezgin, N. (2003). Zihinsel engelli ve sağlıklı çocuk annelerinde stres belirtileri, stresle başaçıkma tarzları ve algılanan sosyal desteğin tükenmişllik düzeyine olan etkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 18(52), 37-52.

Er, D.M. (2006). Çocuk, hastalık, anne-babalar ve kardeşler. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 49, 155- 168.

Eker, D., Arkar, H., & Yaldız, H. (2001). Çok boyutlu algılanan sosyal destek ölçeğinin gözden geçirilmiş formunun faktör yapısı, geçerlik ve güvenirliği. Türk Psikiyatri Dergisi, 12(1),17-25.

Gladding, S. T. (2012). Aile Terapisi: Tarihi kuram ve uygulamaları. İ. Keklik ve İ. Yıldırım (Çev. Ed). Ankara: Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği Yayınları.

Gördeles Beşer, N. & İnci, F. (2014). Zihinsel engelli çocuğu olan ailelere verilen grup danışmanlığının etkinliğinin değerlendirilmesi. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 5(2), 84-91.

Gören, A.B. (2016). Engelli çocuğa sahip annelerde yas süreci. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 20(1), 225- 244.

Gültekin, F. & Arıcıoğlu, A (2009). Okullarda konsültasyon hizmetleri: Türkiye'deki durum. R. Özyürek, F. Korkut-Owen ve D. W. Owen (Ed.), Gelişen psikolojik danışma ve rehberlik-II.( 251-270).

Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

Gürel Selimoğlu, Ö., Özdemir, S., Töret, G., & Özkubat, U. (2014). Otizmli çocuğa sahip ebeveynlerin otizm tanılama sürecinde ve tanı sonrasında yaşadıkları deneyimlerine ilişkin görüşlerinin incelenmesi.

International Journal of Early Childhood Special Education, 5(2), 129-167.

Hastings, R. P., Allen, R., McDermott, K., & Still, D. (2002). Factors related to positive perceptions in mothers of children with intellectual disabilities. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 15(3), 269-275.

Herken, H., Turan, M., Şenol, S., & Karaca, S. (2000). Down sendromlu çocuğu olan anne babaların depresyon düzeyleri ve depresyonla başaçıkma becerileri. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 7(3), 143-152.

İçmeli, C., Ataoğlu, A., Canan, F., & Özçetin, A. (2008). Zihinsel özürlü çocukları olan ebeveynler ile sağlıklı çocuklara sahip ebeveynlerin çocuk yetiştirme tutumlarının karşılaştırılması. Düzce Tıp Fakültesi Dergisi, 3, 21-28.

Jacobson, D. E. (1986). Types and timing of social support. Journal of Health and Social Behaviour, 27 250- 260.

Kara, E. (2008). Zihinsel engelli çocuklari olan ailelerin çocuklarinin durumunu dinî açidan değerlendirmeleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26-27, 317-331.

Karadağ, G. (2009). Engelli çocuğa sahip annelerin yaşadıkları güçlükler ile aileden algıladıkları sosyal destek ve umutsuzluk düzeyleri. TAF Preventive Medicine Bulletin, 8(4):315-322.

Kurt, A.S., Tekin, A., Koçak, V., Kaya, Y., Özpulat, Ö., & Önat, H. (2013). Zihinsel engelli çocuğa sahip anne babaların karşılaştıkları güçlükler. Turkiye Klinikleri Journal of Pediatrics, 17(3):158-63

Marshall, C., & Rossman, G. B .(2006). Designing qualitative research. California: Sage. Merriam, S. B. (20 13). Nitel araştırma desen ve uygulamaları için bir örnek. S. Turan (Çev. Ed). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

Meşe, İ. (2013). Engellenmiş annelik: Zihinsel engelli çocukların anneleri. Turkish Studies, 8(12), 841-858.

Mutlu, A., Akmeşe, P.P., & Günel, M.K. (2010). Değişik özür seviyesindeki serebral palsili çocukların annelerinin depresyon düzeyleri farklı mıdır? Yeni Tıp Dergisi, 27(2), 87-92.

Özbay, Y. & Aydoğan, D. (2013). Aile yılmazlığı: Bir engele rağmen birlikte güçlenen aile. Sosyal Politika Çalışmaları, 13(31), 139-146.

Özbesler, C. (2001). Çocukluk çağı lösemileri ve sosyal destek sistemlerinin aile işlevine etkileri. Yayımlanmamış doktora tezi. Hacettepe Üniversitesi, Ankara.

Özşenol, F., Işıkhan, V., Ünay, B., Aydın, H.İ., Akın, R., & Gökçay, E. (2003). Engelli çocuğa sahip ailelerin aile işlevlerinin değerlendirilmesi. Gülhane Tıp Dergisi, 45(2), 156-164.

Schmidt, J. J. (2003). Counseling in schools. Boston: Allyon and Bacon.

Sucuoğlu, B. (2006). Etkili kaynaştırma uygulamaları. Ankara: Ekinoks Yayınevi

Şanlı, E. & Balcı Çelik, S. (2015). Grup rehberliğinin engelli çocuk sahibib annelerin iyimserlik düzeyini artırmaya etkisi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(41), 841-849.

Şengül, S. & Baykan, H. (2013). Zihinsel engelli çocukların annelerinde depresyon, anksiyete ve stresle başaçıkma tutumları. Kocatepe Tıp Dergisi, 14, 30-39.

Tagay, Ö.. Sarı, T., (2012) Okullarda konsültasyon hizmetleri ve işbirliğine dayalı konsültasyon modelleri, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,12 (23), 157-172.

Uğuz, Ş., Toros, F., Yazgan-İnanç, B. & Çolakkadıoğlu, O. (2004). Zihinsel ve/veya bedensel engelli çocukların annelerinin anksiyete, depresyon ve stres düzeylerinin belirlenmesi. Klinik Psikiyatri, 7, 42-47.

Üstüner Top, F. (2009). Otistik çocuğa sahip ailelerin yaşadıkları sorunlar ile ruhsal durumlarının değerlendirilmesi: Niteliksel Araştırma. Çocuk Dergisi, 9(1), 34-42.

Vural Batık, M. (2012). Psikolojik destek programının zihinsel yetersizliği olan çocukların ailelerinin umutsuzluk ve iyimserlik düzeylerine etkisi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,31, 64-87.

Weiss, M. J. (2002). Hardiness and social support as predictors of stress in mothers of typical children, children with autism, and children with mental retardation. Autism, 6(1), 115-130.

Yalom, I. D. (1995). Aşkın celladı ve diğer psikoterapi öyküleri. İstanbul: Remzi Kitabevi.

Yıldırım, A., Hacıhasanoğlu Aşılar, R., & Karakurt, P. (2012). Engelli çocukların annelerinin ruhsal durumlarının belirlenmesi. İÜFN Hemşirelik Dergisi, 20(2), 200-209.

Yıldırım, F. & Conk, Z. (2005). Zihinsel yetersizliği olan çocuğa sahip anne/babaların stresle başa çıkma tarzlarına ve depresyon düzeylerine planlı eğitimin etkisi. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 9(2), 1-10.

Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.